آمار سقط جنین، چرا انقدر زیاد است؟

آمارهای تکان‌دهنده سقط جنین نشان می‌دهد، بسیاری از مادران ناچار هستند علی رغم میل باطنی خود به شکل‌هایی مختلف قید پیوند احساسی خود با جنین را بزنند و هزاران جنین بیش از آنکه امکان تولد پیدا کنند، به حیاتشان خاتمه داده می‌شود.

حال سوال اینجاست که چه میزان از سقط ‌جنین‌ها قانونی است؟
علت آمار گسترده سقط غیرقانونی چیست و کدام نهادها در این موضوع دخیل هستند؟ در این گزارش به این سوالات پاسخ داده شده است.

سقط جنین به چه معناست؟
«سقط» یعنی توقف باروری در هر مرحله از رشد جنین. این موضوع بسیار مهمی است چون بحث در مورد حذف یک موجود زنده است. به خاطر همینکه بحث یک موجود زنده مطرح است،‌ مسائل اخلاقی، انسانی،‌ قانونی و بسته به دین افراد، پای مسائل شرعی هم به میان می‌آید. تمام این‌ها موضوع سقط را به یک موضوع پیچیده تبدیل می‌کند که وجه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی را به خود می‌گیرد و مباحث زیستی، حقوقی و فقهی در آن دخیل است.
در موضوع سقط، در یک سو جنبه‌های اخلاقی، انسانی، اجتماعی و شرعی قرار دارد و از سوی دیگر جنبه‌های فردی مربوط به زنی است که این جنین را باردار است؛ به همین خاطر یک تعارض پیش می‌آید و در مقابل این تصمیم فردی، به شکلی طبیعی موانع قانونی و شرعی وجود خواهد داشت. همین مسأله باعث می‌شود که درصد بالایی از این سقط به صورت غیرقانونی و مخفیانه انجام گیرد. به همین خاطر خیلی‌ها علاقه‌ای ندارند در مورد ابعاد این ماجرا صحبت کنند و از آن سر در بیاورند.

سقط به علت جنسیت جنین
سازمان بهداشت جهانی در یک بررسی دلایلی که افراد به سقط روی می‌آورند را برشمرده است. حفظ جان مادر، سلامتی مادر و جنین، سلامت روحی مادر، تجاوزات جنسی و دلایل اقتصادی-اجتماعی ازجمله علت هایی است که افراد تصمیم به سقط جنین می‌گیرند
. در میان این دلایل یکی از عجیب‌ترین موارد، مربوط به موقعی است که جنسیت جنین آن چیزی نیست که مطلوب پدر و مادر باشد! یعنی اگر در زمان جاهلیت، امکان تعیین جنسیت دختر قبل از تولد او وجود نداشت و بعد از دنیا آمدن زنده‌ به‌گور می‌شد،‌ الان شاهد وضعیتی هستیم که برخی از والدین بعد از معلوم شدن جنسیت جنین، اقدام به سقط آن می‌کنند.
یک دسته از سقط‌ها هم به خاطر حاملگی ناخواسته است. یعنی زن و شوهر، بچه نمی‌خواستند و به همین خاطر بعد از بارداری، جنین را سقط می‌کنند. سقط با هدف تنظیم خانواده،‌ چیزی است که به هیچ‌وجه بشر و کشورها آن را نپذیرفته‌اند و نمی‌پذیرند. کنفرانس بین‌المللی جمعیت که در سال ۱۹۹۴ در قاهره تشکیل شد این نوع سقط را ممنوع اعلام کرد. این مسأله مهمی است که به هیچ‌وجه سقط جنین نباید مبنای تنظیم خانواده قرار گیرد. از آن طرف هم ما نباید شرایطی را فراهم کنیم که افراد برای تنظیم خانواده به سراغ سقط جنین بروند.

سالیانه ۸۰ هزار سقط در ایران رخ می‌دهد
براساس آمار ارائه‌شده توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در ایران، از میان ۸۰ هزار سقطی که سالیانه صورت می‌پذیرد (۲۰۰ مورد در روز)، بیشتر آن‌ها غیرقانونی و غیربهداشتی است.
از آن‌جا که انجام سقط در ایران قانونی نیست، اطلاعات دقیقی از عوارض جسمی، روحی و روانی، اجتماعی و اقتصادی آن وجود ندارد و در این سقط‌های پنهانی مراجعه به بیمارستان صورت نمی‌گیرد؛ چراکه سقط، عملی مذموم شناخته می‌شود و متولی آن در برنامه‌های خدمات بهداشتی و درمانی همواره غایب است. این درحالی است که عوارض این عمل غیرقابل انکار است

