کم خونی در کودکان، علائم تا راه ‌های پیشگیری و درمان

تقریبا ۸ درصد از بدن انسان را خون تشکیل می‌دهد که نیمی از آن از گلبول‌های قرمز خون تشکیل شده است. گلبول‌های قرمز خون حاوی رنگدانه‌های قرمزرنگی است که ما ان را با نام هموگلوبین می‌شناسیم. نقش هموگلوبین این است که به اکسژین بچسبد و آن را به سلول‌های سراسر بدن برساند. آنمی یا کم خونی در کودکان به این معنی است که مشکلی در عملکرد گلبول‌های قرمز خود یا هموگلوبین وجود دارد. در ادامه این مطلب در مورد مشکل کم خونی در کودکان بیشتر صحبت خواهیم کرد.

کم خونی یا آنمی چیست؟
آنمی یا کم خونی به شرایطی گفته می‌شود که مشکلی در عملکرد صحیح گلبول‌های قرمز خون یا هموگلوبین در بدن وجود داشته باشد. با توجه به اهمیت گلبول قرمز و هموگلوبین در تامین اکسیژن بدن این مشکل می‌تواند عوارضی را برای فرد ایجاد کند. کودکان و نوجوانان نسبت به این موضوع حساس‌تر هستند، زیرا رشد مطلوب آن‌ها به این وضعیت مرتبط است.

انواع مختلف کم خونی
کم خونی انواع مختلفی دارد که با توجه به علتی که موجب این مشکل می‌شود با هم متفاوتند.
کم خونی فقر آهن
کم خونی فقر آهن همانطور که از اسم آن مشخص است در اثر کمبود آهن در رژیم غذایی کودک ایجاد می‌شود.
کم خونی همولیتیک ارثی (Inherited Haemolytic Anaemia)
این کم خونی در اثر نقص ژنتیکی ایجاد می‌شود و به انواع مختلفی تقسیم می‌شود:
اسپرهسیتوز ارثی (Hereditary Spherocytosis)
در این نوع از کم خونی همولیتیک گلبول‌های قرمز خون شکل غیرطبیعی دارند که آن‌ها بسیار حساس و مستعد برای از بین رفتن می‌کند.
تالاسمی
در این نوع از کم خونی گلبول‌های قرمز خون سریعتر از آنچه ایجاد شوند تخریب می‌شوند. در واقع به خاطر شکل غیرطبیعی هموگلوبین است که که نمی‌تواند اکسیژن کافی را حمل کند.
کمبود G6PD
در این نوع از کم خونی عدم وجود آنزیم گلوکز ۶ فسفاتاز دیهیدروژناز که گلبول‌های قرمز را از سم‌ها و عفونت‌ها محافظت می‌کند، باعث ایجاد مشکل می‌شود. در اثر عدم وجود این آنزیم گلبول‌های قرمز به راحتی از بین می‌روند.
سلول داسی شکل
این نوع از کم خونی زمانی ایجاد می‌شود که گلبول‌های قرمز خون شکل یک هلال فشرده چسبنده، شکننده می‌شود که باعث کاهش جریان خون و مسدود شدن شریان‌ها می‌شود. به این معنی که اعضای بدن اکسیژنی که نیاز دارند را دریافت نمی‌کنند.
کم خونی همولیتیک خود ایمنی (Autoimmune Haemolytic Anaemia)
این وضعیت زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی بدن شما گلبول‌های قرمز خود را به عنوان تهدید شناسایی می‌کند و آن‌ها را از بین ببرد.
کم خونی آپلاستیک
این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های بنیادی مغز استخوان که برای تولید گلبول‌های قرمز خون ضروری هستند، به علت عفونت، سموم، داروهای خاص یا سرطان آسیب دیده باشند.

