انواع روش زایمان، شباهت‌ها و تفاوت‌ها
زایمان یکی از حساس‌ترین فرآیندهای پزشکی است. خانم‌ها در این شرایط بسیار مضطرب هستند و همواره به دنبال یافتن راه‌هایی هستند که درد و ریسک کمتری را متحمل شوند.
زایمان یکی از حساس‌ترین فرآیندهای پزشکی است. خانم‌ها در این شرایط بسیار مضطرب هستند و همواره به دنبال یافتن راه‌هایی هستند که درد و ریسک کمتری را متحمل شوند.
امروزه سطح دانش عمومی مردم در حوزه پزشکی نسبت به گذشته بالاتر بوده و مخصوصا خانم‌ها بسیار بیشتر از قبل برای سلامت خود اهمیت قائل هستند. از آنجایی که بارداری و در انتها زایمان جزء لاینفکی از زندگی اکثر خانم‌ها محسوب می‌شود توجه به این موضوع، در امر پزشکی بسیار حائز اهمیت است. به طوری که سلامت مادران پس از وضع حمل، یکی از فاکتورهای سازمان جهانی بهداشت (WHO) برای سنجش سطح بهداشت یک جامعه است.
با نظر به اینکه خانم‌ها بسیار به مسائلی که ممکن است بعد از زایمان برای آنها به وجود بیاید (همچون تناسب اندام، جای اسکار جراحی عمل سزارین، افتادگی شکم و …) می‌اندیشند، همیشه این سوال در بین آنها مطرح است که چه روش‌هایی برای زایمان وجود دارد و بهترین روش برای وضع حمل کدام است؟
با توجه به اینکه زایمان یک استرس ماژور برای خانم‌ها محسوب می‌شود و در خلال این امر سلامت ۲ نفر (مادر و نوزاد) در خطر است، یافتن راهکارهایی بهتر، به منظور کاهش عوارض زایمان همواره دغدغه‌ای برای پزشکان و محققین بوده است.
در این مطلب به ذکر اولیه‌ترین و جدیدترین روش‌هایی که تاکنون برای زایمان انجام شده است می‌پردازیم و خطرات و عواقب و مزیت‌های هر یک را نسبت به دیگری مقایسه خواهیم کرد. به این ترتیب خانم‌ها می‌توانند با توجه به اینکه دقیقا چه هدفی را دنبال می‌کنند و خواسته اصلی آنها چیست، روش مناسب خود را برای وضع حمل انتخاب کنند و آن را با متخصص زنان و زایمان خود مطرح کنند.
معرفی تخصص و بهترین دکتر زنان و زایمان
البته لازم به ذکر است که این مطالب صرفا مطالبی کلی هستند و پزشک متخصص با توجه به شرایط ویژه هر فرد، روش زایمان مناسب را برای وی تعیین می‌کند. چرا که بعضی خانم‌ها مبتلا به برخی بیماری‌های زمینه‌ای همچون دیابت، هپاتیت، ایدز، بیماری‌های قلبی عروقی، نارسایی کلیه و … هستند و این موضوع گزینه‌های انتخابی روش زایمان را برای آنها اندکی محدود می‌کند. بعضی از خانم‌ها نیز در طول دوران بارداری مبتلا به برخی بیماری‌های مخصوص این دوره همچون اکلامپسی، پره اکلامپسی، دیابت بارداری (GDM)، آسم دوران بارداری و … می‌شوند که این موضوع نیز در انتخاب روش مناسب زایمان بسیار حائز اهمیت است و این مهم باید توسط پزشک متخصص صورت پذیرد.
زایمان یک فرآیند بسیار دردناک برای خانم‌ها محسوب می‌شود بنابراین نسبت به آن، ترس و استرس بسیار زیادی وجود دارد. این موضوع مخصوصا در خانم‌هایی که اولین بارداری خود را پیش رو دارند، چند برابر بیشتر از زنانی است که یک یا چند تجربه قبلی داشته‌اند. بنابراین طبیعی است که افراد به دنبال روش‌هایی با کمترین درد ممکن باشند. در ادامه تعدادی از این روش‌ها را برایتان شرح خواهیم داد.
