ویژگی های شخصیتی کودکان، سه و چهار سالگی

کودکان سه یا چهار ساله ویژگی‌هایی دارند که دانستن آن‌ها، مادر مسئول را در اداره گروه سرگرمی یاری می‌کند. در این جا یادآور می‌شود که فهرست زیر برای همه کودکان یکسان نیست.
دلایل بسیاری برای ناهمخوانی می‌توان برشمرد. از این رو نباید انتظار داشت آنچه در فهرست زیر آمده است صد در صد همسان با وضعیتی باشد که کودکی فرصت کمتری برای بازی با سایر کودکان داشته، بدون شک نمی‌تواند در توانایی‌هایی که ویژه این سن است با سایر کودکان برابر باشد. برعکس کودکی که خواهر یا برادر بزرگتر دارد در بعضی موارد از سایرین جلوتر است. مهم‌ترین نکته این که کودکان دارای استعداها و ویژگی‌های رفتاری گوناگونی هستند.
برخی در سن دو سالگی «اشیاء راستکی» را نقاشی می‌کنند در حالی که برخی در سن چهار سالگی هنوز به کشیدن خط‌های بدون شکل می‌پردازند. هیچ یک از این موارد نمی‌تواند دلیلی برای شادی یا نگرانی والدین باشد. فهرست زیر به صورتی تنظیم گردیده تا تصویری کلی از کودک سه و چهار ساله معمولی ترسیم کند و به هیچ وجه دستورالعملی برای آنچه که کودک «باید» انجام بدهد نیست.

کودک سه ساله
۱-در این مرحله توانایی جسمی و کنترل بدنی بیشتر از دو سالگی است. کودک به صورت تاتی تاتی راه نمی‌رود بلکه با قدم‌های بلندتر می‌دود، می‌پرد و برای بالارفتن از پله‌ها از هر دو پا استفاده می‌کند. در هنگام دویدن گاهی با صورت به زمین می‌خورد و لب‌هایش بر اثر زمین‌خوردن شکاف برمی‌دارد.
۲-علاقه‌های اجتماعی در کودک افزایش می‌یابد. در این سن کودک بیشتر دوست دارد با بچه‌های همسن یا بزرگتر از خود بازی کند. او به بودن در کنار کودکان کم‌سن تر از خود یا نوزادان تمایل ندارد. از این‌که او را بچه بخوانند، متنفر است. دوستی‌های زودگذر با دیگران برقرار می‌کند. بازی با پسرها یا دخترها برای او چندان تفاوتی نمی‌کند.
۳-رفتار اجتماعی کودک تکامل می‌یابد. تمایل بیشتری برای مشارکت دارد. برای نوبت خود منتظر می‌ماند اگر چه ممکن است این کار برایش مشکل باشد. بیشتر اوقات منطقی است اما همیشه به قول خود پایبند نیست. کودک به طور مرتب درخواست‌هایی دارد که باید انجام شود. گاهی حالت ریاست‌طلبی به خود می‌گیرد یا در برابر مداخله دیگران در کارش خشم و عصبانیت خود را همراه با گریه و فریاد نشان می‌دهد. البته این حالت در کودکان زیر دو سال کمتر به چشم می‌خورد. در این سن کودک هنوز هم نیاز به تماس با بزرگترها دارد. او زمانی که می‌ترسد یا احساس ناامنی می‌کند دوست دارد در آغوش بزرگتری بنشیند، یا وقتی آزرده می‌شود، دوست دارد او را ناز و نوازش کنند. برخی اوقات هم تظاهر به استقلال می‌کند که با بالارفتن سن این حالت بیشتر و بیشتر در کودک دیده می‌شود.
۴-تمرکز کودک در این سن بیشتر از دو سالگی است. فعالیت‌های تکراری مانند روی هم ریختن اسباب‌بازی‌ها و جداکردن آن‌ها هنوز هم مورد علاقه اوست. باید وسایل و بازی‌های گوناگون را در اختیار کودک قرار داد، او با هر کدام بیش از چند دقیقه سرگرم نمی‌ماند. مدت فعالیت‌های گروهی در این سنین باید کوتاه باشد.
۵-توانایی تکلم و قدرت بیان کودک در این مرحله به سرعت تکامل پیدا کرده و جمله‌های کامل بیان می‌کند. با افرادی که به حرف‌های او گوش می‌سپارند مدت طولانی صحبت می‌کند و اگر مخاطبی نداشته باشد با خودش صحبت می‌کند. در این مرحله کودک دوست دارد واژه‌های جدیدی یاد بگیرد و به ویژه از به کاربردن واژه‌هایی که بزرگترها استفاده می‌کنند، لدت می‌برد. تلفظ او گاهی حالت کودکانه به خود می‌گیرد که این حالت معمولاً تا سنین چهار یا پنج سالگی برطرف می‌شود. کودک با واژه‌ها بازی می‌کند و گاه قافیه می‌سازد. واژه‌های «بد» را به خانه می‌آورد و اگر بزرگترها واکنش شدید نشان دهند به تکرار آن‌ها علاقه‌مند می‌شود.
۶-درک زمان در این سن تا اندازه‌ای مبهم است. کودک تفاوت بین شب و روز را تشخیص می‌دهد، اما ممکن است خواب بعد از ظهر و خواب شب و دیروز و فردا را با هم اشتباه کند. تفاوت بین به «زودی» و «حالاحالاها» را می‌فهمد و مفهوم فصل‌ها را به این صورت که تابستان گرم و زمستان سرد است، درک می‌کند.
۷-عادت توالت به مرور در کودک رو به بهبود می‌رود، اگر کودک یاد گرفته باشد چگونه لباسش را در آورد، می‌تواند خودش به توالت برود اما بیشتراوقات پیش از بیرون آوردن لباس می‌خواهد که او را به توالت ببرند. در این سنین بیشتر باید به کودک در مورد رفتن به توالت تذکر داد. کودکان گاهی آنقدر مجذوب بازی می‌شوند که با وجود تذکر، کار از کار می‌گذرد. نشانه‌های توالت رفتن معمولاً در کودکان بسیار واضح است. بزرگ‌ترها برای جلوگیری از هر گونه اتفاق ناخواسته باید به موقع به کودک یادآوری کنند. گاهی اوقات هم خندیدن زیاد باعث می‌شود کودک لباس خود را خیس کند.