عوامل ایجاد کم خونی در کودکان و نوجوانان
برخی از علت‌هایی که ممکن است سبب ایجاد کم خونی در کودکان شود را در ادامه بیان می‌کنیم:
کمبود آهن در رژیم غذایی
از آنجایی که هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز خون آهن مورد نیاز خود را از غذایی که میخوریم به دست می‌آورد، اگر رژیم غذایی کودک فاقد آهن کافی باشد ممکن است باعث ایجاد کم خونی در کودکان شود. این مورد به خصوص در مورد کودکان در حال رشد اتفاق می‌افتد، چرا که به مقدار آهن بیشتری نیاز دارند.
چرخه قاعدگی
دختران نوجوان که به سن بلوغ می‌رسند، معمولا با رشد سریع و خونریزی به علت عادت ماهانه مواجه هستند. اگر خونریزی عادت ماهانه بیش از حد معمول باشد فرد ممکن است به علت از دست دادن گلبول‌های قرمز دچار کم خونی شود.
مسمومیت سرب
مسمومیت سرب می‌تواند موجب همولیز یا از هم گسستگی گلبول‌های قرمز خون شود، که در نهایت می‌تواند منجر به عوارض جدی شود.
کمبود جذب آهن
در این مورد، حتی اگر آهن در رژیم غذایی کودک به اندازه کافی وجود داشته باشد اما به دلیل مختلف به اندازه کافی جذب نشود.

علائم و نشانه‌های کم خونی در کودکان
کودکان زیر ۳ سال ممکن است در اثر کم خونی در معرض اختلالات رشدی و عصبی رفتاری مانند کاهش عملکرد حرکتی و عدم توانایی در اجتماعی شدن قرار بگیرند. در ادامه به برخی از نشانه‌های رایج کم خونی اشاره می‌کنیم که با توجه به آن‌ها می‌توان کم خونی در کودکان را تشخیص داد.
- کودکی که دچار کم خونی باشد به راحتی خسته می‌شود و با خستگی شدید روبرو است.
- ممکن است بی دلیل رفتارهای تند از خود نشان دهند و کج خلقی کنند.
- پوست آن‌ها ممکن است کمی متمایل به رنگ خاکستری به نظر برسد.
- ممکن است ظاهر زردگونه داشته باشند و چهره و چشم آن‌ها به رنگ زرد دیده شود.
- برای خواب شبانه با مشکل روبرو هستند.
- برای تمرکز کردن و توجه به دیگران دچار مشکل هستند.

تشخیص کم خونی
اگر تعداد گلبول‌های قرمز خون از سطح معینی کمتر باشد، پزشک ممکن است از شما بخواهد که معاینات تشخیصی خاصی را انجام دهید:
الکتروفورز هموگلوبین (Haemoglobin Electrophoresis)
این آزمایش می تواند شکل‌های غیر طبیعی هموگلوبین را شناسایی کند که در تشخیص کم خونی های ارثی و ژنتیکی مانند تالاسمی و کم خونی داسی شکل به کار می‌رود.
نمونه برداری مغز استخوان
این روش تشخیصی می‌تواند مشکلاتی که در اثر تولید گلبول قرمز به وسیله سلول های بنیادی مغز استخوان به وجود می‌آید را شناسایی کند. در این آزمایش مغز استخوان از بدن خارج شده و برای هر گونه نقص در سلول‌های بنیادی آزمایش می‌شود.

عوارض کم خونی
کم خونی اگر درمان نشود می‌تواند عوارض جدی را برای فرد ایجاد که از مهمترین آن‌ها عبارتند از:
ناتوانی در یادگیری
مشخص شده است که کم خونی می‌تواند بر رشد ذهنی کودکان تاثیر بگذارد و موجب ناتوانی در یادگیری، کاهش توجه و عدم تمرکز می‌شود.
تضعیف سیستم ایمنی
کودکان مبتلا به کم خونی نسبت به عفونت مقاومت کمتری دارند و سیستم ایمنی آن‌ها توانایی مقابله با بیماری‌های مختلف را ندارد.