فرآیند زایمان به طور کلی به دو دسته اصلی یعنی زایمان طبیعی و سزارین تقسیم می‌شود. روش‌هایی که به تازگی کشف می‌شوند صرفا روش‌هایی برای افزایش کیفیت و کاهش عوارض در هر کدام از این روش‌ها و بیشتر کاهش درد در زایمان طبیعی است.
زایمان طبیعی به صورت فیزیولوژیک
منظور از این روش همان زایمان طبیعی متداول است که به صورت فیزیولوژیک در حین زایمان در بدن یک زن، رخ می‌دهد. در این روش اصولا پزشک یا ماما عمل خاصی انجام نمی‌دهد فقط بر فرآیند زایمان نظارت می‌کند که به درستی انجام شود و تنها در صورتی که خطر خاصی مادر یا جنین را تهدید کند وارد عمل می‌شود.
متاسفانه نکته‌ای که در کشور ما کمتر به آن توجه می‌شود، آمادگی مادران است. باید مادرانی که قصد انجام زایمان طبیعی دارند، از مدتی قبل برای این موضوع آمادگی روانی پیدا کنند. برای مثال در کشورهای پیشرفته دنیا به این منظور جلسات مشاوره‌ای از چند ماه قبلاز زایمان برگزار می‌شود تا مادر را از نظر روحی آرام کنند و وی را برای استرس ماژوری همچون زایمان آماده کنند. تاکید بر آن است که مادر باردار حتما با همسر خود در این جلسات شرکت کند.
در زایمان طبیعی، مادر هیچ محدودیتی از نظر وضعیت ندارد و می‌تواند عمل زایمان را نشسته یا ایستاده انجام دهد. حتی گفته می‌شود در صورتی که مادر با راه رفتن دردش کمتر می‌شود یا احساس می‌کند که اضطرابش اندکی فروکش می‌کند، می‌تواند راه برود و هیچ محدودیتی ندارد.
در حین زایمان انجام هر عملی که می‌تواند اندکی از استرس بیمار کم کند توصیه می‌شود. برای مثال در صورتی که فرد با خوردن آرام می‌شود اجازه دارد آبمیوه یا آب بنوشد و یا در حین زایمان مرتبا به مادر توصیه می‌شود که نفس‌های عمیق بکشد. آرامش روحی مادر در حین زایمان موضوعی است که امروزه بیشتر به آن توجه شده است و از همسر بیمار نیز در این امر کمک گرفته شود و هم‌اکنون اکثر مراکز درمانی این اجازه را می‌دهند که همسر بیمار نیز در حین زایمان در کنارش باشد.
درمورد مناسب‌ترین وضعیتی که مادر می‌تواند در حین زایمان به خود بگیرد اختلاف نظرات زیادی وجود دارد. برخی معتقدند که بین وضعیت‌های مختلف تفاوت خاصی نیست و بعضی عنوان می‌کنند که در بعضی وضعیت‌ها مثلا در وضعیت خوابیده به پشت فرد زایمان راحت‌تری خواهد داشت. چرا که در این صورت، زمان زایمان کوتاه‌تر می‌شود. فرد زایمان راحت‌تری را تجربه خواهد کرد و حتی درد و خونریزی مادر در حین زایمان و مهم‌تر از آن بعد از زایمان کاهش می‌یابد. هنوز در این زمینه متخصصین به یک نظر واحد نرسیده‌اند و این مسئله همچنان در دست بررسی و تحقیق است.
زایمان طبیعی معمولا روشی است که منع خاصی ندارد و همه خانم‌ها می‌توانند با این روش وضع حمل کنند. منتها در برخی موارد خاص مثلا پاره شدن پرده آمنیوتیک یا درشت بودن بیش از حد نوزاد (ماکروزومی) انجام زایمان طبیعی چندان توصیه نمی‌شود.
