حرف زدن کودک، روند و مراحل یادگیری آن

کودکان در طول دو سال اول زندگی‌‌شان حرف زدن و صحبت کردن را یاد می‌گیرند. کودکان خیلی قبل از اینکه اولین کلماتشان را به زبان بیاورند در حال یادگیری قواعد زبان و نحوهٔ استفادهٔ بزرگسالان از آن برای گفت‌وگو هستند. در این مطلب می‌توانید با زمان و سن شروع حرف زدن در کودکان، مراحل آموختن و رشد این توانایی، کمک به کودک برای رشد قدرت صحبت کردنش، تأخیر در حرف زدن کودک و مرحلهٔ بعد از این نقطهٔ عطف آشنا شوید.

زمان و سن حرف زدن کودک
کودکتان قبل از اینکه اولین کلماتش را به زبان بیاورد در حال یادگیری قواعد زبان و شکل و چگونگی استفادهٔ شما از آن برای گفت‌ و گوست. او برای صداسازی شروع به استفاده از زبان، لب‌ها، سقف دهان و هر دندانی که درآورده است می‌کند. در طول یکی دو ماه اول ابتدا گریه‌ها و بعد شروع به «آآآ» و «ااو» و کمی بعد از آن غان و غون کردن می‌کند. خیلی زود این صداها به کلمات واقعی تبدیل می‌شود، حتی از شش ماهگی ممکن است کلماتی مثل «مامان» و «بابا» از زبانش بیرون بیاید.
بعد از آن، کودک از شما و هر کسی که اطرافش است کلماتی را تقلید خواهد کرد و در فاصلهٔ ۱۸ ماهگی تا دو سالگی جملات دو تا چهار کلمه‌ای را به زبان می‌آورد. همچنان که جهش‌های رشد ذهنی، احساسی و رفتاری را تجربه می‌کند، به شکل روزافزونی قادر به استفاده از کلمات برای شرح آنچه می‌بیند، می‌شنود، فکر می‌کند، احساس می‌کند و می‌خواهد می‌شود.

