دو سالگی کودکان، وقفه‌های تربیتی دارد!

وقفه‌های تربیتی چیست و چطور آنها را برای یک کودک نوپا یعنی از ۱۲ تا ۲۴ ماهگی انجام دهیم تا نتیجهٔ مؤثری داشته باشد؟ در این مطلب می‌توانید با این وقفه‌ها و کلیدهای استفادهٔ موفقیت‌آمیز از یک وقفه‌ٔ تربیتی برای کودکان نوپا آشنا شوید.

معنای وقفه‌ٔ تربیتی در کودکان نوپا
وقتی فرزندتان بدرفتاری می‌کند، بهترین راه برای خاموش کردن آن رفتار در نطفه این است که او را از آن فعالیت در حال انجام بازدارید و به او فرصتی برای آرام شدن بدهید. این تکنیک که به عنوان «وقفه» شناخته می‌شود، یک روش مؤثر و بدون خشونت برای شکل دادن به رفتار کودک است. اما زمان درست استفاده از آن چه وقت است؟ آیا باید مدام از این وقفه‌ها استفاده کرد؟
لازم است بدانید که وقفه تنبیه نیست، بلکه فرصتی برای کودک است تا یاد بگیرد چگونه با احساس درماندگی کنار بیاید و رفتار خود را تغییر دهد. درحالی‌که فرزندتان یک وقفه را می‌گذراند، متکی به خودش است. بنابراین بگذارید او چند لحظه در جایی تنها بنشینید. هر توجهی؛ چه توجه مثبت یا منفی، از سوی شما فقط رفتار نامطلوب را تقویت می‌کند.
کارشناسان می‌گویند به‌کارگیری تکنیک وفقه برای کودکان از یک سالگی ایرادی ندارد، اما بهتر است تنها به عنوان آخرین راه‌حل از آن استفاده کنید. فرزندتان تا وقتی کمی بزرگ‌تر می‌شود، مهارت‌های خودکنترلی و استدلال را که برای اثرگذاری وقفه لازم است ندارد. به جای آن، وقفه را به عنوان «زمان آرامی» در نظر بگیرید که کودک نوپا برای آرام گرفتن و کنترل احساساتش نیاز دارد.
برای تأثیرگذاری وقفهٔ تربیتی برای یک کودک ۱۲ تا ۲۴ ماهه، مهم است که بلافاصله اقدام شود، یعنی در حینی که رفتار نامطلوب در حال وقوع است و با آرامش و در حداکثر ۱۰ کلمه به کودک گفته شود که چرا باید یک جا بنشیند و ساکت باشد. سپس به محض اینکه آرام شد و نه پس از اینکه برای مدت زمان مشخصی نشسته است، توجه مثبت خود را به عنوان پاداش به او نشان دهید.
اطمینان حاصل کنید که وقفه‌ها را برای موضوعات درستی استفاده می‌کنید. وقفه را برای کارهایی مانند کتک یا صدمه زدن کودک به کسی یا ادامه دادن به نافرمانی نگه دارید. بعد از آن، سر حرف خود بمانید و هر زمان که فرزندتان آن قوانین را نقض می‌کند، به اعلام وقفه پایبند باشید.
اگر کودک نوپای شما نق می‌زند، گریه می‌کند یا بدخلق است، به وقفه نیاز ندارد. او احتمالاً فقط احساس سرخوردگی یا ناامیدی می‌کند. در این مورد، بهترین کار این است که کنارش بنشینید و ببینید از چه چیزی ناراحت است. به یاد داشته باشید که کودکان نوپا به طور طبیعی کنجکاو هستند و دوست دارند به کاوش و لمس چیزها بپردازند. بنابراین، اگر چیزهای شکستنی را در دسترسش نگه دارید، نباید از صدای شکسته شدن گاه به گاه چیزها متعجب شوید.
گاهی اوقات مدت کوتاهی آرام و تنها بودن تنها چیزی است که کودک شما برای تغییر رویه و آرام شدن نیاز دارد. اگر خودتان هم کمی کنار بروید و یک نفس عمیق بکشید، می‌توانید به جای درگیر شدن در کشمکش کودک همین کار را انجام دهید و آرام شوید. چیزی که وقفه‌ها را مفید می‌کند این است که می‌تواند یک وضعیت رو به وخامت را به شکلی غیرهیجانی و بدون خشم خنثی کند و تغییر جهت دهد. وقفه به شما اجازه می‌دهد که کودک خود را بدون ایجاد یک الگوی منفی یعنی همان نتیجهٔ نادرستی که با فریاد کشیدن شما یا کتک زدن کودک به وجود می‌آید، آموزش دهید.