زایمان طبیعی با استفاده از وسایل فیزیوتراپی
در این روش با استفاده از وسایل مخصوصی امواج الکتریکی را از روی پوست در محل مهره‌های کمری ۴ و ۵ وارد می‌کنند. این عمل سبب می‌شود که تولید و ترشح مورفین‌های طبیعی بدن افزایش یابند. می‌دانیم که در بدن ما یک سری سایتوکاین‌ها و مواد شیمیایی وجود دارند که سبب کاهش انتقال حس درد از بخش‌های محیطی بدن به سیستم مغزی می‌شوند، مورفین‌ها برخی از این مواد هستند. به این ترتیب فرد درد کمتری احساس می‌کند. متخصصین از این مکانیسم طبیعی بدن برای کاهش درد مادر در حین عمل زایمان استفاده می‌کنند.
مزایا
این روش علاه بر کاهش درد، موجب افزایش سرعت روند زایمان شده و زمان زایمان را کاهش می‌دهد.
معایب
این روش با توجه به اینکه از فرآیندهای فیزیولوژیک خود بدن برای کاهش درد استفاده می‌کند، روش بی‌خطری بوده و منعی برای گروه خاصی از بیماران ندارد.
زایمان طبیعی بدون درد با استفاده از تزریق برخی داروها
این روش، یکی از متداول‌ترین روش‌های زایمان است که در بیمارستان‌های ایران بسیار از آن استفاده می‌شود. برای این کار زمانی که دهانه رحم زن باردار حدودا ۵ سانتی‌متر باز می‌شود، پزشک این داروهای تزریقی را وارد بدن وی می‌کند. زایمان طبیعی به این شکل است که زمانی که رشد و تکامل جنین در بدن مادر به اتمام برسد، هورمون اکسی‌توسین (که از هیپوتالاموس ترشح می‌شود و در هیپوفیز ذخیره می‌شود.) افزایش پیدا می‌کند. این هورمون سبب افزایش انقباضات رحم شده، به جنین فشار وارد می‌کند و وی را به بیرون از بدن مادر هدایت می‌کند.
نکته مهم در این روش آن است که این داروهای تزریقی باید پیش از شروع این انقباضات و قبل از وارد شدن درد و فشار به مادر و نوزاد، تزریق شوند. پتدین یکی از داروهای کم‌عارضه‌ای است که به این منظور استفاده می‌شود. به این شکل درد مادر در حین زایمان طبیعی تا حد زیادی کاهش می‌یابد و مادر می‌تواند یک زایمان بدون درد را تجربه کند.
مزیت
مزیت مهم این روش کاهش درد در فرآیند دردناکی همچون زایمان طبیعی است. علاوه بر آن، برای استفاده از این روش هیچ محدودیتی وجود ندارد. تنها موردی که باید به آن توجه کرد این است که بیمار نسبت به پتدین حساسیت نداشته باشد. البته این مورد بسیار به ندرت دیده شده است ولی از آنجایی که امری محتمل بوده، توجه به آن واجب و ضروری است.
معایب
در صورت وجود حساسیت به این دارو در مادر و عدم توجه پزشک به این موضوع ممکن است برای مادر خطرآفرین باشد. همین طور استفاده از این روش سرعت روند زایمان را تا حد زیادی کاهش می‌دهد.
زایمان طبیعی با استفاده از بی‌حسی اپیدورال
این روش شباهت زیادی به بی‌حسی در سزارین دارد. درواقع در این روش متخصص بیهوشی از نقطه خاصی روی کمر بیمار سوزن باریکی را وادر کرده و سپس یک لوله پلاستیکی بسیار نازک را در میان مهره‌های کمری و در نزدیکی نخاع، تعبیه می‌کند. در طول فرآیند زایمان داروهای بی‌حس‌کننده و ضد درد از طریق همین لوله نازک وارد نخاع می‌شود و به این شکل مادر دردی را احساس نمی‌کند. همچون روش قبل در این روش نیز باید پیش از آنکه دهانه رحم ۴ تا ۵ سانتی‌متر باز شود پزشک اقدام به تزریق داروهای بی‌حسی و ضد درد کند زیرا بعد از آن چندان فایده‌ای ندارد.
