مسمومیت غذایی کودکان، چیست و چه عللی دارد؟

مسمومیت غذایی در هر سنی و برای هر کسی ممکن است پیش بیاید و زمانی اتفاق می افتد که شما غذا یا آبی را مصرف می کنید که آلوده به باکتری، سم و یا مواد شیمیایی است. این اتفاق منجر به اسهال می شود که می تواند همراه با استفراغ نیز باشد. در بیشتر مواقع، علائم مسمومیت پس از چند روز از بین می رود ولی مواردی هم وجود دارد که این علائم مدت زمان بیشتری باقی می مانند. مهمترین خطر مسمومیت، کم شدن آب بدن (دهیدراته شدن) است که در کودکان این خطر شدیدتر است و می تواند به سرعت اتفاق بیفتد. اولین قدم برای جلوگیری از این اتفاق نوشیدن مایعات زیاد است.

مسمومیت غذایی چیست؟
مسمومیت غذایی زمانی اتفاق می افتد که باکتری، ویروس و میکروب به نوعی وارد مواد غذایی و یا آشامیدنی می‎شود. این باکتری‎ها قابل دیدن نیستند و مزه و بویی هم ندارند ولی می‎توانند تاثیر زیادی بر عملکرد بدن داشته باشند.
زمانی که این باکتری ها وارد بدن می شوند، بعضی از آن‎ها از خود سمی آزاد می کنند که علت به وجود آمدن اسهال و استفراغ می باشد. معمولا چند ساعت پس از خوردن غذای مسموم این حالت برای بدن فرد به وجود می‎آید. مسمومیت غذایی معمولا سریع از بین می‎رود و بعد از دو الی سه روز هیچ نشانه‎ای از آن باقی نمی‎ماند. در موارد کمی مسمومیت غذایی می‎تواند شدید باشد و بیشتر از این مدت طول بکشد که فرد به دکتر یا بیمارستان مراجعه می‎کند. شایع‎ترین دلیل آن هم دهیدراته شدن بدن است.

دلایل مسمومیت
همان طور که گفتیم، دلیل اصلی مسمویت غذایی مصرف غذایی آلوده به باکتری و میکروب است. معمولا مسمومیت غذایی با مصرف مواد غذایی که از حیوانات به‎دست می‎آیند مانند گوشت، تخم مرغ، ماهی و … به وجود می‎آید. همچنین میوه و سبزیجات شسته نشده و مواد خام نیز می‎توانند دلیل مسمومیت باشند. آب و مواد غذایی از راه‎های مختلفی در جریان تهیه، نگه‎داری و آماده‎سازی می‎توانند آلوده شوند. برای مثال:
آبی که برای رشد درخت استفاده می‎شود می‎تواند آلوده به مدفوع انسان یا حیوان شده باشد.
گوشت و مرغ در طول حمل و جابه‎جایی ممکن است با میکروارگانیسم‎های عفونی در تماس باشند.
مواد غذایی اگر در دمای مناسبی نگهداری نشوند و یا به مدت طولانی انبار شوند، احتمال آلوده شدن آن‎‏ها توسط باکتری‎ها بیشتر می‌‎شود.
کسی که غذا را آماده می‎کند (مانند آشپز رستوران) در صورتی که دستاننش آلوده باشد و یا از چاقوی آلوده برای آماده کردن غذا استفاده نماید هم می‎تواند موجب آلوده شدن مواد غذایی به باکتری شود.
افرادی که سابقه بیماری (مانند بیماری‎های کلوی) دارند و یا سیستم ایمنی بدنشان ضعیف شده است، نسبت به سایر افراد بیشتر در معرض مسمومیت غذایی هستند و باید در مصرف مواد غذایی احتیاط بیشتر داشته باشند.

