در مورد وزن گیری کودک، نکات مهم

وزن گیری کودکان که در حد صدک های تعریف شده رشد باشد (صدک های رشد کودکان بین ۵ تا ۹۵ قرار دارد)، یکی از نشانه های مهم سلامت کودکان است. کودکی که روی نمودار رشد خود حرکت می کند، چه در صدک پایین و چه در صدک بالا قرار گیرد، در واقع در جاده رشد و سلامت خود حرکت می کند و کودک سالمی محسوب می شود. وزن گیری کودکان یکی از شاخص های مهم سلامت کودک است. علاوه بر وزن، اندازه قد و دور سر کودک نیز در محاسبه رشد او، حائز اهمیت است.

رابطه وزن با رشد
معمولاً نوزادان در ۱۰ روز اول، بین ۵ تا ۱۰ درصد وزن خود را کم می کنند که امری طبیعی بوده و به دلیل از بین رفتن اِدم بین بافتی است و به معنای کاهش شیر مادر و اختلال وزن گیری محسوب نمی شود. پزشکان پس از گذشت ۱۰ روز از تاریخ تولد، انتظار دارند نوزادان در سه ماهه اول، روزانه بطور متوسط ۲۵ تا ۳۰ گرم وزن اضافه کنند.
معمولاً وزن کودک به راحتی با خوردن شیر مادر تامین می شود. برخی مادران که در روزهای اول پس از تولد نوزاد، تصور می کنند شیرشان کم است، باید بدانند کلستروم یا آغوزی که از شیر مادر ترشح می شود، سرشار از پروتئین و چربی بوده و همان مقدار کم، برای رشد کودک مناسب است و به مرور جریان شیر برقرار خواهد شد. در موارد بسیار نادر، شیر خشک در کنار شیر مادر تجویز می شود.
بطورکلی پس از تولد، روزانه بچه ها ۲۰ تا ۳۰ گرم وزن اضافه می کنند و تا شش ماهگی انتظار افزایش وزن روزانه از نوزاد وجود دارد. اگر نوزادی در سه ماهه اول، ۳۰۰ گرم وزن اضافه کند، به این معنا است که رشد مناسبی را داشته است. البته این روند تا شش ماهگی قدری کندتر می شود و پس از شش ماهگی کودک علاوه بر شیر مادر نیازمند غذاهای کمکی است. افزایش وزن کمتر از حد مورد انتظار قبل از شش ماهگی، لزوماً به معنای کمبود شیر مادر نیست. بیشتر اوقات مادرها قسمت اول شیر خود را که خیلی آبکی است به کودک می دهند و قسمت غلیظ شیر را نمی دهند. این روش شیردهی اشتباه است زیرا اگر شیردهی کمتر از ۵ دقیقه طول بکشد، قسمت غلیظ شیر که حاوی چربی و پروتئین است به کودک داده نمی شود.

نکات مهم
بعد از شش ماهگی (بین شش تا دوازده ماهگی) علاوه بر شیر مادر که در واقع در راس قانون تغذیه کودکان است، غذای کمکی شروع می شود. تغذیه ای مانند فرنی برای کودک، فقط و فقط به منظور آشنایی کودک با غذایی غلیظ تر از شیر مادر است تا آرام آرام بتواند با طعم و مزه ای به جز شیر مادرش آشنا بشود. مادر از هفته دوم و سوم هفتمین ماه نیز می تواند سوپ های خیلی ساده را شروع کند. همچنین در ماه هشتم و نهم کودک می تواند غذاهایی مثل ماکارونی، تکه های خرد شده سیب زمینی و هویج را با نظارت مادر بخورد.
در طول شش ماهه دوم، یعنی بین شش تا دوازده ماه، تغذیه اصلی کودک، ۷۰ درصد شیر مادر و فقط ۳۰ درصد غذای کمکی است.
بهتر است قبل از یک سالگی از غذاهای محرک مانند شیر پاستوریزه، خربزه، توت ها و امثال آن استفاده نشود. زمانی که کودک وارد سال دوم زندگی خود می شود می تواند از غذاهای خانواده بخورد به شرط اینکه غذا عاری از مواد محرک مثل انواع ادویه ها، فلفل، نمک، سس و… باشد. می توان برای بهتر شدن مزه غذای کودک، از آبلیمو استفاده کرد.
تخم مرغ غذای بسیار مهمی است که از ماه هفتم و هشتم کم کم به غذای کودک اضافه می شود. در سال دوم زندگی، کودک باید یک روز در میان، یک عدد تخم مرغ بخورد. زرده تخم مرغ قبل از یک سالگی و سفیده تخم مرغ بعد از یک سالگی توصیه می شود. مادر باید بداند برای افزودن پروتئین به رژیم غذایی کودک، می تواند از پروتئین های شامل ارزش غذایی بالا مانند گوشت، تخم مرغ، لبنیات، غلات و حبوبات استفاده کند. استفاده از حبوبات مثل نخود و لوبیا در غذای کودکان حتماً باید به شکل خیس خورده باشد. عدس و ماش، هضم خیلی راحت تری دارند و اولین حبوباتی هستند که باید کودک از ۸ تا ۹ ماهگی شروع کند.

