اقدامات پیش از بارداری، گام به گام تا مادر شدن

پدیده حاملگی برای هر زن تجربه زیبا و دلنشینی است که تغییرات فیزیولوژیک بسیاری به همراه دارد؛ خوشبختانه تغییرات فوق اکثرا مزاحمتی برای سلامت مادر و جنین ایجاد نمی‌کند و اکثر زنان دوران بارداری را بدون مشکل خاصی طی می‌کنند و نوزاد سالمی به دنیا می‌آورند، اما در مواردی ممکن است خطرات جدی، سلامت مادر و جنین را هنگام دوران بارداری تهدید کند که ضرورت و اهمیت مراقبت‌های دوران بارداری را روشن می‌سازد.
بارداری و تغییرات ناشی از آن برای بسیاری از زنان ناشناخته و همراه با ترس و اظطراب است؛ خانم حامله ممکن است گرفتار مسمومیت دوران بارداری یا به عبارتی فشارخون ناشی از حاملگی شود که حالت فوق برای مادر و جنین بالقوه خطرناک است.
افزایش فشار خون در مادر حامله می‌تواند منجر به کاهش رشد داخل رحمی یا مرگ جنین شود و در مادر عوارض متعددی از جمله تشنج ایجاد کند؛ مادر حامله ممکن است گرفتار عفونت دستگاه ادراری فوقانی شود و تب و لرز داشته باشد که این وضعیت فوق ممکن است منجر به سقط یا زایمان زودرس جنین و عفونت خون برای مادر شود.
نمونه دیگر خانم‌هایی هستند که بیماری قند دارند و بدون کنترل دقیق بیماری باردار می‌شوند، در این زنان بروز ناهنجاری‌های مادرزادی داخل رحمی جنین و سقط افزایش می‌یابد؛ به علاوه خطرات متعددی مانند افزایش فشارخون، بروز عفونت و زایمان زودرس مادر را تهدید می‌کند؛تعدادی از مادران ممکن است گرفتار کم خونی ناشی از فقر آهن باشند و بدون اصلاح کم خونی وارد دوران بارداری شوند در این راستا حین زایمان گرفتار خونریزی بیش از حد طبیعی شوند که شرایط مذکور ممکن است کشنده باشد.
اصولا برای کاهش مرگ و میر در دوران بارداری به خانم‌ها توصیه می‌شود چند ماه قبل از باردار شدن به پزشک مراجعه کنند؛ در این ملاقات سلامت جسمی و روانی زنان بررسی می‌شود و در شرایط سلامت کامل به مادر اجازه حامله شدن داده می‌شود و در طول بارداری طبق برنامه مشخصی مراقبت دوران بارداری انجام می‌شود.
تغییرات فیزیولوژیکی دوران بارداری می‌تواند برای مادر باردار مشکلاتی از قبیل تهوع و استفراغ در اوایل حاملگی، سردرد خفیف، ورم پا‌ها بعد از ایستادن طولانی و خستگی زودرس را ایجاد کند که در مراجعات خانم باردار به پزشک و ماما به طبیعی بودن علائم فوق اشاره می‌شود.
در اولین معاینه دوران بارداری معاینات جسمانی و تاریخچه دقیق بیماری، فشارخون، وزن و قد اندازه گیری می‌شود؛ وضعیت خونی بیمار از نظر کم خونی و تعداد گلبول‌های سفید، عملکرد کلیه، بررسی ابتلاء قبلی به سرخجه و هپاتیت ب، گروه خونی بیمار (با انجام آزمایش خون) وجود قند و پروتئین ارزیابی می‌شود، در ملاقات اولیه درباره نحوه تغذیع، میزان استراحت و خواب لازم و نحوه مصرف دارو‌ها توضیح داده می‌شود.
به بیمار توصیه می‌شود در دوران بارداری با مشاهده علائم زیر به پزشک مراجعه کند این علائم شامل خونریزی، ورم صورت و انگشتان دست، سردرد مداوم و شدید، تاری دید، درد شکم، تهوع شدید و مداوم با تب و لرز، سوزش ادرار، خروج مایع از واژن و تغییرات قابل توجه در تعداد و شدت حرکات جنین است، بنابراین برای کمک به سلامت مادر و جنین در دوران بارداری و در نهایت افزایش سلامت جامعه به کلیه خانم‌های باردار توصیه می‌شود که در مراحل اولیه حاملگی و حتی پیش از حامله شدن به پزشک مراجعه کنند.
اولین مراجعه زن باردار به پزشک اهمیت زیادی دارد؛ مادر در طی اولین مراجعه به مرکز بهداشتی درمانی یا پزشک یا ماما، اطلاعات لازم را در مورد بارداری و اهمیت آن به دست می‌آورد و مطمئن می‌شود که با مراجعه مرتب سلامت او و فرزندش تامین خواهد شد.