کودک چهار ساله
۱- تسلط جسمانی تکامل می‌یابد. کودک با اطمینان بیشتری راه می‌رود، می‌دود و حتی زمین می‌خورد. ناحیه زانو و آرنج بیشتر از سایر نقاط بدن آسیب می‌بیند. کودک در این مرحله دارای انرژی فوق‌العادهای است که با بالا و پایین پریدن و تقلا کردن خود را نشان می‌دهد.
۲- رفتار اجتماعی کودک در این سن پیچیده‌تر از سه سالگی است. تعادل و هماهنگی بیشتری در کودک دیده می‌شود دوستی‌های خاصی در این سن شروع به شکل‌گیری می‌کنند، به گونه‌ای که پسرها و دخترها تمایل به دوستی با همجنس خود پیدا می‌کنند. اما در بازی‌های تقلیدی که نقش‌ها جداست، دخترها و پسرها در کنار هم بازی می‌کنند.
۳- انضباط در این سن به طور طبیعی مشکلاتی ایجاد می‌کند. کودک آگاهی بیشتری از آنچه می‌خواهد انجام دهد، پیدا کرده و از این رو به سختی می‌توان توجه او را به موضوع دیگری جلب کرد. در این مرحله کودک از نظر جسمانی بیش از اندازه فعالیت می‌کند. او هر چیزی را بیش از گنجایش پر می‌کند یا برای جلب توجه کارهای خطرناک انجام می‌دهد تا شجاعت خود را نشان دهد. بیشتر اوقات تنها راه حل مؤثر در چنین مواقعی گفتن یک «نه» قاطع است.
۴- بیان کودک تکامل یافته و گاه به گونه‌ای خنده‌آور تقلیدی از واژه‌های بزرگسالان است. در این مرحله کودک از ساختن واژه‌های لوس و بی‌معنی لذت می‌برد، به طور کلی در صحبت کردن کودک چهار ساله دستور زبان و هماهنگی جمله‌ها به روشنی دیده می‌شود.
۵- تخیل‌های کودک بسیار زنده و به گونه‌ای است که گاه موجب ترس و اضطراب او می‌شود. او بیش از گذشته نسبت به خطر وآسیب‌هایی که او را تهدید می‌کنند، حساس می‌گردد. از این رو خیلی سریع به وحشت افتاده و هیجان‌زده می‌شود.
۶- تمرکز کودک به مرور بیشتر می‌شود. او می‌تواند برای مدتی طولانی خود را با یک نوع فعالیت مشغول کند. داستان‌های واقعی توجه او را جلب کرده به طوری که می‌تواند از آغاز تا پایان به داستان گوش کند.
۷- نمایش و بازی تقلیدی بیشتر ساعت‌های بازی کودک را پر می‌کند. کودک بیشتر از سه سالگی نیاز دارد که با این گونه بازی‌ها تشویق شود.
۸- دست‌آوردهای کودک بی‌شمارند و به همین دلیل به خود می‌بالد. او می‌تواند لباس خود را به تنهایی بپوشد، ولی نمی‌تواند دکمه‌های پشت لباس خود و یا بند کفش‌هایش را ببندد. اومی‌تواند با کمک دیگران آهنگ و شعری را از آغاز تا پایان زمزمه کرده یا بخواند. از نقاشی کردن «چیزهای راستکی» لذت می‌برد و نتیجه نقاشی برای او بیشتر از روند نقاشی اهمیت دارد. کودک در این مرحله می‌تواند داستان‌هایی را که شنبه تکرار کرده و حتی داستان‌هایی را که از خود ساخته بازگو کند. ساختن ساختمان‌های بلند و پیچیده با لگو و مکعب به ویژه در کنار سایر کودکان از کارهای مورد علاقه کودک در این سن است.
۹- مفهوم زمان به تدریج تکامل یافته و کودک درک مبهمی از دقیقه، ساعت، فردا و هفته آینده به دست می‌آورد.
۱۰- عادت توالت رفتن نیز تا اندازه‌ای منظم شده، اما گاه موقعیت‌های ناخوشایندی پیش می‌آید که برای کودک تحقیرآمیز است. به همین دلیل لازم است بزرگترها حتی اگر کودک در حین رقصیدن یا بازی کردن هم باشد در مورد رفتن به توالت به او یادآوری کنند.