علل ناباروری در مردان، چند پرسش و پاسخ

ناباروری مردان موضوعی است که این روزها در بسیاری از خانواده ها دیده می شود. به این منظور بار دیگر به پژوهشکده ی رویان رفتیم و با دکتر گفت و گویی انجام دادیم که مطمئناً خواندنش سوال های بسیاری را در ذهن شما پاسخ خواهد داد.

منظور از لباس تنگ، لباسی است که به ناحیه ی تناسلی فشار می آورد؟
- بله... ببینید بیضه ها خارج از بدن و در کیسه ای نازک قرار دارند تا حرارت شان از حرارت بدن یکی دو درجه خنک تر باشد. امروزه هم ثابت شده اگر بیضه ها در زیر پوشش های تنگ نباشید یا حتی با کیسه های یخ خنک شوند، تولید اسپرم شان بهتر می شود. آقایانی که بیضه های شان از شکم نزول نکرده و وارد کیسه نشده است به دلیل گرم بودن ناحیه ی شکم، بیضه های شان رشد نمی کنند. برای همین توصیه می کنم مادرانی که صاحب فرزند پسر می شوند در همان ماه های نخست تولد کیسه ی بیضه ی نوزاد را معاینه کنند و ببینند بیضه ها از لوله ی شکمی خارج شده اند یا نه! اگر یکی از بیضه ها خارج نشده باشد درمان باید زیر نظر متخصص کودکان آغاز شود.

اسپرم از هر دو بیضه تولید می شود؟
- بله و معمولاً اگر یکی از بیضه ها نزول نکند، آن یکی نیز کارآیی چندانی نخواهد داشت. برای همین به آقایان توصیه می شود موبایل خود را به کمر نبندند، زیرا ثابت شده امواج موبایل می تواند در تولید اسپرم اختلال ایجاد کند.

مهم ترین دلیل ناباروری آقایان چیست؟
- اسپرم مرد پس از رها شدن از بیضه باید مسیری را شنا کند و به تخمک زن برسد. این تخمک مثل تخم مرغ، پوسته، سفیده و زرده ای دارد. اسپرم باید پوسته را بشکافد، از سفیده بگذرد و وارد زرده شود. مردی که این توانایی را ندارد، نابارور محسوب می شود و همین ناباروری نشانه ای برای وجود بیماری یا بیماری های دیگر است مثل تبی که به بیماری مننژیت مربوط می شود. متأسفانه خیلی از آقایان پس از چند سال درمان هنوز معاینه ی بالینی نشده اند، چرا که پزشکان فقط آزمایش ها را نگاه می کنند در حالی که یک معاینه بالینی برای پیدا کردن بیماری زمینه ای بسیار تعیین کننده است. مثلاً مردی که کم مو شده باشد ممکن است به کم کاری هیپوفیز دچار باشد که به راحتی قابل درمان است و ناباروری را از بین می برد. بعضی از آقایان هم بیماری واری کوسل دارند که بعد از معاینه مشخص می شود.
آقای دکتر به نظر می رسد در جوامع امروزی درصد آقایانی که نابارور هستند بالا رفته است. کمی در این باره توضیح دهید.
- ناباروری زوج ها پانزده درصد از کل مبحث ناباروری را در بر می گیرد. از این تعداد پنجاه درصد مشکلات به آقایان و پنجاه درصد به خانم ها اختصاص دارد. درصدی هم بین خانم ها و آقایان مشترک است. بر اساس تحقیقات چهل درصد عواملی که باعث ناباروری آقایان می شود هنوز نامشخص است و معلوم نیست چه علتی سبب می شود مایع منی آقایان قدرت باروری نداشته باشد. این آمار تقریباً در تمام جوامع یکسان است. ناباروری آقایان دلایل متعددی دارد. ممکن است به دلیل سرعت تحرک و شناوری اسپرم ها باشد که نمی توانند خود را به موقع به تخمک برسانند یا به دلیل شکل ظاهری یا مورفولوژی اسپرم باشد که باید سر، تنه و دم داشته باشد اما به دلایلی ناقص است. گاهی نیز مشکل به مسایل ژنتیکی و عوامل محیطی برمی گردد. زندگی ماشینی نیز در سراسر جهان روی تولید اسپرم آقایان تأثیر گذاشته است. تجربه ثابت کرده آقایانی که دچار چنین مشکلی هستند باید روش زندگی خود را عوض کنند. مثلاً آقایانی که سیگار می کشند، لباس تنگ می پوشند یا شغل هایی دارند که با حرارت بالا سر و کار دارد. مانند جوشکاری، نانوایی، رانندگی، بهتر است شغل خود را تغییر دهند. البته دلایلی هم هستند که برای ما ناشناخته اند و زمینه را برای ناباروری آقایان فراهم می کنند. نکته مهم این است که متأسفانه خیلی از همکاران ما فقط خانم ها را برای ناباروری مد نظر قرار می دهند و اصلاً همسر آن خانم را نمی بینند یا به یک آزمایش اسپرم بسنده می کنند، در حالی که معاینه ی بالینی آقایان بسیار کارآمد و لازم است.