شیرین نیرومنش استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و متخصص جراح زنان در مورد مراقبت‌های دوران بارداری، اظهار کرد: دوران بارداری بر حسب هفته محاسبه می‌شود، اواسط سیکل قاعدگی زمانی است که بیشترین احتمال بارداری وجود دارد؛ بارداری به دوره زمانی بین بارور شدن تخم تا تولد فرزند گفته می‌شود.
وی ادامه داد: دوره بارداری حدود ۹ ماه یا ۴۰ هفته طول می‌کشد؛ دوران بارداری از اولین روز بعد از آخرین پریود زن، یا به عبارتی دو هفته قبل از آنکه لقاح حقیقی انجام گیرد، محاسبه می‌شود، وضع حمل حدود ۴۰ هفته بعد از آخرین پریود زن صورت می‌گیرد؛ اکثر زنان در طول بارداری خود دچار هیچ گونه مشکل حادی نمی‌شوند و فرزندی سالم به دنیا می‌آورند.
این متخصص زنان افزود: اولین نشانه این که یک زن ممکن است باردار شده باشد معمولاً فقدان عادت ماهیانه است؛ می‌توانید یک تست حاملگی خانگی را از داروخانه تهیه کنید یا آزمایش ادرار بدهید؛ خانم‌های باردار غالباً طی سه ماه اول حاملگی بد حال هستند و دچار تهوع می‌شوند همچنین ممکن است احساس خستگی یا کمبود انرژی داشته باشند.
نیرومنش اظهار کرد: از دیگر علائم بارداری می‌توان به درد در ناحیه سینه و تجمع بیش از حد رنگدانه‌ها در بافت نوک سینه اشاره کرد؛ برای بیشتر خانم‌ها ماه چهارم تا هفتم بارداری بهترین دوران است، اکثر خانم‌ها طی این مدت کاملاً سرحال و پر انرژی هستند.
وی ادامه داد: زن باردار می‌تواند از ماه چهارم یا پنجم دست و پا زدن نوزاد را احساس کند؛ خانم‌هایی که قبلاً نیز وضع حمل کرده‌اند اغلب می‌توانند این حس را حتی زودتر نیز احساس کنند، در ابتدا ممکن است حرکات جنین فقط چندبار در هفته احساس شود، اما بعد از مدتی آن‌ها هر روز احساس می‌شوند.
این متخصص زنان و زایمان گفت: در ماه هفتم بارداری، وزن جنین حدود یک کیلوگرم و قد آن حدود ۳۵ سانتی متر خواهد بود؛ حال جنین کاملاً رشد یافته است و چنانچه از این زمان به بعد وضع حمل صورت گیرد، نوزاد زنده خواهد ماند؛ گرچه، هنوز برای وضع حمل خیلی زود است و خانم باردار باید به دقت از خود مراقبت کند، او باید هنگام بلند کردن اجسام سنگین و وارد کردن فشار‌های شدید به خود مواظب باشد.
نیرومنش اظهار کرد: هرچه به سمت هفته‌های آخر بارداری پیش می‌رود، شکم مادر به طور قابل ملاحظه‌ای بزرگ می‌شود؛ همواره وزن او زیاد می‌شود و ممکن است دچار تنگی نفس شود؛ زیرا جنین به دیافراگم مادر فشار وارد می‌کند.
این متخصص زنان و زایمان گفت: طی ماه‌های آخر بارداری، جنین مقدار زیادی رشد خواهد کرد؛ در پایان ماه هشتم وزن جنین حدود ۳ کیلوگرم خواهد بود؛ طی ماه آخر قبل از تولد، جنین خواهد چرخید و سر او به سمت لگن مادر قرار می‌گیرد، همه چیز برای تولد آماده می‌شود، بعد از حدود ۴۰ هفته نوزاد متولد خواهد شد.
وی در ادامه گفت: به تمام زنانی که تمایل به بارداری دارند توصیه می‌شود سه ماه قبل از بارداری مشاوره پزشکی داشته باشند و اگر بیماری خاصی دارند یا دارو مصرف می‌کنند پزشک را در جریان بگذارند؛ معاینات کلی، آزمایشات و پاپ‌اسمیر برای این زنان توصیه می‌شود و حتما باید مشکلات دهان و دندان خود را رفع کنند و حداقل سه ماه قبل از شروع بارداری قرص اسیدفولیک مصرف کنند.

حاملگی چه علائمی دارد؟
نیرومنش در مورد علائم حاملگی، بیان کرد: سستی، خواب آلودگی و رخوت از علائم حاملگی در هفته ششم است، تهوع و استفراغ در برخی شیوع و گاهی تا هفته شانزدهم ادامه دارد در این صورت اگر این علائم شدید و پشت سر هم باشند زن باردار نیاز به مصرف دارو زیر نظر پزشک دارد؛ برای رفع این علائم تغییر رژیم غذایی، استفاده از غذای کم حجم و نسبتا خشک و اضافه زنجبیل و آ‌بلیموی تازه به رژیم غذایی توصیه می‌شود.