مراحل رشد کودک، سه زمینه آن را بشناسیم

والدین اغلب از اینکه کودکانشان بیش از حد سریع رشد می‌کنند می‌نالند، و در این احساس حقیقتی نهفته است. مراحل رشد کودک از تولد تا حدود هشت سالگی فوق‌العاده سریع است. در طفولیت، خردسالی، و به ویژه بچه‌های سن پیش دبستانی، رشد کودکی ثابت و پایدار است. کودکتان در آن سال‌های شکل گیری اولیه چیزهای زیادی یاد می‌گیرد، و آن‌ها را توسعه می‌دهد و در نوجوانی و بزرگسالی به آدم باهوش و فعالی تبدیل می‌شود.
برای والدین گاهی اوقات فکر کردن درباره‌ی رشد اولیه کودکان می‌تواند گیج کننده باشد. متخصص اطفال می‌تواند درباره‌ی آنچه کودکتان در زمان‌های مختلف باید انجام بدهد به شما راهنمایی کند. اما، ممکن است اغلب این سوال برای‌تان پیش بیاید که آیا کودک‌تان با سرعت عادی رشد می‌کند. درک مراحل رشد کودکی و آنچه از هر مرحله انتظار می‌رود بسیار مفید است. اگر متوجه شدید کودکتان بیش از حد کند رشد می‌کند، می‌توانید تا دیر نشده کمک بگیرید.
سه حوزه‌ی اصلی رشد کودکی اولیه وجود دارد. این‌ها عبارتند از رشد شناختی، رشد جسمی، و رشد زبانی. کودک شما در تمام این سه حوزه از تولد تا حدود ۸ سالگی و بیشتر پیوسته مشغول آموختن و رشد کردن است. تولد تا ۸ سالگی اغلب رشد اولیه کودکی به حساب می‌آید، اما بیشتر رشد از تولد تا شش سالگی رخ می‌دهد یا از طفولیت تا سن پیش دبستانی.
مراحل مربوط به رشد اولیه‌ی کودک می‌تواند تا حدودی برای والدین جدید یا گیج کننده باشد. درباره‌ی مراحل رشد چند نظریه و فلسفه وجود دارد و ممکن است از آنچه پزشک اطفال به شما می‌گوید پی نبرید دقیقا به چه مدلی اشاره می‌کند.
رایج‌ترین مدل استفاده شده برای مراحل رشد اولیه‌ی کودکی توسط پیاژه ابداع شد. پیاژه مدلی برای رشد کودکی ارائه داد که از تولد تا بزرگسالی را شامل می‌شد. فقط دو مورد اول از این مراحل درباره‌ی رشد اولیه‌ی کودکی صدق می‌کردند. این‌ها مرحله‌ی حسی حرکتی، یا از تولد تا دو سالگی، و مرحله‌ی پیش‌-عملیاتی، یا از سه تا هشت سالگی هستند. این نظریه‌ی رشد بر مبنای نحوه‌ی تفکر کودکان است.
اکثرا، نباید خودتان را درگیر نام‌های فانتزی برای مراحل رشد اولیه‌ی کودکی بکنید. راحت‌ترین راه تجزیه‌ی مراحل است به: طفولیت، که از تولد تا ۲ سالگی است، خردسالی که از دو تا سه سالگی است، و پیش دبستانی که سن چهار تا شش سالگی است.

الف ) مراحل رشد کودک: رشد شناختی
رشد شناختی در کودکی اولیه به توانایی کودک برای توسعه‌ی فرایندهای فکری اشاره دارد، من جمله به یاد آوردن چیزها، حل مسئله، و تصمیم گیری. در طی سال‌ها نظریه‌ها و مطالعه‌های بسیاری انجام شده‌اند که سعی داشته‌اند رشد شناختی را درک کنند. اما، همانطور که در فوق توصیف شد، معروفترین آن‌ها توسط ژان پیاژه مطرح شد، و این مدلی است که امروزه به وفور استفاده می‌شود.
