جفت سر راهی یعنی چه؟

جفت، اندامی است که جنین را به دیواره رحم متصل می‌کند تا جنین بتواند از طریق خون مادر، اکسیژن و مواد غذایی را دریافت و مواد زائد را دفع کند. پس از لقاح جنین، جفت به قسمتی از رحم متصل می‌شود و این جایگزینی ممکن است در هر قسمتی از رحم (پایین، بالا، پشت یا جلوی آن) صورت گیرد. هنگام تولد جفت از دیواره­ رحم جدا می­ شود.

پایین بودن جفت یا جفت سر راهی چگونه تشخیص داده می شود؟
ممکن است حدوداً در هفته بیستم بارداری و پس از انجام سونوگرافی از پزشکتان بشونید که جفت در قسمت پایین رحم قرار گرفته است، یعنی جفت در بخش زیرین رحم‌ و نزدیک به دهانه رحم عمل جایگزینی را انجام داده است. البته این وضعیت حدوداً در ۵ درصد از بارداری‌ها بوجود می‌آید و اصلاً جایی برای نگرانی وجود ندارد. با این حال اگر جزء این ۵ درصد باشید نیز می‌توانید فعالیت‌های روزانه‌ خود را به حالتی عادی ادامه دهید، مگر اینکه غیر از این به شما توصیه شده باشد. برای بانوانی که دچار "پلاسنتا پرویا" (جفت سر راهی) یا جایگزینی جفت در پایین رحم هستند و در اثر آن دچار خونریزی می‌شوند، معمولاً پرهیزهایی مثل دوری از آمیزش جنسی یا پرهیز از برداشتن اجسام سنگین تجویز می‌شود.اگر در ۱۸ - ۲۰ هفتگی دچار چنین اتفاقی شدید، توجه داشته باشید که این مسئله
به این معنا نیست که برای زایمان حتماً به سزارین نیاز خواهید داشت. زیرا به احتمال بسیار زیاد در انتهای باداری جفت از دهانه رحم دور می‌شود.

علل بروز جفت سر راهی چیست؟
گرچه مسبب اصلی ناشناخته است، ولی خانم ­های مُسن ­تری که با اولین فرزند خود حامله هستند یا آنهایی که دوقلو یا چندقلو باردارند، برای ابتلا به جفت سر راهی در خطر بیشتری قرار دارند. همچنین وجود جای زخم در بافت رحم در اثر سقط جنین قبلی یا کورتاژ نیز می تواند احتمال خطر را افزایش دهد. عواملی مثل زایمان سزارین قبلی، بیماری آندرومتریوز یا التهاب رحم نیز احتمال بروز خطر را افزایش می دهند.
بنابر آمارها، 2 تا 3 درصد احتمال رخداد دوباره وجود دارد. برای به حداقل رساندن خطر، خصوصاً برای بانوان مُسن ­تر، توصیه می­ شود تا برای بررسی عوارض خطرناک موجود از قبل، تصویربرداری پیش از لقاح جنین اجرا شود. با دوری از دخانیات و رژیم غذایی سالم، پرهیز از عفونت­ها و جراحی های غیرضروری می­توانید سلامت خود را به حداکثر برسانید.