معروف ترین باکتری‎های مسمومیت غذایی
سالمونلا: سالمونلا یکی از رایج ترین باکتری های مسموم کننده مواد غذایی است. این باکتری زمانی که مواد غذایی با فضولات حیوانی در تماس باشند، وارد آن ها می شود. اصلی‎ترین علل مسمومیت با سالمونلا مصرف مواد لبنی، گوشت خام و مصرف مواد غذایی که خوب شسته نمی‎شوند می باشد.
لیستریا: این باکتری بیشتر در مواد لبنی غیر پاستوریزه، غذهای دریایی دودی و گوشت‎های فرآورده شده مثل هات داگ وجود دارد. لیسترسا در موارد اندکی موجب آلودگی میوه و سبزیجات هم می‎شود.
کامپیلوباکتر: این باکتری در اغلب موارد موجب آلودگی گوشت، مرغ و مواد لبنی غیر پاستوریزه می‎شود. کامپیلوباکتر همچنین می‎تواند باعث آلودگی آب آشامیدنی شود. این باکتری هم مانند بیشتر باکتری‎ها از طریق تماس با فضولات حیوانی باعث آلوده شدن می‎شود.
استافیلوکوس آرئوس: این باکتری که در موادی مانند گوشت، سالادهای آماده و مواد لبنی یافت می‎شود، از طریق دست دادن، عطسه و سرفه منتقل می‎شود. این بدین معناست که آلودگی می‎تواند از طریق کسانی که در فرآیند انتقال مواد غذایی و یا پخت آن‎ها حضور دارند انتقال یابد.
شیگلا: شیگلا می‎تواند غذاهای دریایی و میوه‎های خام را آلوده نماید. بیشتر اوقات این باکتری از طریق افرادی که در آماده‎سازی غذا دخیل هستند و شستششوی دست‎ها را قبل از کار با مواد غذایی انجام نمی‎دهند، شیوع پیدا می‎کند. این باکتری در برخی موارد، دلیل وجود خون در مدفوع است.
هپاتیت A: افراد معمولا این ویروس را از طریق غذاهای دریایی نپخته و یا کسانی که به این ویروس مبتلا هستند، می‎گیرند. پیدا کردن منشا ویروس مشکل است زیرا افراد ممکن است تا ۱۵ الی ۵۰ روز بعد از انتقال ویروس، هیچ نشانه‎ای نداشته باشند.
نورو ویروس‎ها: این ویروس‎ها اغلب از طریق وسایل آلوده که برای تهیه غذا استفاده می‎شوند، باعث آلودگی مواد غذایی می‎شوند.

نشانه‎های مسمومیت غذایی
اینکه مسمومیت چطور خود را نشان می‎دهد بستگی به نوع باکتری‎ به وجود آورنده آن دارد. معمولا پس از یک یا دو ساعت بعد از مصرف غذا یا مایعات آلوده، کودک احساس مریض بودن می‎کند و در مواردی هم علائم آن چند هفته بعد نمایان می‎شوند.
به طور معمول نشانه‎های مسمومیت شامل موارد زیر است:
درد شکم و گرفتگی عضلات
سردرد و ضعف کلی
حالت تهوع
استفراغ
اسهال
تب
موارد نادری هم وجود دارند که بیمار پس از مسمومیت احساس گیجی، تاری دید و مور مور شدن بازوها را دارد.

چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم؟
در اغلب موارد درمان مسمومیت غذایی احتیاجی به دکتر ندارد ولی در بعضی موارد هم که زمان مسمومیت طولانی می‎شود یا علائم آن شدید است، لازم است به دکتر مراجعه کنیم. مهم‎ترین و رایج‎ترین مشکل مسمومیت غذایی، کم آبی بدن است. کودکی که بیماری خاصی ندارد، در صورتی که مایعات زیاد استفاده کند، احتمال اینکه دچار کم آبی شود بسیار کاهش می‎یابد.
در صورتی که کودک شما هر کدام از علائم زیر را داشت، به دکتر مراجعه کنید:
حالت تهوع که بیشتر از ۱۲ ساعت ادامه داشته باشد
مدفوع همراه با خون و یا اسهال خونی
اسهال همرا با تب بالاتر از ۳۸ درجه
ضربان قلب بالا یا تپش قلب
درد شکم شدید
موارد زیر نشانه‎های کم آبی هستند که برطرف کردن آن‎ها بسیار اهمیت دارد.
احساس سبکی سر و ضعف
گود رفتگی چشمان
احساس سرگیجه
ادرار خیلی کم
تشنگی شدید

مسمومیت در افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند
اگر کودک شما بیماری خاصی مانند بیماری‎های کلیوی و یا مشکلات سلولی دارد، اگر دچار مسمومیت غذایی شد بلافاصله به دکتر مراجعه نمایید. خانم‎هایی که باردار هستند نیز در صورتی که دچار مسمومیت غذایی شوند لازم است دکتر خود را در جریان قرار دهند. بعضی از باکتری‎ها می‎توانند روی جنین اثر داشته باشند.

درمان مسمومیت
دکترها برای تصمیم گیری بهتر معمولا مواد غذایی مصرف شده در چند ساعت قبل و زمان شروع علائم را از شما می‎پرسند. همچنین ممکن است از خون، ادرار یا مدفوع شما نمونه بگیرند و به آزمایشگاه بفرستند. این کار به دکتر کمک می‎کند که بفهمد چه نوع میکروارگانیسمی باعث مسمومیت شده است.
برای مسمومیت‎‏های شدید، دکترها معمولا آنتی بیوتیک تجویز می‎کنند. اگر کم آبی بدن کودک شدید باشد، لازم است در بیمارستان و با سرم درمان شود.

