علل پرخاشگری در کودکان، ریشه در چه دارد؟

لغت "پرخاشگری" به معنای رفتاری است که طی آن سعی در آسیب رساندن به اشخاص یا تخریب اموال شود. پرخاشگری با عصبانیت که یک وضعیت عاطفی موقت است، تفاوت دارد. اما امکان عصبانیت در حین پرخاشگری نیز مشهود است. کتک کاری بدون دلیل با سایر کودکان یا بزرگسالان، تخریب وسایل دیگران، کج خلقی های شدید مکرر، رفتار تکانشی بیش از حد و بی احترامی و سرکشی همه نمونه هایی از رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان پیش دبستانی است. روبه رو شدن با این کودکان نیازمند مهارت و توانایی زیادی است که تنها یک پرستار کودک قادر به انجام آن است.

پرخاشگری کودک پاسخ فرضیه ناکامی
پاسخ افراد نسبت به ناکامی بسیار متفاوت است زیرا عوامل ناکام کننده و شخصیت فرد ناکام شونده دامنه بسیار گسترده ای دارند. در مجموع می توان گفت که پاسخ ناکامی، پرخاشگری یعنی نوعی رفتار دشمنانه و تند به هنگام عدم سازگاری با موفقیت است. مثلا کودکی که از بازی کردن منع می شود در اثر خشم، اخم می کند یا پاهای خود را بر زمین می کوبد. البته ثابت شده است که ناکامی، پرخاشگری را افزایش می دهد همچنین پرخاشگری می تواند ناکامی های فشرده را رها سازد و نوعی تسکین موقتی برای فرد آورد.

علل و عوامل پرخاشگری در کودکان
عوامل خانوادگی پرخاشگری
عوامل خانوادگی به عنوان یکسری از عوامل محیطی در بررسی عوامل تربیتی افراد موثر می باشند، چرا که خانواده به عنوان اولین محیط اجتماعی زندگی افراد بسیار حائز اهمیت است، همچنین افراد بسیاری از مطالب را در سال های اولیه حیات اجتماعی خود، در خانواده می آموزند. خانواده می تواند از راه های مختلف، موجب بروز یا تشدید پرخاشگری شود که مهمترین این عوامل عبارتند از:
نحوه ی برخورد والدین با نیازهای کودک
وقتی کودک وسیله یا اسباب بازی مورد علاقه ی خود را در دست دیگری می بیند، خواهان گرفتن آن، حتی با اعمال خشونت است. این درحالی است که کودک، نسبت به افرادی که توقعات و انتظاراتش را برآورده نکرده پرخاشگری بیشتری را نشان می دهد.
وجود الگوی نامناسب
بیشتر کودکان پرخاشگر والدین خشن و متخاصمی داشته اند؛ یعنی نه تنها کودک از محبت لازم برخوردار نبوده بلکه از الگوی پرخاشگری موجود در خانواده نیز تاثیر پذیرفته است. خانواده¬هایی که تابع اصول دیکتاتوری هستند معمولا رشد فرزندانشان را محدود می کنند. در این نوع از خانواده یک نفر حاکم بر اعمال و رفتار دیگران است. غالبا پدر چنین نقشی را دارد، اما گاهی اوقات مادر، خواهران و برادران بزرگتر نیز با دیکتاتوری رفتار می کنند. بچه هایی که در محیط دیکتاتوری پرورش پیدا می کنند، ظاهرا حالت تسلیم و اطاعت در رفتارشان مشاهده می شود و همین حالت آنها را به هیجان و اضطراب وا می دارد. این بچه ها در مقابل دیگران حالت دشمنی و خصومت به خود می گیرند و به بچه های هم سن و سال خود یا کمتر از خود صدمه می رسانند. این افراد از تعصب خاصی نیز برخوردار هستند و در کارهای گروهی نمی توانند شرکت کنند.
تاثیر رفتار پرخاشگرانه
عده ای از افراد، رفتار پرخاشگرانه را نه تنها بد نمی شمارند بلکه آن را نشانه ی شهامت و قدرت می دانند. این افراد رفتارهای پرخاشگرانه ی خود و دیگران را مثبت، موجه و حتی لازم می دانند.
تنبیه والدین یا مربیان
والدین و مربیانی که در برابر پرخاشگری و خشونت کودکان عصبانی می شوند و آن ها را تنبیه می کنند باعث تشدید پرخاشگری در این کودکان می شوند. در چنین مواقعی تنبیه عامل تقویت کننده و فزاینده ی پرخاشگری است، زیرا این رفتار باعث خشم و احتمالا پرخاشگری کودک می شود همچنین کودک از رفتار والد یا مربی خود الگو برداری نیز می کند.

عوامل اجتماعی- فرهنگی پرخاشگری
عواملی محیطی پیرامون زندگی انسان می توانند در بروز یا تشدید پرخاشگری و تخفیف یا تعدیل آن اثر گذار باشند. برخی از این گونه عوامل عبارتند از:
تقویت پرخاشگری به علت ضرر و زیان اجتماعی - فرهنگی
مشاهدات اجتماعی، مشاهده وقایع و اتفاقاتی که در جامعه رخ می دهد
رسانه های گروهی به ویژه تلویزیون
بازی های خشن و مخرب مجازی

برخورد مناسب با کودکان پرخاشگر
واقعیت این است که کودکان باید فرصت کنند تا احساسات خودشان را بیرون بریزند. چون ما نمی خواهیم احساسات عجز و خشم همچون گلوله های مچاله در وجود کودکان پنهان بماند. یعنی ما باید به کودکان اجازه دهیم که احساس خشم و ناراحتی خود را ابراز کنند، اما باید توجه کرد که تکرار این گونه رفتاها مورد قبول نیست. زندگی ماشینی امروزی، باعث شده که والدین وقت کمتری با کودکان خود بگذرانند، لذا این گونه والدین نیازمند افرادی هستند که با دانش و مهارت، کودکان را در جهت صحیح تربیتی به پیش برند. پرستار کودک در منزل به خوبی می تواند با پرخاشگری کودک به روش اصولی برخورد کند واز آسیب های بیشتر این رفتار جلوگیری کند.
یکی از این روش ها، روش پاداش و تنبیه است. در این روش پرستار لیستی از کارهای ناپسند کودک تهیه می کند (مثل لگد زدن، آشغال ریختن، فحش دادن، خراب کردن وسایل و ...) و از طرفی هم چیزهایی که کودک دوست دارد مثل سینما، خرید اسباب بازی، پارک رفتن و نظیر آن لیست می شود. روش پاداش به این صورت است برای هر بار عدم تکرار رفتارهای بد، امتیازی در نظر گرفته می‌شود. مثلا اگر کودک در روز 5 بار فحش می داده و آن را به 2 بار رسانده، یکی از چیزهایی که دوست دارد را دریافت می کند. اگر کودک با روش‌های پاداشی هیچ تغییر رفتاری نداشت، باید به جریمه و محروم کردن متوسل شد. البته اگر او را مثلا، از تماشای برنامه مورد علاقه‌اش محروم می‌کنیم شرایط طوری نباشد که به اتاق برود و با اسباب بازی‌هایش بازی کند. در واقع باید محروم شدن را درک کند.