درمان کم خونی در کودکان
درمان کم خونی به عوامل مختلفی مانند سن کودک و سوابق پزشکی و همچنین شدت کم خونی بستگی دارد:
مکمل‌های آهن
در کم خونی‌های ناشی از کمبود آهن، متخصصان معمولا مکمل‌های آهن را تجویز می‌کنند. نوزادان و کودکان کوچک‌تر می‌توانند این مکمل‌های آهن را از طریق قطره دریافت کنند، در حالی که بچه‌های بزرگ‌تر می‌توانند از طریق قرص یا کپسول آهن این مکمل‌ها را مصرف کنند. معمولا مواد غذایی غنی از آهن هم به عنوان یک گزینه درمان پیشنهاد می‌شود.
مکمل‌های هورمونی
دختران نوجوان مبتلا به کم خونی ممکن است به مکمل‌های هورمونی برای کنترل خونریزی شدید در طول عادت ماهیانه نیاز داشته باشند.
دارو
همچنین ممکن است برای کنترل مشکلات مغز استخوان یا حتی برای تحریک سلول‌های بنیادی مغز استخوان برای ایجاد گلبول‌ قرمز، دارو تجویز شوند.
پیوند سلول بنیادی
در موارد شدید ممکن است نیاز به پیوند سلول بنیادی از طرف یک اهدا کننده سالم وجود داشته باشد. سلول های بنیادی اهدا کننده به سیستم گردش خون کودک وارد می‌شود و به مغز استخوان می‌رسند، جایی که آن‌ها می‌توانند گلبول‌های قرمز سالم تولید کنند.

راه‌های پیشگیری از کم خونی
فراموش نکنید قبل از استفاده از نکات زیر حتما با پزشک خود مشورت کنید:
غذاهای غنی شده آهن
با دادن غلات صبحانه (cereals) یا غذای کودک که غنی از آهن است می‌توانید مطمئن شوید آهن کافی در رژیم غذایی کودک وجود دارد.
کاهش مصرف شیر گاو
دادن شیر گاو به کودک تا قبل از سن ۱۲ ماهگی توصیه نمی‌شود. این دلیل است که کودک شما ممکن است شیر گاو را به غذاهایی که منابع آهن بهتری هستند ترجیح دهد. شیر گاو ممکن است منجر به خونریزی داخلی شود که در نهایت منجر به کاهش جذب آهن خواهد شد.
رژیم غذایی متعادل
کودک خود را فقط با غذاهای غنی از آهن تغذیه نکنید و نباید دیگر مواد مغذی مهم را نادیده بگیرید. سعی کنید آن‌ها را در بهترین حالت سلامتی نگهداری کنید و غذاهای مغذی مانند میوه‌ها، سبزیجات سبز، گوشت بدون چربی، آجیل و غلات کامل را فراموش نکنید.
رژیم غذایی سرشار از آهن
چه کودک شما مبتلا به کم خونی باشد چه نباشد، وجود آهن در رژیم غذایی او ضروری است. در ادامه به برخی از غذاهای سرشار از آهن که می تواند بخش مهمی از رژیم غذایی کودک شما محسوب شود اشاره می‌کنیم.
میوه‌هایی مانند موز دارای مقدار قابل توجهی از آهن هستند که باعث تولید گلبول‌های قرمز در خون می‌شوند. همچنین موز حاوی منیزیم است که برای تولید هموگلوبین ضروری است.
سیب، مرکبات و خرما حاوی مقدار زیادی ویتامین سی هستند. وجود ویتامین سی در رژیم غذایی به جذب بیشتر آهن در بدن کمک می‌کند.
سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج، کلم و کاهو غنی از آهن هستند و می‌توانند به بهبود کم خونی در کودکان موثر واقع شوند.
چغندر و شنبلیله هم حاوی میزان قابل توجهی هستند که می‌توانند در تهیه انواع غذاهای خوشمزه به کار روند و غذای کودک را سرشار از آهن کنند.
کم خونی معمولا یک مشکل کوتاه مدت است که برای بر طرف کردن آن راه حل‌های زیادی وجود دارد. با این وجود اگر برای مدت طولانی درمان نشود، ممکن است باعث تشنج، اختلالات عصبی، نارسایی‌های اعضای مختلف بدن و حتی مرگ شود. اگر متوجه علائم کم خونی در کودک خود شدید، بلافاصله با پزشک خود مشورت کنید.