تنبیه یا تشویق کدام یک بهتر است؟

هر پدر و مادری خواهان بهترین ها برای فرزندشان هستند. همه والدین دوست دارند فرزندانشان افرادی موفق، با نشاط و توانا باشند؛ بتوانند دوست پیدا کنند: استعدادهایشان را به کار گیرند و در زندگی موفق شوند. مهم ترین وظیفه هر پدر و مادری این است که به فرزندانش کمک کند تا با عزت نفس بالایی رشد کنند.
داشتن عزت نفس به این معناست که کودک به طور کلی احساس ارزشمندی داشته باشد و بداند که دیگران و به خصوص والدین، او را همان طور که هست دوستش دارند. تنها در این صورت است که کودک می تواند در آینده خودش را همان طور که هست بپذیرد و دوست داشته باشد. کودکی که عزت نفس خوبی دارد به احتمال زیاد در آینده به فردی با نشاط و موفق تبدیل خواهد شد. عزت نفس کودکان را در برابر خطرات زندگی همچون مواد مخدر، الکل،روابط ناسالم و بزهکاری محافظت می کند.
والدین هرکس، مهمترین افراد زندگی او می باشند: زیرا آنها بیشترین تاثیر را روی اینکه فرد چه احساسی درباره خودش دارد می گذارند. والدین باعث می شوند فرد خود را شایسته یا بی لیاقت، باهوش یا کم هوش و بی ارزش یا دوست داشتنی ببیند. والدین همانند آینه برای کودک هستند و در تمام لحظات بیداری، کودک از طریق والدین درباره خود می آموزد. کودک از لبخند والدینش در می یابد که دوست داشتنی است و از نوازش آنها می فهمد امنیت دارد. از طرف دیگر کودکانی که کسی آن ها را آرام نمی کند، در آغوش نمی گیرد، با آن ها حرف نمی زند و بازی نمی کند از طریق این رفتارها می فهمند که بی ارزش هستند و دوست داشتنی نمی باشند. اینها اولین درس هایی است که کودک درباره ارزشمندی خودش یاد می گیرد. البته برای اینکه آینه مثبتی برای فرزندانتان باشید، لازم نیست هر کار آنها را تایید کنید یا اجازه دهید آن ها مطابق میل خود، سالاری کنند. جهت تربیت فرزندانی با عزت نفس بالا باید روش فرزند پروری دوستانه و در عین حال قاطعانه داشته باشید.
جهت تربیت فرزندانی با عزت نفس بالا باید روش فرزند پروری دوستانه و در عین حال قاطعانه داشته باشید.

تشویق و تنبیه والدین چگونه بر عزت نفس کودک تاثیر می گذارد؟
والدین معمولا با استفاده از تشویق و تنبیه کردن فرزندشان تلاش می کنند تا رفتارهای مثبت کودک را تقویت کنند و از تکرار رفتارهای منفی جلوگیری کنند. اما در بسیاری مواقع چون با روش صحیح تشویق و تذکر دادن آشنا نیستند،کاری می کنند که نه تنها به این نتیجه نمی رسند، بلکه به عزت نفس کودک هم آسیب می زنند.
همان طور که گفتیم عزت نفس به این معناست که فرد خودش را ارزشمند و دوست داشتنی ببیند. حال تصور کنید وقتی والدین به او می گویند: "چه پسر بدی هستی" اسباب بازیت را به دوستت ندادی، به کودک این پیام را می دهند که واقعاً بد است و مامان و بابا که تمام دنیای او هستند دوستش ندارند. ضمن این که حتی در بسیاری موارد والدین به وضوح می گویند: " پسر بدی هستی"، دوستت ندارم. تمامی این گفته ها چون توسط مهم ترین افراد زندگی کودک بیان می شود، کودک آن ها را باور می کند و این پیام ها به عزت نفس کودک آسیب می زند.
بنابراین اولین نکته که در مورد تشویق و تنبیه باید رعایت کنید این است که رفتار خوب یا بد کودکتان را از خوب یا بد بودن خود او تفکیک کنید. برای مثال به جای آن که به کودکتان بگویید چه دختر خوبی هستی که اسباب بازی هایت را جمع کردی، به او بگویید چقدر کار خوبی کردی که اتاقت را مرتب کردی. یا به جای آن که بگویید "پسر بد چرا موی خواهرت را کشیدی"، به او بگویید "کار بدی است که موی خواهرت را بکشی".
به جای آن که بگویید "پسر بد چرا موی خواهرت را کشیدی"، به او بگویید "کار بدی است که موی خواهرت را بکشی".
همین نکته ساده این پیام را به فرزند شما می دهد که همیشه خوب، باارزش و دوست داشتنی است و این رفتارهای او هستند که گاهی خوب و گاهی بد هستند.
والدین هنگام تشویق و تنبیه باید به این نکته کلی توجه داشته باشند که تشویق در لغت به معنای به شوق در آوردن و انگیزه دادن برای انجام رفتار مثبت می باشد و تنبیه به معنای آگاه و هوشیار ساختن نسبت به پیامدها و عواقب کار منفی می باشد. با آگاهی از این نکته متوجه می شویم که اگر می خواهیم رفتار منفی کودک تکرار نشود، باید اجازه دهیم او پیامدهای منفی کارش را به طور طبیعی تجربه کند.
مثلاً اگر کودک ۸ ساله پس از برگشتن از مدرسه لباس هایش را به گوشه ای پرت می کند، فردا صبح وقتی می خواهد به مدرسه برود جوراب هایش را پیدا نمی کند. در این حالت به جای آن که با غر زدن و سرزنش کردن، دنبال جوراب های او بگردید، فقط اجازه دهید تا این پیامد طبیعی رفتارش را تجربه کند. در این روش شما بدون آن که به خود کودک توهین کنید یا او را تحقیر کنید و باعث لطمه به عزت نفس او شوید، تنها از طریق تجربه پیامدهای منفی، او را از انجام رفتار منفی باز می دارید.