۱. طفولیت
کودکتان از آغاز تولد شروع به یادگیری می‌کند، و از حس‌هایش برای کشف جهان اطراف خود استفاده می‌کند. نوزادان می‌توانند یک شی متحرک را دنبال کنند، درخشش و شفافیت رنگ‌ها را تشخیص بدهند، بین صدای بلند و آرام تمایز قائل شوند، و رویدادها را پیش بینی کنند. تمام این توانایی‌ها به آن‌ها اجازه می‌دهد بلافاصله اطلاعات را جمع‌آوری و پردازش و مرحله‌ی رشد شناختی را آغاز کنند.
تا سن سه ماهگی، طفل می‌تواند چهره‌ها را تشخیص بدهد، حالات چهره را تقلید کند، و به صداهای آشنا واکنش نشان بدهد. تا شش ماهگی، طفل می‌تواند صداها را تقلید کند، والدینش را تشخیث بدهد، بین اشیاء بی جان و جاندار تمایز قائل شود، فاصله را بر مبنای اندازه‌ی اشیاء تشخیص دهد، و نام آن‌ها را متوجه شود.
در ۹ ماهگی، فرزند شما باید بتواند اداها و کارهای دیگران را تقلید کنند، کلمات ساده‌ای مانند «نه» را درک کنند، و تشخیص بدهند اشیاء وجود دارند حتی اگر آن‌ها را نبینند. در این سن، آن‌ها شروع می‌کنند به واکنش نسبت به اعمال‌شان، مانند انداختن مداوم غذا روی زمین.
تا یک سالگی، طفل شما باید بتواند اصوات حیوانات را تقلید کند، نام‌ اشیاء را بداند و به آن‌ها نسبت بدهد، و ممکن است در نبود والدین‌ دچار اضطراب بشود. تا ۱۸ ماهگی، آن‌ها باید بتوانند بخش‌های بدن را تشخیص بدهند، مالکیت داشته باشند و ابراز کنند، و مسیرها را یکی دو قدم بیشتر طی کنند.
۲. دوران نوپایی
تا دوران نوپایی (تازه به راه افتادن) فرزندتان باید مرحله‌ی حسی-حرکتی رشد را که پیاژه توصیف کرده تمام کرده باشد، یعنی بتواند افکار پایه‌ای داشته و آن‌ها را ابراز کند. از ۱۸ ماهگی، او ماندگاری آدم‌ها و اشیاء را درک خواهد کرد. آن‌ها قادر خواهند بود از ابزارها و وسایل استفاده کنند.
تا دو سالگی، کودک‌تان باید درک خوبی از عواطف به دست آورده و قادر باشد آن‌ها را ابراز کند. او همچنین جنبه‌های زندگی عادی را درک خواهد کرد مانند خرید از مغازه، موقع شام، برنامه‌ی زمانبندی روزانه، گفتن ساعت.
۳. پیش دبستانی
کودکان پیش دبستانی، یا سه تا شش سال، باید در مرحله‌ی پیش-عملیاتی از مدل پیاژه قرار داشته باشند. یعنی اینکه آن‌ها از تصویرسازی و مهارت‌های حافظه استفاده می‌کنند. مهارت‌های تعامل اجتماعی مانند بازی کردن با بچه‌های هم سن و سال شکل می‌گیرد. آ‌ن‌ها مدام توانایی‌های شناختی‌شان را محک می‌زنند و ممکن است رفتاری مانند حاضرجوابی بزرگترها، دروغ گفتن، و قلدری کردن از آن‌ها سر بزند. پیش دبستانی‌ها گستره‌ی توجه بیشتری دارند و شروع می‌کنند به یادگیری خواندن و برنامه‌های روتین را طبق ساختار دنبال می‌کنند.