دو اشتباه رایج والدین هنگام وقفه دادن به کودک، زیاد صحبت کردن و ناراحت یا عصبانی شدن است. توضیحات خود را فوری، کوتاه و با آرامش بدهید. ارتباط چشمی مستقیم برقرار کنید و قاطع باشید. وقتی وقفه پایان بافت، کودک خود را بغل کنید. رفتار محبت‌آمیز به او نشان می‌دهد که با اینکه رفتارش غیرقابل قبول است اما هنوز هم شایستهٔ عشق شماست.

زمان و سن مناسب کودک برای وقفهٔ تربیتی
اطمینان حاصل کنید که فرزند شما برای وقفهٔ تربیتی رسمی به اندازهٔ کافی بزرگ شده است. کودکان نوپا به سختی می‌توانند بی‌حرکت و آرام بنشینند، بنابراین تلاش برای واداشتن کودک به اینکه برای مدت مشخصی یک جا بنشینید به راحتی می‌تواند به یک صحنهٔ تعقیب و گریز تبدیل شود. در واقع این چیزی است که اتفاق می‌افتد:
- فرزندتان از محل وقفهٔ خود فرار می‌کند.
- شما او را می‌گیرید.
- بعد تلاش می‌کنید تا وادارش کنید در یک مکان مشخص بماند.
- شما تهدید می‌کنید.
- او می‌خندد و از این بازی جدید راضی و خوشحال است.
- یا گریه می‌کند و از خواسته‌تان عصبانی و سرخورده است.
- بعد شما کودک را می‌گیرید و او دوباره درمی‌رود.
در همین فاصله، به دلیل اینکه کودک نوپا بازهٔ توجه کوتاهی دارد، فراموش می‌کند که شما در وهلهٔ اول چرا می‌خواستید او در یک جا ساکت بنشیند. به جای کمک به فرزندتان برای کنترل پیدا کردن روی خود، شما درگیر کشمکشی برای واداشتن کودک به اطاعت می‌شوید. به همین دلیل است که وقفه‌ها تا زمانی بین دومین و سومین تولد کودک نوپایتان احتمالاٌ اثری نخواهند داشت.
پس به دنبال علائمی باشید که نشان دهند او می‌داند چه چیزی قابل قبول است و چه چیزی نیست. یک سرنخ این است که وقتی خودتان قوانین را می‌شکنید او نیز آنها را به شما یادآوری کند. برای مثال، اگر شما را در حال انجام کاری ببیند که به طور معمول اجازهٔ انجام آن را به خود او نمی‌دهید، مثلاً خوردن یک میان‌وعده روی مبل، ممکن است بگوید: «مامان، شما نباید این کار رو انجام بدید.»
تا وقتی کودک نوپای شما بتواند ارزش و اهمیت پیروی از قوانین را بفهمد، استفاده از وقفه‌ها را محدود کنید. در غیر این صورت او نمی‌فهمد چرا بازخواست و توبیخ می‌شود و شما هم ممکن است ناامید شوید و این استراتژی را پیش از موقع رها کنید.

نکات و راهکارهایی برای موفقیت در وقفهٔ تربیتی کودک نوپا
برخی از موارد زیر ممکن است در روند ایجاد وقفه‌های تربیتی کودک نوپایتان بتواند به شما کمک کند که می‌توانید آنها را در نظر داشته باشید و امتحان کنید:
با وقفهٔ دونفری شروع کنید
قبل از اینکه فرزندتان آمادهٔ وقفهٔ انفرادی شود، می‌توانید این تکنیک را با چیزی که بعضی از کارشناسان تربیت کودک آن را «وقفهٔ مثبت دونفری» می‌نامند معرفی کنید. به عنوان مثال، وقتی که فرزندتان تحریک می‌شود و چیزی نمانده است که از کنترل خارج شود، بگویید: «بیا یک وقفه بدیم و کمی کتاب بخونیم تا حالمون بهتر بشه.» هر فعالیت آرامی، مانند گوش دادن به موسیقی، دراز کشیدن یا حل یک پازل ساده با هم نیز مؤثر خواهد بود.
همچنین گذراندن یک وقفهٔ دونفره، سلسله یا روند مارپیچ رفتار منفی را قطع می‌کند، در عین حال از نبرد اراده‌ها که ممکن است وقفه‌ای جدی‌تر ایجاد کند جلوگیری می‌کند. همچنین فرزندتان را بدون دردسر با موضوع «زمان آرام شدن» آشنا خواهد کرد.
یک آکادمی طب اطفال معتبر در دنیا می‌گوید، مهم است که تأدیب و تربیت را فقط به عنوان وقفه دادن و پیامدهای منفی نبینید. به عبارت دیگر، تربیت کودک آن چیزی نیست که فقط منتظر دیدن رفتار بد او و مدام در حال اصلاح آن باشید و به رفتار خوبش هیچ توجهی نکنید، بلکه لازم است وقتی فرزندتان رفتار خوبی دارد، او را ستایش و تشویق کنید. تأکید روی تقویت مثبت برای رفتارهای خوب و آموزش رفتارهای جایگزین به فرزندتان، وقتی شروع به بدرفتاری می‌کند، به مراتب بهتر تأثیر می‌گذارد تا اینکه فقط رفتار بد کودک را مجازات کنید.