روند و مراحل یادگیری حرف زدن کودک
حرف زدن کودکان و نقاط عطف رشد زبان در آنها سیر زمانی جالبی دارد. همچنین اگر کودک شما در یک محیط دوزبانه بزرگ می‌شود، نقاط عطف رشد زبانی در هر دو زبان تقریباً همزمان اتفاق می‌افتد. روند پیشرفت حرف زدن در کودک به شکل زیر است:
در رحم مادر
بسیاری از پژوهشگران باور دارند که فرایند یادگیری فهم زبان از زمانی که کودک در رحم است اتفاق می‌افتد. همان زمانی که کودک متولدنشده به صدای ثابت ضربان قلبتان عادت می‌کند، به صدای شما حساس می‌شود و می‌تواند آن را از صدای دیگران تشخیص دهد.
تولد تا سه ماهگی
گریه کردن اولین روش ارتباطی کودک است و تنها یک نوع گریه برای همهٔ مقاصد او وجود ندارد. یک جیغ گوش‌خراش ممکن است علامت گرسنگی او باشد، درحالی‌که یک گریهٔ منقطع و مویه‌مانند ممکن است به معنای کثیف شدن پوشکش باشد. همچنان که کودک بزرگ‌تر می‌شود گنجینهٔ دلپذیری از غان و غون و زمزمه را برای خود ایجاد می‌کند. در مورد توانایی فهم زبان نیز، کودک با گوش کردن به اطرافیانش شروع به تشخیص صدای کلمات و ساختار جمله‌ها می‌کند. ‌
چهار تا شش ماهگی
در این مرحله، کودک شروع به غان و غون کرده است و اصوات بی‌صدا و صدادار را به هم می‌چسباند مثل دادا و از حدود شش ماهگی به شنیدن اسمش واکنش نشان می‌دهد.
ممکن است گاهی هم اولین «مامان» و «بابا»ها را از او بشنوید، هرچند مطمئناً شما را بسیار خوشحال می‌کند اما کودکتان هنوز این کلمات را با شما ارتباط نمی‌دهد یعنی نمی‌داند منظور از مامان و بابا شما هستید. این اتفاق کمی دیرتر و حدود یک سالگی رخ می‌دهد.
تلاش‌های کودکتان برای صحبت کردن چیزی شبیه مونولوگ‌های جریان سیال ذهن در یک زبان دیگر به نظر می‌آید که کلمات بی‌پایانی دارد که همگی به هم چسبیده‌اند. ایجاد صدا برای کودکتان هنوز یک بازی است، یعنی او در حال تجربه‌ کردن با زبان، دندان، سقف دهان و تارهای صوتی برای ایجاد انواع صداهای بامزه است.
در این مرحله، چه زبان شما فارسی باشد و چه فرانسه، غان و غون کردن کودک یکسان به نظر می‌آید. شاید متوجه شوید که کودکتان برخی صداها را بیشتر دوست دارد مثل «کا» یا «دا» و آنها را بارها و بارها تکرار می‌کند، زیرا صدای آنها و احساسی را که تلفظشان در دهانش ایجاد می‌کند دوست دارد.
هفت تا ۱۲ ماهگی
اکنون دیگر غان و غون کودک و صداهایی که می‌سازد طوری به نظر می‌رسد که انگار معنایی دارد. این به دلیل آن است که او سعی می‌کند تن‌های صدا و الگوهایی مشابه زبان شما را استفاده کند. با صحبت کردن و کتاب خواندن برای او، این غان و غون و اصوات کودکانه را پرورش دهید.
۱۳ تا ۱۸ ماهگی
اکنون کودک شما یک یا چند کلمه را استفاده می‌کند و می‌داند معنای آنها چیست. او حتی اکنون تن و آهنگ‌های مختلف صدا را امتحان می‌کند و مثلاً وقتی سؤالی می‌پرسد تن صدایش را بالا می‌برد. کودکتان وقتی قدرت بیان نیازهایش را پیدا می‌کند به اهمیت زبان پی می‌برد.
۱۹ تا ۲۴ ماهگی
اگرچه کودک اکنون احتمالاً کمتر از ۵۰ کلمه را به زبان می‌آورد اما معنای کلمات بسیار بیشتری را می‌فهمد و هر روز کلمات بیشتری را یاد می‌گیرد، پس بهتر است مراقب حرف ‌زدن خود و اطرافیانتان باشید. او همچنین ممکن است دو کلمه را به هم بچسباند و جملات ساده‌ای بسازد.
از دو سالگی کودک ممکن است جملات دو تا چهار کلمه‌ای بسازد و ملودی‌های ساده‌ای را بخواند. همچنان که احساس فردیت او بیشتر می‌شود، دربارهٔ چیزهایی که دوست دارد و دوست ندارد و افکار و احساساتش صحبت می‌کند. ضمایر ممکن است او را گیج کند و به همین دلیل شاید به جای «من گرسنه» بگوید «نی‌نی گرسنه».
۲۵ تا ۳۶ ماهگی
کودک نوپای شما ممکن است مدتی برای پیدا کردن حجم و بلندی صدای مناسب برای صحبت کردن درگیر باشد اما خیلی زود آن را پیدا می‌کند. همچنین از این سن استفاده از ضمایری مثل من یا شما را یاد می‌گیرد.
در فاصلهٔ دو تا سه سالگی دایرهٔ واژگان کودک شما وسیع‌تر می‌شود و بیشتر چیزهایی را که به او می‌گویید می‌فهمد. او اسم‌ها و فعل‌ها را به هم می‌چسباند تا جملاتی بسازد مثل «من الان میرم».
وقتی کودکتان به سه سالگی می‌رسد ممکن است به یک سخنگوی ماهر تبدیل شده باشد. او قادر خواهد بود که یک گفت‌وگوی ادامه‌دار با شما داشته باشد و شما هم بیشتر چیزهایی را که می‌گوید خواهید فهمید، حتی وقتی از کودکتان بیشتر از یک کار می‌خواهید، دیگر می‌تواند آن را بفهمد.

کمک به کودک در یادگیری حرف زدن
شما می‌توانید با فراهم کردن محیط زبانی غنی و پرورش‌دهنده به گسترش مهارت‌های زبانی فرزندتان کمک کنید. مهم‌ترین کارهایی که می‌توانید انجام دهید شامل موارد زیر است:
با او صحبت کنید
لازم نیست بی‌وقفه حرف بزنید اما هر وقت با کودکتان هستید با او صحبت کنید. کاری که انجام می‌دهید را برایش توضیح دهید، به اشیا اشاره کنید، از او سؤال بپرسید و ترانه‌ای برایش بخوانید. استفاده از زبان روشن و ساده ایرادی ندارد، اما در برابر وسوسهٔ غان و غون کردن مقاومت کنید. کودک با شنیدن صحبت کردن صحیح شما زبان صحیح را یاد می‌گیرد.
برایش کتاب بخوانید
کتاب خواندن روشی عالی برای آشنا کردن کودک با واژگان جدید، کنار هم قرارگیری جملات و روایت داستان‌هاست. وقتی او هنوز یک کودک است از شنیدن صدای شما لذت خواهد برد، وقتی یک کودک نوپا می‌شود از داستان‌ها و تصاویر کتاب‌ها لذت می‌برد و وقتی یک کودک پیش‌دبستانی می‌شود ممکن است او به شما بگوید که داستان یک کتاب چیست.
به حرف‌هایش گوش کنید
وقتی کودکتان با شما صحبت می‌کند، سعی کنید شنوندهٔ خوبی باشید. به او نگاه کنید و واکنش‌های بجایی نشان دهید. وقتی کودک بداند شما به چیزهایی که می‌گوید علاقه دارید، احتمال بیشتری وجود دارد که صحبت کند.