ب ) مراحل رشد کودک: رشد جسمی
رشد جسمی در کودکی اولیه به سرعت رشد شناختی است، اما اغلب برای والدین بیشتر قابل مشاهده است. با یاری رساندن به بچه‌ها برای محک زدن محدودیت‌های‌شان و رشد توانایی‌ها، می‌توانید به رشد جسمی کودک‌تان کمک کنید. درحالی که بچه‌ها با سرعت‌های واقعا متفاوتی رشد می‌کنند، اما مطلب زیر سرعت متوسطی را که کودک باید بتواند کارهای جسمی خاصی را انجام بدهد نشان می‌دهد.
۱. طفولیت
از تولد تا سه ماهگی نوزادتان قادر به انجام کار زیادی نخواهد بود. تا سه ماهگی، باید بتواند سرش را با کمک دست‌ها چند ثانیه‌ای راست و بالا نگه دارد. در سه ماهگی، آن‌ها شروع می‌کنند به قوی‌تر شدن. ممکن است غلت زدن را آغاز کنند، بدن‌شان را در حالی که روی شکم خوابیده‌اند رو به جلو بکشند، به سمت اشیاء بروند و آن‌ها را با دست بگیرند، و اشیاء را تکان بدهند و با آن‌ها بازی کنند. تا شش ماهگی، آن‌ها باید بتوانند خودشان را با کمک گرفتن از چیزی مثل گرفتن لبه‌ی دیوار بالا بکشند و به حالت نشسته قرار بگیرند.
از شش تا نه ماهگی طفل شما یاد خواهد گرفت بخزد و اشیاء را از یک دست به دست دیگرش بدهد. از نه تا دوازده ماهگی، او قادر خواهد بود بدون کمک بنشیند، اشیاء را از روی زمین بردارد و پرتاب کند، یک توپ را به گردش در بیاورد، و اشیاء را با انگشت شست و سبابه بلند کند. تا دوازده ماهگی قادر خواهد بود بدون کمک بایستد و بدون کمک راه برود.
از یک تا دو سالگی، رشد طفل شما به سرعت افزایش می‌یابد چون مشتاق مستقل شدن است. او شروع می‌کند به یاد گرفتن هماهنگی چشم و دست. تا پایان طفولیت، یا دو سالگی، کودکتان قادر خواهد بود:
- اشیاء را در حالی که ایستاده است از زمین بردارد
- رو به عقب راه برود
- بدون کمک از پله بالا و پایین برود
- با موسیقی برقصد
- با تکان دادن دست‌هایش رنگ بزند و نقاشی کند
- در بزند و دستگیره در را بگیرد
۲. مرحله‌ی نوپایی
در نوپایی، کودکتان به هماهنگی و سرعت در انجام کارهایش دست می‌یابد. او قادر خواهد بود بدود، بپرد، به توپ ضربه بزند، و روی پاهایش بایستد. او همچنین می‌تواند کتاب را ورق بزند، اشکالی مانند دایره بکشد، و مداد را به درستی بین شست و سبابه بگیرد.
۳. پیش دبستانی
از سه تا چهار سالگی کودک‌تان توانایی بیشتری در حرکت دادن انگشتان و بدنش به نحو هماهنگ‌تری به دست خواهد آورد. تا چهار سالگی او باید بتواند:
- یک سه چرخه را براند
- بدون کمک از سراشیبی پایین برود
- اشیاء را بیندازد و بگیرد
- در یک خط راست حرکت کند
- با اسباب بازی برج بسازد
- با خمیر بازی اشکالی بسازد
متوجه خواهید شد که با بزرگتر شدن کودک‌تان او می‌تواند حرکات هماهنگ‌تری با انگشتان و شستش انجام بدهد. تا زمانی که او به پنج سالگی برسد، باید بتواند:
- جست و خیز کند
- کاغذ را با قیچی ببرد
- حروف را بنویسد
- شکل‌هایی مانند مربع و مثلث بکشد.

