مفهوم مرگ در کودکان، معرفی چند کتاب آموزشی

نویسنده: ماتیو دولوپیه، ماری اُبینه، گنائل بوله، کاترین پروتو
مترجم: فحرالدین نجاتی، حمیده موسوی
نشر نوشته، ۱۳۹۳
قیمت نسخه کاغذی : 500 تومان
مخاطب : کودکان ۴ تا ۷ سال
نام کتاب : کتاب مرگ چیست؟
گاستون پسربچه خردسالی است که یک روز صبح با دیدن ماهی کوچکش بر روی آب، برای اولین بار با پدیده مرگ آشنا می­‌شود. او سوالهای بسیاری در این مورد دارد و مدام از والدینش، مادربزرگش و هرکس دیگر درباره مرگ اطلاعات می‌خواهد. همه کسانی که به سوالهای گاستون جواب می‌­دهند؛ با صبر و حوصله، و با قصد روشن کردن ذهن کودک، و زدودن ترسها و خیالات او ناشی از تفکر درباره از دست دادن پدر و مادر و دیگر عزیزانش، با او صحبت می‌­کنند. در هر صفحه، یکی از سوالات گاستون پاسخ داده می­‌شود و سپس خلاصه و جان کلام آن، در یک گزاره خبری برای کودکی که خواننده یا شنونده کتاب است، توضیح داده می­شود.
در پایان کتاب نیز، نویسندگان کتاب که گروهی از روانشناسان و جامعه‌شناسان فرانسوی هستند؛ برای والدین توصیه‌­های بسیار مهم و کارآمدی ارائه می­‌دهند که در برابر تجربه مواجهه کودک با مرگ و ابهامات او بهترین روش برخورد چه باید باشد. به نظر این کارشناسان، باید آنقدر فضا را امن و راحت کنیم تا کودک از همه ترسهایش سخن بگوید. برای کودک، مرگ بیش از هر چیزی، یک نابودی فیزیکی است. با توجه به فرهنگ دینی، می­توان این ترس کودک را تعدیل کرد و به او نشان داد مرگ پایان زندگی نیست؛ ولی اینکه واقعا پس از مرگ چه پیش می‌­آید، برای ما یک راز است. باید خیال کودک را راحت کرد که در سن پدر و مادرش، کمتر مرگ پیش می­آید؛ اما هر اتفاقی هم بیفتد، همیشه کسانی دیگر هستند که مراقب او باشند و او را دوست بدارند.

کتاب فراتر از یک رویا
نویسنده : جف آرتس
نصویرگر : ماریت تورن کویست
مترجم : زهره قایینی
موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، 1394
قیمت نسخه کاغذی : ۱۳۰۰۰تومان
مخاطب : کودکان 7 تا 12 ساله
گاهی بعضی از آدمها را در زندگی خود نه می­‌بینیم و نه زندگی و خاطرات مشترک با آنها را تجربه می­‌کنیم؛ اما آنقدر حضور این آدمها و شخصیت و نقششان در زندگی ما پررنگ است، که بیش از هر آدم دیگری بر ما و خاطرات و رفتارهایمان تاثیر می­‌گذارند. حتما شما نیز از پدربزرگی که قبل از تولد شما فوت کرده است، یا دایی و عمویی که در جنگ کشته شده است و عکس او همیشه بر دیوار خانه‌­تان بوده؛ در کودکی خاطرات یا تصاویری را ساخته‌­اید. برای کودکان، بار احساسی که این اشخاص غایب در زندگی عزیزانشان دارند؛ همیشه تاثرانگیز و منبع رشد و شکل­‌گیری بسیاری از تصورات و تخیلات و آرزومندی­‌ها است.
در این کتاب، با زندگی پسرکی آشنا می­شویم که خواهر بزرگترش پیش از تولد او در گذشته است؛ اما زندگی پسر به شدت با عکسها و خاطرات خواهر از دست رفته عجین است. پسر توان بازگرداندن خواهرش به زندگی را ندارد ؛ اما او در دنیای خیال با خواهری که هرگز بودن و داشتنش را تجربه نکرده زندگی می­‌کند؛ به گردش می‌­رود و بازی می­‌کند و حرف می­‌زند . این تنها راهی است که زندگی سرد و غمبار او را گرم و پرنشاط می­‌کند. نویسنده این کتاب مهمترین جوایز کتابهای کودکان در کشورهای بلژیک و هلند را از آن خود کرده است.