تأخیر در حرف زدن کودک
شما بهترین شخص برای برآورد رشد زبانی کودکتان هستید. اگر کودکتان هر کدام از علائم زیر را نشان می‌دهد و شما احساس نگرانی می‌کنید بهتر است احتمال تأخیر در رشد زبانی یا مشکل شنوایی را با پزشک کودک مطرح کنید. پزشک ممکن است کودک را برای ارزیابی به یک متخصص زبان گفتاری کودکان ارجاع دهد یا ممکن است خود او کودک را به یک مرکز غربالگری مشکلات زبانی معرفی کند. برخی نشانه‌هایی که در سن‌های مختلف کودکتان لازم است به آنها توجه کنید شامل موارد زیر است:
شش تا ۱۲ ماهگی
کودک هیچ صدایی تولید نمی‌کند یا با شما ارتباط چشمی برقرار نمی‌کند، اصوات صداداری مثل «اَه، اِه و اُه» را بیان نمی‌کند، در شش ماهگی به اسمش یا صداهایی که می‌شنود واکنشی نشان نمی‌دهد، در ۹ ماهگی غان و غون نمی‌کند یا در ۱۲ ماهگی کلمات منفردی مثل ماما یا بابا را نمی‌گوید.
۱۳ تا ۱۸ ماهگی
کودک برای نشان دادن چیزها به شما آنها را با انگشت نشان نمی‌دهد، کلمات جدیدی یاد نمی‌گیرد، تا ۱۸ ماهگی حداقل شش کلمه را یاد نگرفته است یا مهارت‌های زبانی را که قبلاً داشته از یاد برده است.
۱۹ تا ۲۴ ماهگی
تا ۲۴ ماهگی کودک به اعضای بدن اشاره نمی‌کند، نمی‌تواند دستورات ساده را دنبال کند، نمی‌تواند کلمات و رفتارها را تقلید کند یا تنها از کلمات منفرد استفاده می‌کند.
۲۵ تا ۳۶ ماهگی
تا ۳۶ ماهگی کودک شروع به استفاده از عبارات دو یا سه کلمه‌ای نکرده است، نمی‌تواند دستورات ساده را دنبال کند، نامنسجم صحبت می‌کند یا فهم صحبت‌هایش دشوار است.
اگر کودک لکنت زبان دارد، ضرورتاً به معنای وجود مشکلی نیست. لکنت زبان یک مرحلهٔ نرمال است، به ویژه از آن رو که توانایی گفت‌وگوی او با این سرعت در حال رشد است. گاهی کودک برای گفتن چیزی به شما آن‌قدر هیجان‌زده است که نمی‌تواند کلمات را با سرعت کافی بیان کند.
اما اگر لکنت زبان او پس از چهار سالگی ادامه پیدا کرد یا اگر به قدری شدید است که برای بیان کلمات به فکش فشار می‌آورد یا صورتش کج و معوج می‌شود با پزشک او در این مورد صحبت کنید. اگر لکنت زبان در یک کودک دبستانی بیشتر از شش ماه ادامه داشته باشد، بیشتر مدارس وضعیت کودک را مورد ارزیابی قرار می‌دهند.

مرحلهٔ بعد از حرف زدن کودک
همچنان که کودکتان رشد می‌کند به یک ماشین سخنگو تبدیل خواهد شد و لحظاتی پیش خواهد آمد که شما آرزوی آن روزهای آرام و بی‌کلام اولیه را خواهید داشت، اما در بیشتر مواقع از شرح روزش در پیش‌دبستانی، نظرش دربارهٔ موجودات و حیوانات و توصیفاتش از اینکه دوست صمیمی‌اش چه چیزهایی می‌خورد خوشحال خواهید شد.
تا چهار سالگی، کودک شما می‌تواند جملات چهار تا شش کلمه‌ای بسازد. او کم‌کم برخی قواعد دستور زبان ساده را می‌فهمد و استفاده می‌کند، ماجراها را تعریف می‌کند و به اندازهٔ کافی خوب صحبت می‌کند که غریبه‌ها بتوانند حرف‌هایش را بفهمند. کودک همچنین اسم و فامیلش را می‌داند و شما باید برای شنیدن یک میلیون سؤال که با «چرا» شروع می‌شود آماده شوید.