فقط خانم‌هایی که انحراف ستون فقرات دارند نمی‌توانند از این روش استفاده کنند. استفاده از روش برای بقیه زنان مانعی ندارد.
مزایا
همچون روش قبل در اینجا نیز مهم‌ترین مزیت، کاهش درد در هنگام انجام زایمان است.
معایب
مشکلی که در این روش وجود دارد این است که زمانی که دهانه رحم حدودا ۱۰ سانتی‌متر باز شده و فرد در مراحل نهایی زایمان است، نمی‌تواند فشار خوبی را به منظور خروج جنین وارد کند. در انتهای زایمان زمانی که جنین در حال عبور از کانال زایمان است بیشترین فشار را از جانب مادر می‌طلبد تا سر جنین از این کانال عبور کند. ولی در خانم‌هایی که از روش بی‌حسی اپیدورال استفاده کرده‌اند به دلیل اینکه در قسمت پایین تنه خود حالت بی‌حسی دارند نمی‌توانند به خوبی فشار وارد کنند بنابراین خروج جنین از این کانال با تاخیر رخ می‌دهد که امری خطرناک برای سلامت جنین است. این موضوع گاهی تا حدی شدت پیدا می‌کند که پزشک متخصص مجبور می‌شود که از وکیوم برای خارج کردن جنین استفاده کند که خطرات مخصوص به خود را دارد.
در این روش در طول زمان زایمان، باید در کنار متخصص زنان و زایمان یک پزشک متخصص بیهوشی حضور داشته باشد. به همین دلیل هزینه مالی در این روش، اندکی بالاتر از روش قبلی است.
زایمان طبیعی با استفاده از هیپنوتیزم
در هیپنوتیزم روانشناس کنترل مغز فرد را در اختیار می‌گیرد و به این شکل می‌تواند برخی مسائل را به وی تلقین کند. استفاده از هیپنوتیزم نه تنها در زایمان بلکه حتی به طور کلی در کاهش درد فرد بسیار موثر است. در واقع با استفاده از هیپنوتیزم و با استفاده از کنترل خودآگاهی فرد، درد کاهش پیدا می‌کند. اصل هیپنوتیزم بر پایه تلقین‌پذیری فرد صورت می‌گیرد. بنابراین باید با انجام تعدادی جلسات مشاوره‌ای که بین مادر و فرد هیپنوتیزم کننده برگزار می‌شود، ذهن مادر را از چند ماه قبل برای این موضوع آماده کرد. مطالعات نشان داده‌اند که اگر این آماده‌سازی از ۵ ماهگی بارداری مادر صورت پذیرد نتایج مطلوبی را به دنبال خواهد داشت.
زایمان طبیعی با استنشاق برخی گازهای مخصوص
استنشاق برخی گازهای مخصوص همچون اکسیدنیترو‌ژن و اکسیژن در حین زایمان موجب کاهش درد مادر می‌شود. موضوع مهمی که در مورد این روش وجود دارد این است که هیچ خطر یا عوارض خاصی در این روش مادر یا جنین را تهدید نمی‌کند. تنها مودی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که مادر نسبت به آنها حسایت نداشته باشد و علاوه‌بر آن اگر تصمیم به استفاده از این روش دارید قبل از زایمان اطمینان حاصل کنید که کپسول‌های موردنظر در مرکز درمانی مورد نظرتان وجود داشته باشد.
زایمان طبیعی در آب
زایمان در آب روشی بسیار جدید است که چند سالی است که در کشورهای اروپایی انجام می‌گیرد. پیش از آن این روش فقط در مرحله تحقیقاتی بود. در کشور ما نیز در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به این روش شده است و خانم‌های جوان تمایل زیادی برای انجام آن از خود نشان داده‌اند. در این بخش به نحوه انجام این نوع زایمان می‌پردازیم و معایب و مزایای آن را ذکر خواهیم کرد.