ج ) مراحل رشد کودک: رشد زبانی
رشد زبان در اوایل کودکی می‌تواند بسیار متفاوت باشد. هرچه بیشتر با کودک‌تان صحبت کنید، او سریع‌تر در مهارت‌های زبانی پیشرفت خواهد کرد. حتی اگر در آغاز خوب متوجه نشود، صحبت کردن با او از همان سنین بسیار کم می‌تواند کمک کند واژگان را یاد بگیرد و با سرعت بیشتری از دایره‌ی واژگان خودش استفاده کند. در مقطعی از رشد کودک‌تان، او قادر خواهد بود بیش از آنچیزی که می‌تواند صحبت کند، درک کند و بفهمد.
۱. طفولیت
در سال اول زندگی کودک‌تان، او از سه ماهگی شروع به ادای کلمات به صورت نامفهوم خواهد کرد. ممکن است گاهی چیزی بگوید که شبیه کلمات یک کودک بزرگتر به نظر برسد، اما این لزوما اصطلاح درست و صحیحی نیست و تقلید کامل آنچه می‌شنود هم نیست. اکثرا، اولین کلمات درست کودک در حدود ۱۲ ماهگی ادا می‌شوند.
اما، کودک‌تان باید پیش از یک سالگی قادر به ارتباط برقرار کردن باشد. او باید بتواند شکلک‌هایی دربیاورد و برای ارتباط برقرار کردن اصواتی را که لازم دارد از خودش تولید کند.
از دوازده تا هجده ماهگی طفل‌تان شروع به گفتن کلمات بیشتر و بیشتری خواهد کرد. او قادر خواهد بود بیشتر از آنچیزی که می‌گوید را درک کند، که در توانایی دنبال کردن دستورات پیداست. تا سن دو سالگی کودکتان جملات کوتاه متشکل از دست کم دو یا چند کلمه را ادا خواهد کرد. شما می‌توانید آنچه را اکثر اوقات می‌گوید متوجه بشوید.
۲. نوپایی
در مرحله‌ی نوپایی، دایره‌ی واژگان کودک‌تان بیشتر خواهد شد. بعد از دو سالگی او باید بتواند هر روز تا حدودا ده کلمه‌ی جدید به دایره‌ی واژگانش اضافه کند. او باید قادر باشد جملات پیچیده‌تری را ادا کند، و باید بتواند اشتباهاتش را در زمینه‌ی تلفظ کلمات و آنچه قبلا گفته‌ است اصلاح کند.
۳. پیش دبستانی
تا سه سالگی، کودکتان استفاده از جملات انتزاعی و پیچیده تر را آغاز خواهد کرد. او ده‌ها سوال خواهد پرسید. می‌خواهد درباره‌ی موضوعات مختلف بحث کند. واژگانش رشد خواهند کرد، و او ممکن است بعضی از قوانین اصلی و پایه‌ای دستور زبان را درک کند. تا پنج سالگی کودکتان باید نحوه‌ی کنار هم قرار گرفتن اصوات در یک زبان را درک کند، که بحش مهمی از یادگیری مهارت خواندن است. او قصه‌گوی خوبی نیز خواهد شد.

کمک گرفتن
اگر احساس می‌کنید کودکتان با معیارهای استاندارد و عادی رشد نمی‌کند، باید به محض امکان و مشاهده‌ی مشکل درخواست کمک کنید. بسیار مهم است که چشم‌تان به رشد کودک‌تان باشد. اگر نشانه‌ای از آن وجود دارد که کودک‌تان از معیارهای استاندارد برای رشد اولیه کودکی عقب است، بهتر است هر مشکلی وجود دارد از همان سنین پایین برطرف شود. متخصصان می‌توانند کودکتان را معاینه کنند و برای تعیین اینکه آیا اشکالی در روند کند رشد او وجود دارد یا نه آزمایش‌هایی انجام بدهند. آن‌ها همچنین می‌توانند راه‌هایی برای کمک به رشد بهتر کودکتان ارائه کنند.