انواع تشویق (تقویت) و تنبیه
۱. تشویق (تقویت) مثبت
در این حالت پس از این که کودک رفتاری مثبت انجام داد، محرکی خوشایند به او ارائه می کنید.(حالا که شب به موقع خوابیدی، امروز با هم به پارک می رویم)
۲. تشویق (تقویت) منفی
حذف چیزی ناخوشایند پس از انجام رفتار مثبت.(حالا که تکالیفت را به موقع انجام دادی، صبح میتونی کمدت را مرتب نکنی)
۳. تنبیه مثبت
ارائه محرکی منفی پس از انجام رفتار منفی(فریاد کشیدن بر سر کودک یا قهر کردن با او وقتی که در مهمانی شلوغ کرده است)
۴. تنبیه منفی
حذف محرکی مثبت پس از انجام رفتار منفی(چون اسباب بازی خواهرت را شکستی نمی توانی امروز عصر به دوچرخه سواری بروی)

از کدام یک از انواع تشویق و تنبیه استفاده کنم؟
اگر می خواهید کودکی با عزت نفس بالا داشته باشید، باید در بیشتر مواقع از روش تشویق مثبت در برخورد با او استفاده کنید. در این روش شما به جای آن که بر رفتار منفی کودک تمرکز کنید، بر رفتارهای مثبت او تاکید می کنید و احساس مثبت خودتان را از این که او رفتار مثبتی انجام داده به او منتقل می کنید.
اگر می خواهید کودکی با عزت نفس بالا داشته باشید، باید در بیشتر مواقع از روش تشویق مثبت در برخورد با او استفاده کنید.
از مزایای این روش این است که کودک شما پس از تحسین و تشویق شما، نسبت به خودش احساسی مثبت خواهد داشت و همین حس مثبت پایه گذار عزت نفس او خواهد بود. اما وقتی از روش تنبیه مثبت استفاده کنید، بیشترین تمرکز را روی رفتارهای منفی او گذاشته اید و نسبت به رفتار منفی توجه نشان داده اید. بنابراین کودک شما یاد می گیرد که برای کسب توجه شما باید باز هم رفتار منفی را تکرار کند.
برای مثال فرض کنید کودک شما در حال بازی با اسباب بازی های خودش است و شما هم در حال انجام کارهای منزل هستید، پس از مدتی فرزندتان دست از بازی می کشد و شروع به بهانه گیری می کند. به محض این که نق زدن های او شروع می شود، شما که تا این لحظه مشغول کار خودتان بودید، به سمت او می روید و با داد و فریاد (تنبیه مثبت به شیوه کلامی) از او می خواهید ساکت باشد. با وجود این که شما فرزندتان را تنبیه کرده اید در واقع او توجهی که می خواسته از شما دریافت کرده و دفعه بعد هم همین کار را تکرار می کند تا توجه شما را جلب کند.
در این مثال بهتر بود هنگامی که کودکتان در حال بازی بود به سمت او می رفتید و به او می گفتید: "آفرین پسرم که خودت آروم بازی می کنی و مزاحم کار مامان نمی شوی" (تشویق مثبت). در این حالت کودک توجهی که به آن نیاز دارد را با انجام رفتار مثبت دریافت کرده است و تشویق می شود که رفتار مثبت را تکرار کند. وقتی کودکی رفتاری منفی انجام می دهد تا زمانی که به خودش یا دیگران آسیب نمی زند، بهتر است نسبت به رفتارش بی تفاوت باشید و توجه نشان ندهید.
همچنین در اغلب موارد تا جایی که امکان دارد و خطری کودک را تهدید نمی کند، اجازه دهید پیامد طبیعی رفتارش را خودش تجربه کند. مطمئن باشید هیچ تنبیهی به اندازه تجربه خود کودک به او کمک نمی کند. پس از رعایت مراحل فوق، در زمان هایی که کودک با رفتار منفی خود ممکن است به خودش آسیب بزند، باید قاطعانه جلوی او را بگیرید. همچنین شما باید در خانه قوانین مشخصی داشته باشید که کودک بداند که در صورت رعایت نکردن این قوانین، جریمه می شود.
این جریمه ها باید منصفانه باشد و بسیار مهم است که کودک از قبل، از وجود آن ها آگاه باشد. در نهایت باید توجه داشته باشید که به عنوان والدین هرگز مجاز به تنبیه بدنی کودک نیستید. تنبیه بدنی نه تنها کودک شما را به سمت رفتار مثبت سوق نمی دهد، بلکه باعث تحقیر او شده و عزت نفس او را کاهش می دهد.