نحوه انجام
در این روش به محض آنکه مادر، درد زایمان پیدا می‌کند وارد یک وان آب (به عمق ۴۵ سانتی‌متر) می‌شود. در این صورت مادر درد را کمتر از قبل حس می‌کند. سپس به تدریج اقدام به زور زدن می‌کند و به جنین برای خروج فشار وارد می‌کند.
مزایا
این روش تا حد زیادی درد حین زایمان را کاهش می‌دهد. البته زایمان در آب درد را کاملا از بین نمی‌برد ولی حالت بی‌دردی نسبی را در فرد ایجاد می‌کند. علاوه بر آن برای کاهش درد ماده دارویی خاص یا مواد بیهوشی وارد بدن مادر نشده‌اند و این یک مزیت بسیار مهم و ارزشمند این روش است.
معایب
زایمان در آب نیازمند وسایل بسیار تخصصی و پیشرفته پزشکی هستند تا بتوان وضعیت سلامت جنین را با استفاده از آنها کنترل کرد. برای مثال ضربان قلب جنین باید با استفاده از سونیکیت کنترل شود. متاسفانه این روش در کشور ما چندان موفق نبوده است. زیرا امکانات آن در بیمارستان‌های کشور موجود نیست. این روش، در همین مدت زمان اندک که از کشف آن می‌گذرد، طرفداران زیادی در سراسر جهان پیدا کرده است. البته یک نگرانی عظیم که حتی در کشورهای پیشرفته نیز در این روش وجود دارد بحث تمیز بودن آب به اندازه کافی است. هرچند که این آب کاملا ضدعفونی می‌شود اما همچنان نگرانی‌هایی در ارتباط با عفونت‌هایی که از این طریق منتقل می‌شوند وجود دارد.
برخلاف روش‌های قبل انجام این روش در خانم‌ها با محدویت‌های زیادی همراه است. برای مثال افرادی که تمایل دارند با این روش زایمان کنند باید از نظر ویژگی‌های آناتومیکی لگن مورد بررسی قرار گیرند و در صورت مساعد بودن شرایط این اجازه به آنها داده می‌شود. علاوه بر آن، به خانم‌هایی که جنین درشت دارند یا چند قلو باردار هستند اجازه انجام این روش داده نمی‌شود.
روش‌های دیگر!
امروزه روش‌های دیگری نیز به منظور کاهش درد در حین زایمان طبیعی انجام می‌شوند که مکانیسم اکثر آنها کنترل انقباضات عضلات و آرام کردن مادر است. برای مثال روش لاماز (Lamaze method) برای کنترل درد و انقباض عضلات انجام می‌شود.
روش برادلی (Bradley method)
روش مربی‌گری شوهر نیز نامیده می‌شود؛ زیرا در این روش به همسر بیمار آموزش‌هایی داده می‌شود که بتواند به کمک آنها در اتاق عمل از نظر روحی به آرامش بخشیدن به مادر کمک کند.
الکساندر (Alexander Technique)
روشی برای کنترل درد است که حتی افراد می‌توانند در کنترل دردهای ناشی از بیماری‌های مزمن از آن استفاده کند. اگر بخواهیم به طور اختصاصی درباره زایمان صحبت کنیم باید بگوییم که در این روش فرد می‌آموزد که چگونه به صورت صحیح و راحت در حین زایمان بنشیند و چگونه ماهیچه‌های لگنی را در این زمان شل کند.
روش لبویر (Leboyer)
در واقع روشی برای آرام کردن نوزاد است. در این روش نوزاد در یک اتاق با نور کم و بدور از تنش متولد می‌شود. ولی بند ناف نوزاد بلافاصله بریده نمی‌شود تا به این شکل نوزاد مدت بیشتری بتواند با آن تنفس کند. بعد از متولد شدن نوزاد پزشک او را روی شکم مادر قرار می‌دهد. پس از گذشت مدتی، بند ناف بریده می‌شود و نوزاد ماساژ داده می‌شود و بلافاصله حمام می‌شود.