چه غذاهایی بدهیم، چه غذاهایی ندهیم؟
مصرف شیرهای پاستوریزه نیز باید بعد از یک سالگی کودک شروع شود. فقط از شیر پاستوریزه با مقدار کم باید برای تهیه غذاهایی مثل فرنی استفاده کرد. برای تهیه غذاهای کودک، بهتر است از گوشت های با کیفیت بالا مثل گوشت گوسفند، گوشت چرخ کرده، بوقلمون، گوشت مرغ و ترجیحاً بعد از سال اول از گوشت ماهی به علت اینکه منبع پروتئین خوب است، استفاده کرد. همه چربی های غذای کودک بهتر است از چربی هایی باشند که زنجیره های اشباع شده دارند. کره های گیاهی را می توان به غذای کودک اضافه کرد.
تقریباً ۶۰ درصد منابع انرژی بچه ها باید از کربوهیدرات تامین بشود که شامل برنج، سیب زمینی، ماکارونی و انواع رشته ها است. در واقع یک هرم سالم غذایی باید حاوی ۶۰ درصد کربوهیدرات باشد اما کودک نیاز به موادی مانند ید، آهن، منیزیم و انواع ویتامین ها هم دارد که باید از طریق آبمیوه ها، سبزیجات تازه و میوه ها به کودک برسد. در صورتی که در کودک علائم کمبود منابع گفته شده دیده شد، باید از طریق داروهای تقویتی جبران شود.
کمبود روی در کشور ایران زیاد است. حتماً باید حواسمان به روی غذا باشد و از غذاهای حاوی روی بالا، بیشتر استفاده شود. برای تامین ویتامین D در کودکان، از ۱۴ روزگی باید قطره ویتامین AD را شروع کنیم. بچه ها را باید روزانه ۱۰ دقیقه مقابل تابش مستقیم نور خورشید قرار داد تا ویتامین D بدنشان تامین شود. برای تامین کلسیم نیز حتماً باید از لبنیات استفاده شود و در مورد کودکانی که شیر نمی خورند، باید لبنیات را با اشکال دیگری وارد چرخه غذایی آنها کرد. مصرف آب کافی هم در طول روز بنابر میل کودک توصیه می شود.

چند وعده؟
معمولاً تعداد وعده های غذایی از زمانی که کودک می تواند غذای کامل مصرف کند - هشت ماهگی تا زمانی که کودک دندان در نیاورده است - ۳ وعده غذای اصلی و ۲ میان وعده در روز است. غذا باید راحت هضم شود، خوشمزه باشد، در ساعت مناسب به کودک داده شود. کودک نباید خیلی خسته شود و بهتر است خواب کودک زمانبندی مناسب داشته باشد زیرا خستگی، بی خوابی و نامنظمی در سیستم تحریک اشتها باعث بروز مشکلات تغذیه ای و کمبود وزن می شود.
از دادن غذاهای ناسالم مانند پفک، چیپس و موادی که فقط شکم پُرکن هستند و کالری خاصی ندارند و از دادن مواد غذایی دارای مواد نگه دارنده مانند سوسیس و کالباس نیز جداً خودداری کنید.
استفاده از آبمیوه های خانگی و خودداری از آبمیوه های صنعتی نیز توصیه می شود. نباید کودک را به خاطر خوردن غذا از شیر محروم کرد. اگر وعده غذایی، کودک را از شیر مادر محروم می کند، بهتر است شیر را قبل از غذا داد.

چرا کودکان لاغر یا چاق می شوند؟
علت کاهش وزن کودکان در کشورهای دنیا متفاوت است و معمولاً در کشورهای در حال توسعه، مشکل عمده تغذیه کودکان است که یا مواد تغذیه ای مناسب ندارند یا مواد تغذیه ای را بطور مناسب به کودک نمی دهند. مهم ترین فاکتور در کشورهای ضعیف و در حال پیشرفت، کیفیت و نحوه دادن غذا، عدم آگاهی مادران در فراهم آوری و تهیه غذا، عدم تنوع غذایی، عدم رعایت درصد چربی و کربوهیدرات غذا و استرس در غذا دادن است که مجموعه این عوامل باعث می شود بچه از نظر ورود غذا به دهان مشکل داشته و اختلال رشد پیدا کند. همچنین در کشورهای ضعیف تر، عفونت های مکرر، اسهال، استفراغ، عدم رعایت بهداشت، استرس، عدم توجه والدین به کودک، منجر به اختلالات وزنی می شود.
از طرفی، در کشورهای پیشرفته اختلال رشد از نوع کم وزنی، معمولاً در بچه هایی بروز می دهد که بیماری های زمینه ای دارند. اختلالات سوء جذب مواد غذایی، عفونت های ادراری و بیماری قلبی موجب کاهش وزن کودکان می شوند و مشکلات آنها کمتر با تغذیه، پکیج مواد غذایی یا عدم رعایت درصد مواد غذایی ارتباط می یابد.
علت کم وزنی با شرایط کشورها تغییر می کند. اما علت وزن بالا، تقریباً در تمام دنیا یکی است. مصرف زیاد کربوهیدرات ها، شکر، چربی ها و عدم فعالیت های بدنی نرمال در همه جای دنیا مسئله ساز است و بخصوص در جوامع فقیر، چاقی ۷ برابر بیشتر از جوامع پولدار گزارش شده است.
لازم به ذکر است که بحث و جدل با کودک و تهدید برای غذا خوردن، مادر را به نتیجه رشد دلخواه کودک نمی رساند. مسئله بسیار مهم دیگر این است که برخی از مادران برای اینکه کودک پُر انرژی داشته باشند، همه غذاها را میکس می کنند. اگرچه ممکن است غذای میکس کرده حاوی کالری باشد و وزن خوبی هم اضافه کند، اما عمل جوییدن را با اختلال روبرو می کند. شروع مهارت جوییدن از ۸ تا ۹ ماهگی است که کودکان غذاهای انگشتی می خورند و تیکه های غذا را در دست می گیرند.