آیا امکان بالا رفتن جفت در دوران بارداری وجود دارد؟
در شروع بارداری، تخمک بارور شده از طریق لوله­ های فالوپ به سمت رحم می­رود. پس از حدود ده روز وارد حفره­ رحم می­شود و در لایه ­های رحم که آندرومتریوم نام دارد، جایگزین خواهد ­شد. مثل نشستن سفینه­ فضایی به سطح ماه، سلول­های خاص انگشت­ گونه (که به جفت تبدیل می­شوند) به سطح رحم می­چسبد که این روند جایگزینی خوانده می­شود.
رحم تو خالی برای تخمک بسیار ریز (میکروسکوپی) فضای بسیاری دارد، اگر جایگزینی سریع صورت گیرد معمولاً در نیمه بالای رحم یعنی ایمن ترین برای جایگزینی صورت خواهد گرفت. ولی اگر جایگزینی به تاخیر افتد، ممکن است تخمک به سمت نیمه­ پایین رحم سرازیر شود و به جفت سر راهی بینجامد. وقتی جفت روی دهانه­ رحم رشد می­کند، به این معناست که تخمک به خروجی رحم رسیده است و چون دهانه رحم بواسطه هورمون پروژسترون، مسدود شده است، در همان محل به رحم متصل می شود.
در مراحل ابتدایی بارداری رحم کوچک است و همگام با رشد جنین به تدریج بزرگ و بزرگ تر می شود تا فضای داخلی آن متناسب با اندازه جنین باشد. به همین ترتیب که جنین رشد می کند، جفت نیز رشد کرده و به تدریج بزرگتر می شود. به یاد داشته باشید که رشد جفت در نتیجه شاخه شاخه شدن و رشد پرزهای جفتی (ویلوس های جفتی) است. این پرزها منشعب شده و با سلول های دیواره داخلی رحم پنجه در پنجه می شوند. در نتیجه این امکان وجود دارد که اگر جفتی در مراحل ابتدایی بارداری در بخش های نزدیک و یا حتی روی دهانه رحم جایگیری کرده، در مراحل بعدی که رشد می کند، به تدریج انشعابات جدید با سلول های بخش های بالاتر رحم ارتباط برقرار کند، بعلاوه خود رحم نیز در نواحی گردن رحم درحال بزرگ شدن و کشیدگی است. این امر در نهایت سبب می شود، جفتی که در ابتدا روی دهانه رحم بود، با پیشرفت بارداری در بخش های بالاتر قرار گیرد. لازم به تذکر است که این تغییر مکان درنتیجه رشد رخ می دهد و جفت نقل مکان نمی کند!
در چنین شرایطی پزشک‌تان احتمالاً به شما خواهد گفت که به احتمال بسیار زیاد در سونوگرافی بعدی جفت در قسمت بالاتری از رحم قرار خواهد گرفت. زیرا در سه ماهه سوم (تا حدود 36 هفتگی) بخش انتهایی رحم بیشترین رشد و کشیدگی را داشته و جفت را با خود حرکت می‌دهد. جفت به سمت بالا مهاجرت نمی‌کند، اما به دلیل اتصال به دیواره رحم، به همراه رحم به سمت بالا کشیده می‌شود. و فقط در 5 دهم درصد از موارد، جفت به همراه رحم به سمت بالا حرکت نمی‌کند، بنابراین با در نظر گرفتن این درصد ناچیز، شانس بسیار زیادی وجود دارد که وقتی هنگام زایمان فرا رسید، جفت دهانه رحم را نپوشانده و امکان زایمان طبیعی وجود داشته باشد.
زیرا در سه ماهه اول و دوم بارداری‌تان، رحم هنوز رشد بسیاری را پیش روی خواهد داشت، بنابراین سونوگرافی اواخر سه ماهه سوم (پس از این‌که رحم رشد خود را خاتمه داد) تصویر بهتری از آنچه واقعاً درانتظار شماست را به شما و پزشک یا مامای تان ارائه خواهد داد.

جفت سر راهی چه خطرات و عوارض به همراه دارد؟
اگر جفت در مسیر خروجی رحم قرار گرفته باشد، می­تواند باعث بروز مشکلاتی برای مادر و نوزاد در هنگام تولد گردد. در بدترین حالت ممکن است با باز شدن دهانه رحم برای شروع زایمان، پاره شدن جفت به خونریزی بی­ وقفه ­ای بینجامد. خوشبختانه جفت سر راهی شدید نادر است و (با تشکر از فناوری تصویربرداری) زود تشخیص داده می­ شود. چهار گروه از جفت سر راهی وجود دارد که طیفی از ملایم تا شدید را تشکیل می­دهد. جفت سر راهی ملایم فقط به این معناست که جفت در نیمه­ پایین رحم در حال رشد است. جفت سر راهی نیمه کامل یا کامل (شدید) زمانی است که جفت دهانه رحم را بپوشاند و مشخص می­کند که زایمان طبیعی امکان پزیر نیست و باید سزارین صورت گیرد.
رخداد جفت سر راهی نسبتاً شایع است، حدود یکی در هر دویست بارداری. خوشختانه اکثر این­ها ملایم هستند و 90 درصد این موارد مشکل ­ساز نیستند. علت این است که وقتی رحم به سمت بالا گسترش می­یابد (مثل باد کردن بادکنک)، خود را تصحیح می­کند و با پیشرفت بارداری، جفت از دهانه­ رحم دور می شود.