واریکوسل چیست؟
- به طور طبیعی رگ هایی اطراف بیضه هستند که ممکن است کلفت و گشاد شده و در نتیجه به دلیل گرمای خون، بیضه ها هم گرم و تولید اسپرم ها مختل شوند. خیلی از آقایان متوجه این بیماری نمی شوند، چون دردی ندارند، در حالی که چهل درصد آقایانی که برای ناباروری به ما مراجعه می کنند واری کوسل دارند. آقایانی که یک بار بچه دار شده اند و تلاش شان برای تولد بچه ی دوم به نتیجه نمی رسد، معمولاً گرفتار این مشکل هستند. این موضوع نشان می دهد واری کوسل یک بیماری پیش رونده است و آسیب هایش با گذشت زمان بیشتر می شود.

آیا هورمون هایی که در باشگاه های بدنسازی مصرف می شوند در ناباروری آقایان تأثیر دارند؟
- صد در صد! جوانان در باشگاه ها انواع و اقسام پودرهایی که می خورند و معلوم نیست از چه ساخته شده اند، اختلالات منفی در اسپرم سازی آن ها ایجاد می کند و حتی گاهی اسپرم سازی را به صفر می رساند. به جوان ها توصیه می کنم در باشگاه ها فقط ورزش کنند و از این پودرها، آمپول ها و هورمون های مصنوعی به هیچ وجه استفاده نکنند. درصد زیادی از بیماران جوانانی هستند که با هدف عضلانی شدن اندام شان به باشگاه ها رفته اند و حالا باید مقطوع النسل شدن خود را درمان کنند.

عوارضی که گفتید از مسایل ثابت شده ی پزشکی هستند؟
- بله البته بعضی از این جوان ها پس از چند ماه درمان بهبود می یابند، ولی عده ای دیگر هرگز خوب نمی شوند بخصوص کسانی که طولانی مدت از این هورمون ها استفاده کرده اند. خود بیضه سازنده ی تستوسترون است، این هورمون ها تستوسترون بیضه ها را مختل می کنند و پس از مدتی بیضه ها دیگر نمی توانند هورمون بسازند.

علت دختر یا پسر شدن جنین چیست؟
- نیمی از اسپرم های ژن با کروموزوم ها Y و نیمی دیگر کروموزوم X هستند. اگر از مرد به تخمک زن X وارد شود جنین دختر و اگر اسپرم Y وارد شود پسر می شود، بنابراین دختر یا پسر شدن جنین به نوع اسپرم مرد بستگی دارد. در واقع پسر و دختر شدن بچه به خانم ها مرتبط نیست.

این هورمون ها در تضعیف نیروی جنسی تأثیر می گذارند؟
- بیضه ها دو نوع هورمون می سازند، یکی هورمون های لیدیک که به آسانی آسیب نمی بینند و به نیرو جنسی مربوط هستند و دیگری هورمون هایی که تولید اسپرم می کنند. سلول های ژرمینال در شش مرحله اسپرم بارور و سالم می سازند، این سلول ها بسیار آسیب پذیر هستند و حرارت، مصرف سیگار، داروهای گوناگون، هورمون های مخرب و بسیاری عوامل دیگر روی اسپرم سازی آن ها اثر می گذارند. البته این عوامل هیچ اثری بر هورمون های لیدیک ندارند. عواملی هم هستند که شناختی درباره ی آن ها وجود ندارد مثل عوامل ژنتیکی. شما بسیار شنیده اید مردها تا آخر عمرشان قدرت باروری دارند، ولی این طور نیست. مشکلاتی که سن بالای یک پدر ایجاد می کند، ممکن است بیست سال پس از تولد پسرش بروز و او را نابارور کند. سن بالای پدر در کروموزوم های پسر جهش هایی ایجاد می کند. بعضی از عوامل ناباروری آقایان نیز از اپی ژنتیکی است، یعنی خود ژن مشکلی ندارد، ولی عوامل محیطی بر آن اثر گذاشته است. ما باید این عوامل محیطی را پیدا کنیم، مثلاً آقایی که هر روز می رود سونا و در عین حال مشکل باروری دارد باید این عادت را ترک کند، چون گرما باعث می شود کیفیت اسپرم سازی او پایین بیاید.