کتاب این برف کی آمده
نویسنده : محمود حسینی‌­زاد
نشر چشمه، 1394
قیمت نسخه کاغذی : ۷۵۰۰ تومان
مخاطب : بزرگسالان
طبق گفته کتاب، علاوه بر انسان، فیل­ها هم در برابر مرگ همنوع و کسی که به او دلبستگی دارند، سوگواری می­‌کنند. اما برخی فیل­ها و برخی آدم­ها، هیچگاه از سوگواری در نمی‌­آیند ؛ بلکه فقط شکل ظاهری آن ­را تغییر می­دهند و تصمیم می­‌گیرند همچنان با فرد از دست داده زندگی کنند.
کتاب در 11 داستان که برخی از آنها، شخصیت‌­هایی را مکرر بازیابی می­‌کند؛ به مواجهه آدم­ها با فقدان عزیزان می‌­پردازد. تنهایی و انزوای خود­خواسته، ویژگی مشترک همه شخصیتهای داستان­ها است و همانقدر که زنده­­‌ها نمی‌­توانند بدون یاد رفتگانشان زندگی کنند؛ مرده­‌ها هم توان دل کندن از زندگی و آدمهایشان را ندارند.
یادآوری حضور مکرر میرایی و نیستی در طبیعت، با رنگ نارنجی و بنفش شفق هنگام غروب، تاریکی دلگیرانه ابرهای بارانی، برف و سرمای زمستانی، یا غربت و سکون و وهمناکی جنگل در نیمه شب، مدام به یاد خواننده می­‌آورد که رفتن و نبودن و جدایی را مدام تجربه می­‌کنیم و فقدان و دلتنگی و غم، ردیف همواره ابیات زندگی است و میل به مقاومت در برابر این دوری و دلتنگی، اصرار بر زیستن با مردگان و رفتگان، می­‌تواند نزدیک به همه ما و بسیار همه‌­گیر باشد. گویی نویسنده به تجربه دریافته است با اینکه مرگ، بی‌رقیب­‌ترین عنصر زندگی در مهیب بودن و ویرانگری و حتی از نو ساختن است؛ اما هر انسانی در برابر این تجربه، به غایت تنها و نا‌آگاه و بی‌­پناه است. جز تن دادن به این روند دردناک، چاره­‌ای نیست و شاید زیستن به رغم مردن، تنها راه باقی­مانده برای آدمی است. در دنیای خیال نویسنده، حتی مرگ هم پایانی بر این اندوه نیست.
با این حال، چیزی که اثر را برای من در سمت زندگی نگه می‌­دارد؛ همین اصرار بر زندگی کردن روزمره با رفتگان است؛ همین جستن مدام آنها در خاطراتِ زمان­ها و مکانها، و به اشتراک گذاشتن رویدادهای بی­‌اهمیت با آنها است. شخصیتهای داستان­ها، چه آنها که مدام مردگانشان یا فرا می‌­خوانند و چه آنها که در زندگی عزیزانشان پس از مرگ هم حضور دارند؛ به جادوی دیدن و به یاد داشتن معتقدند و آن را زندگی می­‌کنند. آنها سوگواری نمی­‌کنند. ما شاهد گریه و بیقراری و زاری نیستیم. آنها فقط زندگی می­‌کنند؛ انگار که هیچ اتفاقی نیفتاده و اینگونه مرگ یا بهتر بگویم، فراموشی را به عقب می‌­رانند.
کتاب بسیار روان و بدون توضیحات و حواشی زائد است. همه توصیفات در خدمت همان موضوع اصلی کتاب است و خواننده را در ۱۱ موقعیت داستانی به فکرکردن درباره مرگ عزیزان و واکنش احتمالی خود در برابر این تجربه ناگزیر وامی­دارد. با توجه به اینکه در فرهنگ ما که با وجود غلبه ذهنیت مذهبی درباره مرگ و زندگی پس از آن، حرف زدن از مردن و درباره مردگان سخن گفتن، نامناسب تلقی می­شود؛ فکر می­کنم کتاب در این زمینه هم، راه­های تازه­‌ای برای اندیشیدن و گفتگو با خواننده خود باز کرده است.