حساسیت به پروتئین گاوی در نوزادان ـ ۷ علائم + تشخیص و درمان
حساسیت یکی از واکنش‌های طبیعی اما گاهی آزاردهنده بدن است که در اثر پاسخ بیش‌ازحد سیستم ایمنی به مواد معمولاً بی‌ضرر ایجاد می‌شود. این مواد می‌توانند غذا، گردوغبار، دارو یا حتی پروتئین‌های خاصی مانند پروتئین شیر گاو باشند. حساسیت به پروتئین گاوی یکی از شایع‌ترین انواع آلرژی در نوزادان و کودکان خردسال است که ممکن است علائم آن از مشکلات گوارشی تا اگزما و بی‌قراری متفاوت باشد. اگر نوزاد شما هم پس از مصرف شیر یا لبنیات دچار ناراحتی‌های گوارشی یا پوستی می‌شود، احتمال دارد با این حساسیت روبه‌رو باشید. در ادامه این مقاله، به‌صورت کامل با دلایل، علائم، روش‌های تشخیص و راهکارهای درمان حساسیت به پروتئین گاوی آشنا خواهید شد.
فهرست مطالب
- حساسیت به پروتئین گاوی (CMPA) چیست؟
- دلایل ایجاد حساسیت به پروتئین گاوی
- علائم حساسیت به پروتئین گاوی
- حساسیت به پروتئین گاوی تا کی ادامه دارد؟
- تشخیص حساسیت به پروتئین گاوی
- درمان و کنترل حساسیت به پروتئین گاوی
- تفاوت حساسیت به پروتئین گاوی با عدم تحمل لاکتوز
- تفاوت حساسیت به پروتئین گاوی با رفلاکس
- پیشگیری از حساسیت به پروتئین گاوی
- توصیه‌های مهم برای والدین
- سوالات متداول
حساسیت به پروتئین گاوی (CMPA) چیست؟
حساسیت به پروتئین گاوی یا Cow’s Milk Protein Allergy (CMPA) یکی از شایع‌ترین آلرژی‌های غذایی در نوزادان و کودکان خردسال است. این نوع حساسیت زمانی بروز می‌کند که سیستم ایمنی بدن، پروتئین‌های موجود در شیر گاو (مانند کازئین و وی پروتئین) را به‌عنوان مواد مضر شناسایی کرده و علیه آن‌ها واکنش نشان می‌دهد. در نتیجه علائم مختلفی در دستگاه گوارش، پوست و سیستم تنفسی کودک بروز پیدا می‌کند.
دلایل ایجاد حساسیت به پروتئین گاوی
عامل اصلی بروز این نوع آلرژی، واکنش غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن نسبت به پروتئین‌های شیر گاو است. این واکنش می‌تواند به صورت آنی (چند دقیقه تا چند ساعت بعد از مصرف) یا تاخیری (چند ساعت تا چند روز بعد) رخ دهد. از جمله عوامل موثر در بروز این حساسیت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سابقه‌ی خانوادگی آلرژی یا آسم
- ضعف سیستم ایمنی نوزاد
- شروع زودهنگام تغذیه با شیر گاو
- تماس غیرمستقیم از طریق شیر مادر در دوران شیردهی
علائم حساسیت به پروتئین گاوی
علائم CMPA می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و معمولاً در چند سیستم بدن دیده می‌شود:
علائم گوارشی:
- اسهال یا یبوست مزمن
- نفخ و درد شکم
- استفراغ یا بازگرداندن مکرر شیر
- وجود خون در مدفوع
علائم پوستی:
- اگزما (خشکی و خارش پوست)
- کهیر یا قرمزی بدن
- تورم لب‌ها و پلک‌ها
علائم تنفسی:
- خس‌خس سینه
- گرفتگی یا آبریزش بینی
- سرفه‌های مکرر
همچنین آلرژی به شیر می تواند باعث آنافیلاکسی شود، یک واکنش تهدید کننده زندگی که راه های هوایی را باریک می کند و می تواند تنفس را مسدود کند.
به نقل از mayoclinic.org
Anaphylaxis is a medical emergency and requires treatment with an epinephrine (adrenaline) shot and a trip to the emergency room. Symptoms start soon after milk consumption and can include:
Constriction of airways, including a swollen throat that makes It difficult to breathe.
Facial flushing.
Itching.
Shock, with a marked drop in blood pressure
آنافیلاکسی یک وضعیت اورژانسی است و نیاز به درمان با تزریق اپی نفرین (آدرنالین) و مراجعه به پزشک دارد. علائم بلافاصله پس از مصرف شیر شروع می شود و می تواند شامل موارد زیر باشد:
مسدود شدن راه های هوایی، از جمله تورم گلو که تنفس را دشوار می کند.
گرگرفتگی صورت.
خارش.
شوک، همراه با کاهش قابل توجه فشار خون.