از میان هر چهار زن حامله، یک سقط جنین عمدی رخ می‌دهد
عرفانی و مک‌کولان در پژوهشی با عنوان میزان‌های سقط جنین عمدی در ایران: نقش وسایل پیشگیری از بارداری و مذهبنشان می‌دهند که از هر چهار زن در ایران یک سقط جنین عمدی در طول دوران بارداری رخ خواهد داد

بیشتر مردان هستند که تصمیم بر سقط جنین همسرانشان می‌گیرند
اگرچه که برای سقط جنین نقش زن و شوهر در این تصمیم‌گیری اهمیت دارد، اما در پژوهش‌های صورت‌گرفته در این زمینه تعداد مردانی که به تنهایی تصمیم‌گیرنده برای سقط جنین بودند و نظر خود را به همسرشان تحمیل کرده‌اند، تعداد بیشتری هستند.

روش‌های سقط غیرقانونی چند دسته هستند؟
روش‌های سقط غیرقانونی دارای چند دسته هستند که می‌توان به روش‌های زیر اشاره کرد: «۱. داروهای سقط‌زا: این داروها با مقادیر کم بی‌تأثیر هستند، ولی در مقادیر بیشتر بدون اثر سقط‌زایی مستقیم با ایجاد اثرات توکسیک ایجاد سقط می‌کنند. ۲. ترکیبات سقط‌زای موضعی: با اعمال اثر شیمیایی خود در داخل واژن یا سرویکس منجر به سقط می‌شوند .۳. ابزار و وسایل سقط‌زا: مؤثرترین روش برای سقط هستند و از طریق شست‌وشوی داخل رحم، تزریق سریع و پرفشار داخل رحم یا استفاده مستقیم از اشیا سخت یا فلزی مانند روش کورتاژ به‌کار می‌روند.
تقریبا بیشتر موارد سقط‌های ارادی در ماه‌های دوم و سوم که زن از حاملگی خود مطمئن شده با استفاده از داروها یا آسیب موضعی در ناحیه سرویکس و رحم صورت می‌گیرد، اما در ماه اول که هنوز حاملگی قطعی نیست از روش‌های خشن فیزیکی به‌صورت ایراد ضربات به بدن یا افزایش فعالیت‌های جسمانی استفاده می‌شود که معمولاً با صدمات قابل توجه داخلی چون پارگی احشاء، شکستگی استخوانی و درنهایت شوک و خون‌ریزی‌ها همراه می‌شود.

عوارض سقط غیرقانونی
همچنین این نوع سقط عوارض دیگری چون عفونت، خون‌ریزی، جراحت مجرای تناسلی، پارگی رحم، آمبولی، هیسترکتومی و کوما که در صورت تأخیر یا عدم درمان، کشنده هستند را به‌دنبال دارد. افزون بر عوارض جسمی و مرگ برای زنان، احتمال ایجاد مشکلات روانی نیز پس از انجام سقط وجود دارد.

محروم بودن زنان ایرانی از خدمات مشاوره پیش از سقط
متأسفانه زنان ایرانی از خدمات اختصاصی مشاوره پیش از سقط بی‌بهره‌اند؛ شاید ارائه چنین خدماتی که به‌طور ویژه مشکلات زنان و دختران با بارداری ناخواسته را تحت بررسی کارشناسانه و ارائه راه حل متناسب قرار می‌دهد، بتواند نقش عمده‌ای در کاهش سقط‌های غیرقانونی و غیرسالم داشته باشد.
برطرف ساختن ابهامی که در زنان به‌دلیل اطلاعات غلط مرتبط با احکام شرعی و حقوقی سقط شکل گرفته است را می‌توان با آموزش مناسب در دوران پیش از دانشگاه آغاز کرد و اتکای زنان و دختران را به گفته‌های غیر معتبر اطرافیان برطرف ساخت و درنتیجه آن‌ها را از انجام سقط‌های پرعارضه و غیرضروری بر حذر داشت.

قانون فعلی سقط‌ جنین چیست؟
قانون سقط درمانی در سال ۱۳۸۴ تصویب شد. طبق این قانون سقط درمانی جنین با رضایت زن، با تشخیص سه پزشک و تأیید پزشکی قانونی، قبل از چهارماهگی(۱۹ هفتگی) قابل انجام است.
به مواردی که بر اساس این قانون،‌ اجازه سقط جنین قانونی داده می‌شود، اندیکاسیون می‌گویند. اندیکاسیون‌ هایی که در زمان تصویب این قانون مبنا قرار گرفت عبارت بودند از بیماری مادر که تهدید جانی برای او محسوب می‌شود، بیماری جنین و عقب‌ماندگی و ناقص‌الخلقه بودن جنین. دستگاه‌ها،‌ امکانات، بررسی‌های کلینیکی،‌ آزمایش‌های بیوشیمیایی و ژنتیکی امکان تشخیص عقب‌ماندگی جنین را به‌طور کامل فراهم می‌کند و در حال حاضر بیش از ۵۰ مورد وجود دارد که در صورت ابتلای جنین به یکی از این موارد، می‌توان تحت‌عنوان جنین ناقص‌الخلقه سقط شود.

