داروهای درمان ناباروری، نیازمند واردات بیشتر هستیم؟

میزان ناباروری که البته بیشتر شده و علت آن هم افزایش سن ازدواج و سن فرزندآوری است. افزایش بیماری‌هایی مرتبط با محیط و همچنین بیماری‌های رحمی نیز در این مساله دخیل هستند
استاد گروه زنان دانشگاه‌ علوم پزشکی شهید بهشتی و یکی از بنیانگذاران بخش نازایی و آی‌وی‌اف بیمارستان طالقانی است که در سال 1362 وارد دانشکده طب اصفهان شده و ده سال بعد، نائل به درجه تخصص در نصف جهان می‌شود. وی برای ادامه تحصیل به انگلستان مهاجرت و درجه فلوشیپ نازایی و آی‌وی‌اف را در این این کشور اخذ می‌کند. صالح‌پور که هم‌اکنون به مدت 22 سال عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است، مدت 13 سال است که در بیمارستان طالقانی مشغول به فعالیت است.

خانم دکتر وضعیت درمان در بخش ناباروری بیمارستان طالقانی به چه شکل است؟
این بخش کاملا فوق تخصصی، آموزشی و درمانی است که تمام مباحث آموزشی از جمله پی‌اچ‌دی تولید مثل، فلوشیپ و رزیدنت را تحت پوشش خود دارد و در زمینه درمان نیز قریب به اتفاق نیازهای فوق تخصصی نازایی را مرتفع می‌کند. در بخش، درمان‌های ناباروری از جمله لاپاراسکوپی، آی‌وی‌اف، هیستروسکوپی، امور تشخیصی، معاینات، ویزیت‌ها و در قسمت آقایان نیز درمان‌های مربوط به دستگاه تناسلی انجام می‌شود. لذا هیچ مشکل ناباروری وجود ندارد که دراین مرکز امکان درمان آن نباشد.
امکانات پیشرفته این مرکز نیز شامل فریزینگ اسپرم، تخمک و جنین، حفظ باروری در بیماران سرطانی و کسانی است که با تاخیر ازدواج می‌کنند. در بخش زنان بیمارستان نیز که یک مرکز قدیمی با 40 سال سابقه است، تمام درمان‌های ژنیکولوژی و مامایی انجام می‌شود. همچنین اتاق زایمان مجهز برای انجام زایمان بدون درد داریم. در این بخش همه انواع جراحی‌های حوزه زنان و مامایی قابل انجام است.
اشاره کردید که به مدت ۱۳ سال در این مرکز مشغول به فعالیت هستید. اگر بخواهیم میان ۱۳ سال گذشته و امروز یک مقایسه انجام دهیم، وضعیت ناباروری و درمان آن در این مدت چه تفاوت‌هایی کرده است؟
میزان ناباروری که البته بیشتر شده و علت آن هم افزایش سن ازدواج و سن فرزندآوری است. افزایش بیماری‌هایی مرتبط با محیط و همچنین بیماری‌های رحمی نیز در این مساله دخیل هستند. در این میان مسائل شغلی نیز منجربه بروز اختلال در اسپرم شده است. همه این موارد در کنار هم قرار گرفته و باعث افزایش شیوع ناباروری شده است. طبیعی است که در این شرایط میزان مراجعه برای درمان آن نیز افزایش پیدا کرده است. خوشبختانه درمان‌های ناباروری هم ارتقا پیدا کرده و تجهیزات مدرنی برای درمان‌های پیشرفته لاپاراسکوپی تهیه شده است. حفظ باروری در بیماران سرطانی و ژنتیک در ناباروری نیز یکی از مولفه‌هایی است که دستخوش پیشرفت شده است. امروز قادر هستیم بررسی‌های ژنتیک روی جنین‌ها داشته باشیم و جنین‌های سالم را منتقل کنیم.