مراقبت‎های خانگی
در بیشتر موارد مسمومیت غذایی به مرور زمان برطرف می‎شود و نیاز به درمان خاصی ندارد اما برای اینکه کودک شما در طول این مدت احساس بهتری داشته باشد، مطمئن شوید او موارد زیر را انجام می‎دهد:
استراحت کافی
نوشیدن مقدار کافی از مایعات برای جلوگیری از کم آبی. هر نوع مایعاتی به جز شیر و مواد کافئین دار می‎تواند مناسب باشد.
نوشیدن مایعات به صورت جرعه جرعه و به مقدار کم
پرهیز از خوردن هرگونه غذای جامد و مواد لبنی تا زمانی که اسهال متوقف شود.
از داروهای ضد کم آبی برای کودک استفاده نکنید. این داروها موجب می‎شوند علائم مسمومیت غذایی مدت زمان بیشتری وجود داشته باشند. زمانی که اسهال و کم‎ آبی برطرف شد، تا چند روز به کودک غذاهای کم‎چرب و با اندازه کوچک بدهید تا از مشکلات شکمی بعدی جلوگیری شود.

چگونه از مسمومیت غذایی جلوگیری کنیم
در ادامه توصیه‎هایی برای جلوگیری از مسمومیت در اختیار شما قرار خواهیم داد که رعایت این موارد می‎تواند خطر مسمومیت را برای شما و اعضای خانواده کمتر نماید.
به همه اعضای خانواده تاکید کنید که شستشوی دست‎ها را به طور مداوم و روزانه انجام دهند؛ مخصوصا بعد از حمام، قبل از غذا و بلافاصله پس از ورود به خانه. از آب گرم و صابون یا مایع دستشویی استفاده نمایید و حداقل ۱۵ ثانیه شستشو را انجام دهید.
ظروف غذا، چاقوها و سایر وسایلی که در آماده کردن یا سرو غذا استفاده می‎شوند را با آب گرم و مایع ظرف‎شویی بشویید.
از شیر یا لبنیات غیر پاستوریزه استفاده نکنید
تمامی میوه‎ها و سبزیجات را به خوبی بشویید.
مواد غذایی خام (مخصوصا گوشت، مرغ و غذاهای دریایی) را تا زمانی که پخته نشده‎اند دور از مواد غذایی دیگر نگهداری کنید.
مواد غذایی فاسد شدنی را به مدت طولانی نگهداری نکنید و بعد از به اتمام رسیدن تاریخ انقضای محصولات آن‎ها را مصرف نکنید.
تمامی مواد غذایی که از حیوانات به دست می‎آیند را در دمای مناسب بپزید. برای گوشت گاو دمای حداقل ۷۰ درجه؛ برای قطعات برید شده گوشت دمای حداقل ۶۳ درجه و برای مرغ و بوقلمون دمای حداقل ۷۴ درجه. برای مصرف تخم مرغ آن را تا جایی که زرده سفت شود بپزید. برای پخت ماهی از دمای حداقل ۶۳ درجه استفاده نمایید.
باقی مانده غذا را به سرعت در یخچال قرار دهید و ترجیحا از ظرف‎های دردار که محکم بسته می‌شوند استفاده نمایید.
مواد یخ زده را در یخچال، مایکروویو و یا آب سرد یخ زدایی کنید و هیچ‎گاه از دمای اتاق برای باز شدن یخ مواد غذایی استفاده نکنید.
هرگز ماهی یا مواد سرخ کردنی را در روغن قبلی سرخ نکنید.
این تصور که گرم کردن مجدد غذا باعث از بین ‌رفتن میکروب‌ها می‌شود، اشتباه است زیرا دما به هیچ‌ وجه هنگام گرم کردن غذا به ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد نمی‌رسد.
مواد غذایی باید کاملا سرد یعنی در دمای ۵ - درجه سانتی‌گراد یا کاملا گرم یعنی در دمای بالای ۶۵ درجه سانتی‌گراد مصرف شوند. به فاصله دمایی ۵ - تا ۶۵ درجه سانتی‌گراد، «ناحیه خطرناک» یا «منطقه خطرناک» گفته می‌شود، بنابراین مواد غذایی نباید در این دما نگهداری شوند.
اگر تاریخ انقضای ماده غذایی به اتمام رسید و یا بو و مزه عجیبی داد آن را دور بیندازید.
اگر حامله هستید از مصرف غذاهایی مانند گوشت و غذاهای دریایی خام یا نپخته، غذاهای دریایی دودی شده، تخم مرغ خام یا غذاهایی که شامل تخم مرغ خام است، پنیر فتا، شیر و آب میوه غیر پاستوریزه، خمیر، سالادهای آماده، سوسیس و کالباس خودداری کنید.
از آب چاه یا آب غیر آشامیدنی به هیچ عنوان استفاده نکنید.
اگر نوازادی دارید، به هنگام تعویض پوشک، حتماً دست‎های خود را به خوبی بشویید تا از انتقال میکروب به محیط خانه جلوگیری شود.
در صورت مصرف کنسرو، حتماً به طرز مصرف آن (جوشاندن در حداقل زمان و نحوه مصرف) دقت کنید.
به کودکان زیر یک سال، عسل ندهید.
احتمال مسمومیت در مسافرت بیشتر است بنابراین سعی کنید از خوردن غذاهای بین راهی خودداری کنید.