در صورت مشاهده علائم آنافیلاکسی باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
حساسیت به پروتئین گاوی تا کی ادامه دارد؟
در بیشتر موارد، حساسیت به پروتئین گاوی موقتی است و با رشد و تکامل دستگاه گوارش و سیستم ایمنی کودک، به‌تدریج از بین می‌رود. معمولاً حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد کودکان تا سن ۳ سالگی این حساسیت را پشت سر می‌گذارند و می‌توانند دوباره لبنیات را به رژیم غذایی خود بازگردانند. البته در برخی کودکان، به‌ویژه آن‌هایی که واکنش آلرژیک شدید (نوع IgE مثبت) دارند، این وضعیت ممکن است تا سال‌های بیشتری باقی بماند. تشخیص زمان دقیق برطرف شدن حساسیت فقط از طریق آزمایش‌ها و بررسی پزشک متخصص امکان‌پذیر است و نباید لبنیات بدون مشورت پزشک به رژیم کودک اضافه شود.
تشخیص حساسیت به پروتئین گاوی
پزشک معمولاً بر اساس شرح حال، علائم و نتایج آزمایش‌ها، CMPA را تشخیص می‌دهد. روش‌های تشخیصی ممکن عبارتند از:
رژیم حذف و چالش غذایی (Elimination & Challenge Test)
در این روش، تمام محصولات حاوی شیر گاو برای ۲ تا ۴ هفته از رژیم غذایی کودک یا مادر (در دوران شیردهی) حذف می‌شود. اگر علائم کودک در این مدت بهبود یابد، سپس مقدار کمی از پروتئین شیر دوباره وارد رژیم می‌شود. در صورت بازگشت علائم، تشخیص حساسیت به پروتئین گاوی تأیید می‌شود. این روش، استانداردترین و قابل‌اعتمادترین روش تشخیص CMPA است.
آزمایش خون IgE اختصاصی (Specific IgE Test)
در این آزمایش میزان آنتی‌بادی‌های IgE که در واکنش به پروتئین شیر گاو تولید می‌شود، اندازه‌گیری می‌گردد. بالا بودن این آنتی‌بادی‌ها نشان‌دهنده حساسیت از نوع IgE مثبت (آلرژیک فوری) است که معمولاً علائمش بلافاصله پس از مصرف بروز می‌کند.
تست پوستی آلرژی (Skin Prick Test)
در این تست، مقدار کمی از عصاره پروتئین شیر گاو روی پوست ساعد یا پشت کودک قرار داده می‌شود و سپس پوست با سوزنی ظریف خراش داده می‌شود. اگر پس از ۱۵ تا ۲۰ دقیقه ناحیه مورد نظر قرمز و متورم شود، نشانه واکنش آلرژیک است. این روش سریع و نسبتاً دقیق است، ولی در نوزادان کوچک ممکن است همیشه قابل اعتماد نباشد.
آزمایش پچ یا تست آلرژی تأخیری (Atopy Patch Test)
در مواردی که آلرژی از نوع تأخیری است (علائم چند ساعت تا چند روز بعد بروز می‌کند)، از این تست استفاده می‌شود. در این روش، پروتئین شیر گاو داخل پچ‌هایی قرار می‌گیرد و به مدت ۴۸ ساعت روی پوست کودک چسبانده می‌شود. واکنش‌های پوستی مانند قرمزی یا التهاب در محل پچ، می‌تواند نشانه آلرژی تاخیری باشد.
بررسی مدفوع از نظر خون یا التهاب (Stool Test)
در کودکانی که دچار حساسیت گوارشی شدید هستند، پزشک ممکن است از آزمایش مدفوع برای بررسی وجود خون مخفی یا التهاب روده استفاده کند. این آزمایش به‌تنهایی برای تشخیص CMPA کافی نیست، اما در کنار سایر روش‌ها به ارزیابی شدت واکنش کمک می‌کند.
درمان و کنترل حساسیت به پروتئین گاوی
در حال حاضر درمان قطعی برای حساسیت به پروتئین گاوی وجود ندارد، اما می‌توان با رعایت رژیم غذایی مناسب، علائم را کنترل کرد.
در نوزادان تغذیه‌شده با شیر مادر: مادر باید تمام لبنیات و محصولات حاوی شیر گاو را از رژیم خود حذف کند.
در نوزادان تغذیه‌شده با شیر خشک: پزشک معمولاً شیر خشک‌های ویژه‌ای را تجویز می‌کند، مانند:
- شیر خشک هیدرولیزشده (پروتئین شکسته‌شده)
- شیر خشک آمینواسیدی (در موارد شدید)
در کودکان بزرگ‌تر، حذف کامل لبنیات از رژیم غذایی ضروری است و جایگزین‌هایی مانند شیر سویا، شیر بادام یا شیر جو دوسر توصیه می‌شود.