آیا می‌توان گفت که سن باروری یک بازه مشخص دارد یا صرفا عدد آن بر اساس سیاست‌های کلان کشور مشخص می‌شود؟
سیاست‌های کشورها که در این زمینه تعیین کننده است و در همه دنیا به این شکل است که اگر هرم جمعیتی اختلال پیدا کند، برروی تصمیم‌گیری‌ها تاثیر می‌گذارد. به لحاظ علمی، بعد از سن ۳۵ و به خصوص بعد از ۴۰ سالگی، از آنجاکه از تخمک‌های ذخیره قدیمی تخمدان استفاده می‌شود، احتمال اختلال در زمان تقسیم بالا می‌رود و ممکن است فرزندانی که متولد می‌شوند، مبتلا به اختلال کوروموزومی باشند. اما این مساله به این معنا نیست که زوج‌های جوان به هیچ عنوان با این دست اختلالات مواجه نمی‌شوند. خوشبختانه با پیشرفت‌هایی که در علم طب مادر و جنین ایجاد شده، می‌توان این مسائل را تشخیص داد. در گذشته امکان تشخیص اینکه جنین یک خانم ۴۰ ساله‌، مبتلا به سندروم داون هست یا خیر وجود نداشت. اما الان و با روش‌های غربالگری موجود، این امکان به وجود آمده است. برخی قوانین نیز وجود دارد که به برخی بیماری‌های جنین، اجازه سقط می‌دهد.
در کل وقتی سن از 35 و 40 سال می‌گذرد، ذخایر تخمدانی کاهش پیدا می‌کند و شانس حاملگی کم می‌شود. لذا بهتر است که این بازه زمانی توسط زوجین رعایت شود. یعنی نباید خانم‌ها تا این اندازه ازدواج خود را به تاخیر بیندازند. این مساله در مورد آقایان هم صادق است. شاید قبلا توجه زیادی به سن آقایان نمی‌شد اما الان مشخص شده که برای آقایان هم بعد از سن 50 سال بعضی از مشکلات نوزادان و کودکان بیشتر می‌شود. به هر حال خیلی نباید برخلاف قوانین خداوند ، حرکت کنیم. بالاخره سن تولید مثل مشخص و بهترین آن زیر 35 سال برای خانم‌ها و زیر 45 تا 50 سال برای آقایان است.
خیلی از زوج‌های جوان به امید حصول نتیجه، به مراکز درمان ناباروری مراجعه و هزینه‌های زیادی نیز برای آن انجام می‌دهند. از طرفی درصد موفقیت درمان، در بهترین حالت بین ۳۰ تا ۴۰ درصد است. این مساله باعث کاهش انگیزه و بعضا رهاکردن روند درمان توسط بسیاری از این زوجین می‌شود.
مدت‌ زمان زیادی است که ما به دنبال رایزنی با بیمه‌ها هستیم، اما متاسفانه هنوز نتوانسته‌ایم آنها را به طور کامل مجاب کنیم. با این حال اتفاقات مثبتی هم رقم خورده و مقدار زیادی از داروهای ناباروری تحت پوشش بیمه‌ها قرار گرفته است. کمی قبل‌تر، داروهای نازایی حتی انواع داخلی آنها، به دلیل گرانی، تبدیل به معضلی شده بود که امروز مرتفع شده است. بیمه‌های تکمیلی نیز قدم به میدان گذاشته و بخشی از درمان‌های نازایی را پوشش می‌دهند. امروز هم با یک اقدام جدید در سیاست‌های جمعیتی، مبلغی را به عنوان کمک هزینه در اختیار مراکز دولتی قرار می‌دهند تا در اختیار زوج‌هایی که از مراکز بهزیستی و کمیته امداد معرفی می‌شوند، قرار گیرد و مصروف درمان نازایی آنها شود. درحال حاضر برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری وزارت بهداشت روی مساله درمان ناباروری، زایمان و طب زنان و مامایی قرار گرفته که این مساله موجب خرسندی ماست. وضعیت درمان ناباروری نسبت به گذشته خیلی بهتر شده است. برخی درمان‌های جراحی مثل لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی خیلی بیشتر تحت پوشش بیمه قرار گرفته و شرایط انجام آن در مراکز دولتی خیلی بهتر شده است که با اجرای طرح تحول نظام سلامت مسلما بهتر هم خواهد شد.

