کودکان عقب مانده ذهنی، چگونه تشخیص داده می شوند؟

هیچ کس جز پزشک نمی تواند کودکی را عقب مانده بنامد. کودکی که دستگاه عصبی اش به درجه ای از رشد و کمال نرسیده واکنش ها و ویژگی های خاص دارد عقب مانده ی ذهنی است. کودک رشد فکری کاملی ندارد لذا نمیتواند در رفتارهای خود به اندازه ی کافی کنترل داشته باشد یا اگر کار خلافی از او سر بزند سریع نشان نمی دهد و دارای شخصیتی نارس و نابالغ می باشد. به طوری که کودک حتی در سنین کودکی دوم هفت تا دوازده سالگی نیز قادر به تکلم و ارتباط درست با دیگران نیست و مفاعیم مورد نیاز را مانند شخص سالم در نمی یابد. البته چنین کودکانی مورد بحث نمی باشد و تشخیص چنین کودکانی به عهده ی پزشک متخصص می باشد.
بنابراین والدین از پیش داوری در مورد کودکشان جدا خودداری نمایند و دستورات پزشک را مورد توجه قرار دهند و مرتبا با پزشک یا روانشناس در ارتباط باشند. در مورد کودکان بیمار به جای واژه استثنایی بهتر است از واژه ی کودکان ویژه استفاده کرد.
در انگلیس کودکان نارس را کودکان ویژه می گویند. در انگلستان این کودکان را به یازده گروه تقسیم میکنند:
1- بیماران قندی
۲- اختلالات حرکتی
3- اختلالات گفتاری
۴- کم شنوا یا ناشنوا
5- عقب مانده ی ذهنی
۶- ضعف بینایی
7- بیمارگونه
۸- بیماران قلبی و کلیوی حاد
9- ناسازگار
۱۰- فلج
11- ناقص العضو که به این گروه کودکان معلول نیز میگویند.
بنابراین طبقه بندی و شناخت کودک ویژه (استثنایی) امری بسیار فنی و دشوار است که تنها پزشک متخصص کودکان میتواند تشخیص دهد.
به والدین توصیه میشود و در مورد کودکان سخت مراقب باشند تا نام ویژه یا انگی و برچسبی بر کودک نگذارند که عواقب خطرناک روحی در پی خواهد داشت و روح لطیف کودک را جریحه دار میکند.
اما کودکان (( آلینه)) یا ((ایلین )) که به کودکان استثنایی گفته می شود. این کودکان را به چهار گروه تقسیم میکنند : ۱ ) ملانکولی ۲ )مانی ۳ ) جنون ۴ ) عقب مانده ذهنی . این کودکان در اعمالی چون سخن گفتن و حرکت کردن از کودکان همسن خودشان به مراتب پایین تر خواهند بود.
بنابراین از نظر فعالیت های ذهنی نسبت به هم سالان خود نارسایی دارند و در نتیجه نمیتوانند از عهده ی انتظارات و تقاضای خانواده و جامعه برآیند. این کودکان از توانایی یادگیری ، هم سازی با محیط ، بهره برداری از تجربیات ، درک مفاهیم و قضاوت و استدلال درست به درجات مختلف محروم هستند و نارسایی فعالیت های ذهنی آنان از بدو تولد یا مراحل اولیه رشد تا حدودی مشهود می باشد.
در مورد علل به وجود آمدن کودک استثنایی نمیتوان نظریه ی ثابتی ابراز داشت. زیرا عوامل گوناگونی از قبیل ضربه های زایمان ، شرایط نامطلوب بارداری ، شرایط نامطلوب عاطفی ، اوضاع نامساعد خانوادگی دوران بارداری مادر ، بیماریهای عفونی دوران بارداری ، مشاجرات سخت دوران بارداری ، تغذیه دوران بارداری ، بی توجهی در موقع زایمان ، نقص در کروموزوم های مرد ، امور ارثی در سوخت و ساز بدن ، نارسایی مغز و ازدیاد ترشح مایع مغزی نخاعی ، بیماری سفلیس و سوزاک در والدین ، سرخجه حاد ، خاک خوری ، خوردن سبزی آلوده یا خوردن هر چیز آلوده به وسیله ی مادر یا کودک ، سن مادر و حالات روانی او (بهترین سن بارداری بیست تا سی سال است ) .
تاثیر اشعه ی ایکس در جنین ، اعتیاد به الکل یا دخانیات یا تریاک و... توسط مادر ، استفاده زیاد از داروهای شیمیایی در سه یا چهار ماه اول حاملگی ، عامل RH خون ، طرز قرار گرفتن جنین ، پیچش بند ناف به گردن نوزاد ، اختلالات و نارسایی جفت در رساندن خون ، فلج مغزی بر اثر ضربه های زایمان قبل از تولد به وسیله مادر ، نارسایی تغذیه و بهداشت کودک در ماهه ی اول و دوم و سوم ، ضربه شدید سر در ماههای اول ، و یا ضربه ها و پیش آمدهای جسمی به ویژه در سال اول تولد کودک و ... میتوانند از مهمترین عوامل نارسایی باشند اما تنها مرجع تشخیص پزشک می باشد.
والدین باید از پیش داوری های شخصی خودداری کنند و کودک را به حالت طبیعی و با نظر پزشک پرورش دهند. کودک در دو سالگی با شروع به بازی منظم و نیاز ارتباطی شخصیت خود را پیدا میکند و ذهنش را به کار می گیرد. به طوری که شاخص های نیاز ارتباطی را در این مرحله به طور ثابت در تماس با دیگران بروز می دهد.
در این مرحله هم سالانش دیگر تنها اسباب بازی هایش نمی باشند بلکه با پیرامون و فامیل و هم سالان خود به طور سازنده ارتباط برقرار می سازد. در بازی های مشترک شرکت می کند و از نزاع با دیگران بیزار نمیباشد ، بلکه موجب خوشحالی او می شود. با همکاری و تجارب مشترک از طریق بازی با هم سالان موجودیت خود را می شناسد و ثبات و حس اعتماد به نفس خویش را تقویت می کند. بنابراین والدین نباید او را از بازی بر کنار بدارند، بلکه با رفتن به منزل دوستان و اقوام و پارک و جامعه او را اجتماعی بار آورند.