شیر خشک مخصوص حساسیت به پروتئین گاوی
شیر خشک مخصوص حساسیت به پروتئین گاوی نوعی شیر جایگزین است که برای نوزادانی تهیه می‌شود که بدنشان نمی‌تواند پروتئین موجود در شیر گاو را تحمل کند.
در این شیر خشک‌ها، پروتئین‌های گاوی به ذرات بسیار ریزتر و ساده‌تری تبدیل شده‌اند تا سیستم ایمنی کودک آن‌ها را به‌عنوان ماده آلرژی‌زا تشخیص ندهد. برخی از انواع آن به‌طور کامل از اسیدهای آمینه ساخته شده‌اند تا حتی در موارد شدید حساسیت هم قابل مصرف باشند. این شیر خشک‌ها معمولاً طعم و بوی متفاوتی دارند، اما تنها گزینه ایمن و موثر برای تغذیه نوزادان مبتلا به حساسیت به پروتئین گاوی هستند و باید با تجویز پزشک مصرف شوند.
تفاوت حساسیت به پروتئین گاوی با عدم تحمل لاکتوز
بسیاری از والدین این دو وضعیت را اشتباه می‌گیرند. در حالی که:
- حساسیت به پروتئین گاوی واکنشی ایمنی است که به پروتئین شیر مربوط می‌شود.
- عدم تحمل لاکتوز ناشی از ناتوانی بدن در هضم قند شیر (لاکتوز) است و ارتباطی با سیستم ایمنی ندارد.
علائم آن نیز معمولاً محدود به نفخ، دل‌درد و اسهال است و نشانه‌های پوستی یا تنفسی ندارد.
تفاوت حساسیت به پروتئین گاوی با رفلاکس
رفلاکس و حساسیت به پروتئین گاوی دو مشکل شایع در نوزادان هستند که علائم مشابهی دارند اما علت و ماهیت آن‌ها متفاوت است. رفلاکس معده زمانی رخ می‌دهد که شیر یا محتویات معده به سمت مری برمی‌گردد و باعث استفراغ، سوزش و بی‌قراری نوزاد می‌شود. این وضعیت معمولاً به دلیل نارس بودن دریچه بین معده و مری است و با رشد کودک به‌تدریج برطرف می‌شود. اما حساسیت به پروتئین گاوی ناشی از واکنش سیستم ایمنی بدن به پروتئین‌های شیر گاو است و علاوه بر استفراغ، می‌تواند باعث علائمی مانند اسهال خونی، اگزما، نفخ، کهیر و خس‌خس سینه شود. در حالی که رفلاکس معمولاً با تغییر وضعیت بدن و تنظیم حجم شیر بهتر می‌شود، درمان حساسیت به پروتئین گاوی نیازمند حذف کامل لبنیات و استفاده از شیر خشک‌های مخصوص است.
پیشگیری از حساسیت به پروتئین گاوی
پیشگیری کامل از حساسیت به پروتئین گاوی در نوزادان همیشه امکان‌پذیر نیست، اما می‌توان با اقداماتی احتمال بروز آن را کاهش داد. در نوزادان با سابقه خانوادگی آلرژی، شروع تغذیه با شیر مادر و تأخیر در معرفی شیر گاو یا محصولات لبنی تا حد امکان توصیه می‌شود.
همچنین استفاده از شیر خشک‌های هیدرولیزشده برای نوزادانی که نمی‌توانند شیر مادر دریافت کنند، می‌تواند ریسک حساسیت را کاهش دهد. رعایت این نکات و مشاوره منظم با پزشک متخصص کودکان و آلرژی، بهترین راهکار برای مدیریت احتمال بروز این حساسیت است.
توصیه‌های مهم برای والدین
اگر کودک شما به پروتئین گاوی حساسیت دارد باید به نکات زیر توجه داشته باشید:
- برچسب مواد غذایی را همیشه بررسی کنید، زیرا پروتئین شیر ممکن است در ترکیباتی مانند خامه، کره، بیسکویت یا سس‌ها وجود داشته باشد.
- در مهدکودک یا مدرسه، مربیان و مسئولان را از آلرژی کودک آگاه کنید.
- در موارد شدید آلرژی، همراه داشتن اپی‌پن (تزریق آدرنالین) طبق تجویز پزشک ضروری است.
- هیچ‌گاه خودسرانه لبنیات را دوباره وارد رژیم کودک نکنید مگر با نظر پزشک متخصص آلرژی یا گوارش کودکان.
سخن پایانی
حساسیت به پروتئین گاوی مشکلی شایع اما قابل‌کنترل است. با تشخیص به‌موقع، رعایت رژیم غذایی و پیگیری مداوم توسط پزشک، بیشتر کودکان بدون مشکل خاصی بهبود می‌یابند. آگاهی والدین و مراقبان نقش مهمی در پیشگیری از بروز علائم و حفظ سلامت کودک دارد.