قانون سقط‌ جنین، آیین‌نامه اجرایی ندارد
هر قانون یک آیین‌نامه اجرایی دارد که چارچوب اجرای آن را مشخص می‌کند و توسط دولت به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ می‌شود. یک اشکال اساسی این قانون این بود که پیش‌بینی نشد که آیین‌نامه اجرایی برای این قانون تهیه شود و در نتیجه مرجع اجرای قانون به صراحت مشخص نشده است.
طبق این قانون دو مرجع برای تأیید سقط جنین مشخص شده است؛ تشخیص سه پزشک و تأیید پزشکی قانونی. یعنی تشخیص لزوم سقط با وزارت بهداشت و تأیید آن با پزشکی قانونی است. اما وزارت بهداشت با وجود تلاش‌های مکرر ما تا کنون زیربار قبول مسئولیت اجرایی نرفته است. پزشکی قانونی این مسئولیت را برعهده گرفت و قانون را برای اجرا به سازمان‌های پزشکی قانونی ابلاغ کرد.

شانه خالی کردنِ وزارت بهداشت
این شانه خالی کردنِ وزارت بهداشت،‌ باعث بروز چندین مشکل می‌شود؛ از جمله اینکه پزشکی قانونی با چه تمهیداتی عدم سلامتی جنین یا خطرجانی برای مادر را تشخیص می‌دهد؟ دوم اینکه تشخیص سلامتی جنین در بین هفته سیزدهم تا شانزدهم است؛ یعنی از زمانی که امکان تشخیص وجود دارد، تا زمانی که امکان قانونی سقط وجود دارد (یعنی ۱۹ هفتگی) تنها سه هفته زمان وجود دارد.
حالا شما مادری را در نظر بگیرید که در یک نقطه از این کشور با امکانات مختلف پزشکی، می‌خواهد همچین فرایندی را با گرفتن تأیید از سه پزشک متخصص در این حوزه طی کند تا در صورت وجود مشکل جدی، نسبت به گرفتن مجوز سقط از پزشکی قانونی اقدام کند و طبیعتا نسبت به جزییات قانون و فرایندی که ضروری است، اطلاع کافی ندارد. تا بخواهد به تشخیص نهایی برسد، این سه هفته زمان به پایان رسیده و دیگر امکان دریافت مجوز سقط ندارد.
در چنین شرایطی اگر واقعا جنینش مشکلی جدی داشته باشد، طبیعتا ناچار می‌شود به سقط غیرقانونی روی بیاورد. یعنی سازمانی برای اجرای منطقی و معقول قانون مصوب وجود ندارد چون وزارت بهداشت زیر بار قبول مسئولیت خود در این موضوع نرفته است.
البته وزارت بهداشت آزمایش‌هایی مانند غربالگری، یا آزمایش خون برای جلوگیری از تالاسمی را برای مادران قرار داده است که فرایند تشخیص عقب‌ماندگی یا مشکلات دیگر جنین را آسان‌تر نموده و این می‌تواند به رفع این مشکل کمک کند. اما هنوز خلأهای بزرگی وجود دارد که نیازمند رسیدگی و توجه جدی وزارت بهداشت و سایر دستگاه‌های مرتبط با این موضوع است.

آمارهای سقط جنین،‌ وحشتناک است
سال ۸۴ قانون این قانون سقط‌ درمانی تصویب شد؛ در سال ۸۵ پزشکی قانونی اعلام می‌کند، حدود سه هزار مورد در کل کشور از این سازمان مجوز سقط دریافت کرده‌اند. سال ۹۴ این آمار را حدود«ده هزار مورد» اعلام می‌کند. اما آمار تمام سقط‌ها یعنی سقط‌های قانونی و غیرقانونی بسیار فراتر است و هر سال نیز در حال افزایش است. ابتدا نگاهی به سیر تغییرات این آمار در دو دهه اخیر بندازیم؛ سال ۷۴ وزارت بهداشت اعلام می‌کند ۸۰ هزار سقط‌ جنین در سال داریم. یعنی حدود ۲۲۰ جنین در روز.
در این فاصله زمانی آمار دیگری نداریم تا سال ۹۲، که وزارت بهداشت آمار سقط جنین را ۲۵۰ هزار جنین در سال اعلام می‌کند. یعنی هر روز حدود ۷۰۰ موجود زنده، کشته می‌شوند.