چگونه کودکم را تشویق کنم که عزت نفس او حفظ شود؟
وقتی کودک را تشویق می کنید پیامی که به او می دهید این است که او خوب است و آن چه انجام می دهد قابل قبول و ارزشمند می باشد. هنگام تشویق کردن احساس مثبت خودتان و خوشحالیتان را به کودک بگویید. در این صورت او می فهمد که چطور می تواند شما را خوشحال کند.
وقتی کودک را تشویق می کنید پیامی که به او می دهید این است که او خوب است و آن چه انجام می دهد قابل قبول و ارزشمند می باشد.
برای مثال وقتی پسرتان رختخوابش را مرتب می کند، او را تحسین کنید و به او بگویید از نظم و ترتیب خوشتان می آید؛ نه این که فقط به او بگویید آفرین چه پسر خوبی هستی. وقتی به این شکل کودک را تشویق می کنید باعث می شود برای کودک قابل پیش بینی و قابل درک شوید.
همچنین در تشویق کردن دست و دلباز باشید و در هر موقعیتی کودک خود را صادقانه تحسین کنید. اما به خاطر داشته باشید که مبالغه در تشویق کردن، کودک را تحت فشار می گذارد. مثلاً ممکن است دختر شما نمره خوبی در درس ریاضی کسب کرده باشد ولی وقتی شما به او می گویید" آفرین؛ تو باهوش ترین شاگرد کلاستان هستی"؛ این اغراق شما او را تحت فشار می گذارد که همیشه باید بدرخشد.
برخی والدین می گویند: به این دلیل کودک خود را تشویق نمی کنند که به محض اینکه به رفتار خوب او توجه نشان می دهند، او عکس آن کار را انجام می دهد. این پدیده ناشی از مبالغه در تحسین است. فرزند شما راحت تر است خودش باشد تا این که بهترین دختر کوچولوی دنیا باشد. نکته دیگری که در تشویق باید رعایت کنید این است که از تحسین دو پهلو اجتناب کنید. در این حالت کودک به خاطر کار خوبی که کرده تحسین می شود و در عین حال اشتباه گذشته اش به او یادآوری می شود. برای مثال به کودک می گویید:" آفرین بالاخره عروسک هایت را جمع کردی".
از تحسین دو پهلو اجتناب کنید.

چگونه رفتار منفی کودکم را اصلاح کنم که عزت نفس او حفظ شود؟
برای کودکی که رفتارش باعث خشم و رنجش دیگران می شود خیلی سخت است که احساس ارزشمندی را در خود پرورش دهد. والدین، معلم کودکان خود هستند و باید کنترل رفتارها، مسئولیت پذیری و ملاحظه دیگران را یاد بدهند.
اگر اقدامات اصلاحی شما برای فرزندتان به شیوه طرد کردن بوده یا با توهین همراه باشد، او اصلاً رفتار مثبت را یاد نمی گیرد. گرچه ممکن است او اطاعت کند ولی احساس لجبازی و خشم خواهد داشت.
اگر می خواهید رفتار فرزندتان را اصلاح کنید و در عین حال به عزت نفس او آسیب نزنید، باید این ۴ مرحله را انجام دهید:
۱. توصیف رفتار منفی بدون قضاوت: مثلاً این اتاق هنوز مرتب نیست.
۲. ذکر علتی برای تغییر رفتار: مثلاً وقتی اتاقت آن قدر به هم ریخته است، نمی توانی وسایلی که می خواهی پیدا کنی.
۳. تصدیق احساسات و تلاش کودک: مثلا می دانم خیلی خسته هستی!
۴. بیان صریح آن چه از کودک می خواهید: مثلاً تا ۱ ساعت دیگر انتظار دارم اتاقت مرتب باشد.
با دنبال کردن ۴ مرحله فوق به احتمال زیاد مانع درگیری و لجبازی خواهید شد. از این گذشته عزت نفس بالا در آن ها حفظ خواهد شد.