یکی از برنامه‌های طرح تحول نظام سلامت، تشکیل صندوق حمایت از زوجین نابارور بود که در اسفند ماه سال ۹۳ به تصویب رسید، اما گویا رنگ اجرا به خود ندید. چرا؟
شاید صندوق تشکیل نشده باشد، اما همین هزینه‌ای که در اختیار مراکز دانشگاهی و دولتی قرار داده شده است، به نوعی کارکرد صندوق را دارد. کمااینکه هر یک از مراکز خصوصی و دولتی، تحت نظر یک دانشگاه هستند و هیچ مرکزی مستقل نیست. این مبالغ در اختیار دانشگاه‌ها قرار می‌گیرد تا به زوجین ناباروری است که از بهزیستی و کمیته امداد معرفی می‌شوند، تعلق گیرد. حتی مراکز خصوصی هم می‌توانند دراین طرح شرکت کنند، اما نرخی که در نظر گرفته شده، نرخ دولتی است.

آیا تمام داروهای مورد نیاز درمان ناباروری در بازار وجود دارد یا نیازمند واردات بیشتر هستیم؟
انتظار ما این است که وزارت بهداشت ورود و تولید داروهای داخلی را آسان‌سازی کند. حتی در زمینه داروهای داخلی نیز گاهی اوقات با کمبود مواجه هستیم. خیلی از داروهای خارجی نیز وجود ندارد. این مساله باید تسهیل شود، چراکه درمان نازایی، درمانی است که باید فردگرا باشد. یعنی ممکن است یک دارو روی یک خانم موثر باشد و روی دیگری نه. اگر همه داروها در دسترس باشند، به نفع درمان نازایی است و درصد موفقیت آن را بیشتر می‌کند. از طرفی ما از شرکت‌های داخلی نیز استقبال می‌کنیم. اما شرکت‌های داخلی در بازار رقابت می‌توانند موفقتر باشند و اشکالات خود را رفع کنند. به همین دلیل به نظر می‌رسد که اگر بتوانیم در تولید داخل و واردات دارو سهولت ایجاد کنیم، این به نفع بیماران است و از سرگردانی آنها جلوگیری می‌کند.

خانم دکتر چرا پروتکل‌های درمانی کمکی پزشکان برای درمان ناباروری متفاوت است. این مساله تا چه اندازه روی درمان تاثیر می‌گذارد؟
خیلی متفاوت نیست. به هرحال فرایند درمان از یک بیمار به بیمار دیگر تفاوت‌هایی دارد. پزشکان نیز به خاطر بیماران است که قدری تفاوت قائل می‌شوند. اما این به این معنا نیست که پزشک یک پروتکل از خود ابداع کند. پروتکل‌ها کلاسیک هستند که مانند سایر امور ممکن است تفاوت داشته باشد. به هرحال نوع دارو و طول درمان باید کم و زیاد شود.

چه فاکتورهایی در تنظیم دارو برای درمان بیماران موثر است؟
همه فاکتورها از قبیل سن، علت نازایی، نوع دارو، وزن بیمار،سابقه درمانی بیمار، مهارت و تجربه و دقت عمل پزشکی که درمان را انجام می‌دهد. همچنین شرایط آزمایشگاه آی‌وی‌افی که کار جنین شناسی انجام می‌دهد و امکانات تکنولوژیکی که در اختیار دارد نیز موثر است.

آیا درست است که درمان ناباروری تا 50 درصد به تکنیک‌های آزمایشگاهی بستگی دارد؟
خیر. نمی‌توان به این صراحت درصد موفقیت را اعلام کرد. بلکه موارد زیادی در این زمینه دخیل هستند. تکنولوژی، تکنیک آزمایشگاهی، تجربه متخصصین بالینی جنین‌شناسان و ... از عوامل موثر هستند.

آیا آزمایشگاه بخش ناباروری بیمارستان طالقانی به حد کفایت مجهز است؟
البته الان با برخی کمبودها مواجه هستیم اما با خریدهایی که قرار است توسط وزارت بهداشت انجام شود و منابع آن هم به دانشگاه‌ها داده شده، خیلی از کمبودها برطرف می‌شود. اگرچه به همین شکل نیز امور درمانی پیش می‌رود اما هرچه تکنولوژی بیشتر شود، درصد موفقیت افزایش پیدا می‌کند.