به شکل‌های ساده توضیح بدهید
وقتی کودکتان توانست دستورات ساده را دنبال کند و کمی بازهٔ توجه طولانی‌تری داشت، برای وقفهٔ مشخص و رسمی‌تر آماده است. بین سنین دو تا سه سالگی، احتمالاً متوجه خواهید شد که او توانایی بهتری برای درک رابطهٔ علت و معلولی دارد. اما تکنیک وقفه را به شکل ناگهانی در زمان طغیان و عصبانیت کودک شروع نکنید، چون این تکنیک زمانی مؤثرتر است که ابتدا توضیح داده شود.
برای این کار از اصطلاحات ساده استفاده کنید. مثلاً بگویید: «وقتی تو خیلی بدرفتاری کنی یا طوری رفتار کنی که مامان و بابا درست نمی‌دانند، من آن را زمان «وقفه» اعلام می‌کنم. این یعنی تو باید برای مدت کوتاهی روی این صندلی بنشینی تا زمانی که بتونی خودت رو آروم کنی.» همچنین بعضی از والدین معتقدند اعلام وقفه با یک علامت نمایشی یا استفاده از یک عروسک یا خرس عروسکی برای نشان دادن زمان وقفه مفید است.
در مورد جزئیات انعطاف‌پذیر باشید
در مواجهه با یک کودک نوپا، هدف شما تنها این است که موضوع قطع اجباری یک فعالیت را به او معرفی کنید. چنین وقفه‌ای می‌تواند به اندازهٔ کافی برای کودک دو سالهٔ پرشور و حرارت و خودمحور شما ناراحت‌کننده باشد. اصرار ورزیدن روی اینکه او در یک مکان خاص، به نحوی خاص، برای مدت زمان مشخصی باقی بماند ممکن است بیش از حد تحملش باشد.
پس به جای قدم‌رو بردن کودک به سمت یک صندلی ویژه، سعی کنید او را در همان جایی که هست بی‌حرکت بنشانید. در تعیین مدت زمان لازم برای باقی ماندن در آنجا نیز آسان‌گیر باشید. برای زمان این وقفه نیز لازم نیست تا وقتی کودکتان حداقل دو ساله باشد، حتماً از قاعدهٔ استاندارد «یک دقیقه به ازای هر یک سال از سن کودک» شروع نکنید. نشستن تا زمانی که کودکتان آرام می‌شود، معمولاً برای یک کودک ۱۲ تا ۲۴ ماهه کافی است. همچنین اگر کودکتان تغییری در برنامه‌ٔ معمول و همیشگی زندگی خود را تجربه می‌کند، کمی با او مدارا کنید. حضور مهمان در خانه، مسافرت یا بودن در محیطی ناآشنا، برای هر کودک نوپایی تنش‌زا خواهد بود.
صبر و تحمل داشته باشید
همان‌طور که شما بی‌تردید فهمیده‌اید، کودکان نوپا به طور آشکاری فعال، خودمحور و غیرقابل پیش‌بینی هستند. آزمودن مرزها و محدودیت‌ها و سنجش واکنش‌های شما به شکل بارها و بارها، روشی است که کودک برای درک و شناخت جهان اطرافش به کار می‌گیرد.
برای مثال، کودک شما ممکن است به طور مکرر غذا را از روی میز بریزد تا مطمئن شود که جاذبه همچنان وجود دارد و می‌تواند عملی را بارها تکرار کند تا مطمئن شود که هنوز هم از نظر شما «کار خوبی نیست»، بنابراین داشتن ثبات و صبر بسیار زیاد مهم است. هیچ رویکرد انضباطی، از جمله وقفه، کودک نوپای شما را به فرشته‌ای مطیع تبدیل نمی‌کند. شما باید انواع تکنیک‌های انضباطی را در دوران کودکی و با ایجاد خوبی از تقویت مثبت برای رفتارهای خوب کودک امتحان کنید تا بتوانید تکنیک‌هایی را پیدا کنید که برای هر دوی شما بهترین نتیجه را داشته باشد.
در حقیقت، اگر فرزند شما معمولاً مطیع باشد، ممکن است آن‌قدر خوش‌شانس باشید که هیچ وقت نیازی به استفاده از تکنیک وقفه نداشته باشید. در این صورت، فقط درخواست مستقیم و هدایت او به جهتی دیگر ممکن است کافی باشد یا ممکن است متوجه شوید که تغییر سرعت یک فعالیت و آرام‌تر کردن آن در طول دوران کودکی کودکتان مؤثر و کافی است. یادگیری اینکه در هر مرحله از سن کودکتان، کدام رفتارهایش طبیعی یا اجتناب‌ناپذیر است، انتظارات شما را واقع‌بینانه‌تر نگه می‌دارد و به شما قوت قلب می‌دهد.