عمل سزارین
یکی از روش‌های متداول انجام زایمان، سزارین است. البته در کشور ما پروتکل درمانی ترجیح را بر انجام زایمان طبیعی زنان وضع کرده است. یعنی اغلب علم پزشکی ترجیح می‌دهد که اگر مادری از نظر شرایط فیزیولوژیک بدن در شرایط زایمان طبیعی است، عمل سزارین برای وی انجام ندهیم و وی را نسبت به انجام زایمان طبیعی حمایت و تشویق کنیم.
سزارین معمولا در موارد زیر انجام می‌شود:
- در صورتی که نوزاد درشت باشد (ماکروزومی)
- شکل لگن مادر از نظر آناتومیکی مناسب نباشد
- جنین در داخل رحم مادر مکنیوم (مدفوع) دفع کند
- در بارداری‌هایی که دو یا چند قلو هستند
- اگر نوزاد در حین خروج از کامال زایمان داخل آن گیر کند
- استرس مادر موجب بالا رفتن ضربان قلب نوزاد به صورت نامنظم شود
- بند ناف دور گردن نوزاد پیچیده باشد
- بند ناف قبل از نوزاد بیرون بیاید
عمل سزارین از نظر نوع بیهوشی به دو نوع تقسیم می‌شود. در یکی از این روش‌ها بیهوشی کامل انجام می‌شود و در نوع دیگر بی‌حسی موضعی (کمری) برای بیمار صورت می‌گیرد. نوع دوم که بی‌حسی به صورت موضعی است نیز به ۲ صورت انجام می‌شود: روش اپیدورال (EPIDURAL) و روش اسپاینال (spinal)
متخصصان زنان و زایمان ترجیح می‌دهند غیر از موارد خاص، در سایر موارد از روش بیهوشی عمومی استفاده نکنند زیرا در این صورت ماده بیهوشی وارد خون فرد شده و از آنجا به خون جنین وارد می‌شود و ممکن است خطراتی را برای جنین به دنبال داشته باشد. علاوه بر این موضوع، همه مواد دارویی نیمه عمر مشخصی در بدن دارند. داروهای بیهوشی نیز از این قاعده مستثتی نیستند بنابراین پس از انجام زایمان این مواد تا مدتی در بدن مادر باقی می‌مانند و علاوه بر اینکه موجب گیجی و خواب آلودگی مادر می‌شوند وارد شیر وی و از آنجا وارد بدن جنین می‌شود.
مشکلاتی که در بالا ذکر شد در روش بی‌حسی کمری وجود ندارد. علاوه بر آن در این روش مادر در طول زمان زایمان کاملا به هوش است و می‌تواند نوزادش را بلافاصله بعد از تولد در آغوش بگیرد. این امر امروزه اهمیت زیادی پیدا کرده است چرا که تحقیقات اثبات کرده‌اند که بوی بدن مادر در ابتدای تولد موجب آرامش نوزاد و مادر و مخصوصا نوزاد می‌شود.
در انتهای این بخش مجددا تاکید می‌کنیم که انجام شدن یا نشدن سزارین به تشخیص مستقیم پزشک صورت می‌گیرد به طوری که گاهی در شرایط اورژانسی، بیمار در حین انجام عمل زایمان طبیعی به دلیل رخداد واقعه‌ای غیرمنتظره که ممکن است سلامت مادر یا جنین را به خطر بیندازد فورا به اتاق عمل منتقل می‌شود.
سخن آخر
در پایان ذکر این نکته ضروری است که دوران بارداری یکی از حساس‌ترین مراحل زندگی زنان است که باید توجه ویژه‌ای به آن داشته باشند. زایمان نیز پایانی‌ترین مرحله این فرآیند است. بنابراین به خانم‌ها توصیه می‌کنیم که در تمام این مراحل تحت نظر متخصص زنان و زایمان باشند و توصیه‌های پزشک خود را جدی بگیرند.
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