علل ناباروری مردان، بالاتر از آمارهای جهانی است؟

«آمارهای جدید در ایران، سهم علت‌های مردانه در ناباروری را ۷۰ درصد اعلام کرده‌اند که بالاتر از ۵۰ درصد اعلامی از سوی سازمان جهانی بهداشت است. به‌رغم این آمارها، هنوز بعضی از آقایان نمی‌توانند بپذیرند که ممکن است مشکل باروری داشته باشند و باید برای تشخیص و درمان مراجعه کنند و همچنان خانم را مقصر ناباروری قلمداد می‌کنند. ما مواردی داشتیم که آقا به‌رغم نداشتن اسپرم، سه بار ازدواج کرده بود تا نشان دهد مشکل از خودش نیست....»
انتشار این صحبت‌ها به نقل از دکتر امیرجنتی، مدیر کلینیک ناباروری مردان ابن‌سینا توجه ما را به موضوع ناباروری مردان و اهمیت پرداختن به این موضوع برای چندمین بار جلب کرد. پای صحبت‌های دکتر ناصر امیرجنتی، متخصص اورولوژی و فوق‌تخصص ناباروری مردان نشستیم تا بر عوامل موثر بر ناباروری مردانه و روش‌های درمان آن مروری داشته باشیم.
ناباروری یک بیماری بی‌ علامت است که در اغلب موارد، فرد هیچ درد یا شکایتی ندارد، کارکرد جنسی طبیعی دارد، یعنی هیچ مشکلی در زناشویی ندارد و فقط زمانی متوجه وجود مشکل می‌شود که برای بارداری اقدام می‌کند. در چنین مواردی، اگر زن و شوهر پس از یک سال اقدام منظم برای بارداری، نتیجه نگرفتند هر دو با هم باید به یک مرکز درمان ناباروری معتبر مراجعه کنند.

چرا ناباروری مردانه می‌شود؟
دکتر امیرجنتی، علل ناباروری مردانه را این‌گونه توضیح می‌دهد: فرآیند تولید اسپرم توسط مغز و محور هیپوتالاموس - هیپوفیز هدایت می‌شود و با ترشح هورمون‌ها و انتقال آنها از طریق دستگاه گردش خون به غدد جنسی و اندام‌های تناسلی، فرآیند تولید سلول‌های اسپرم انجام می‌شود؛ بنابراین اگر این روند دچار اختلال شود، تولید اسپرم مختل می‌شود.
وی می‌افزاید: گاهی اسپرم تولید می‌شود، اما در مسیر انتقال به بیرون با مانع مواجه می‌شود. مثلا مجاری اسپرم‌بر
به عللی دچار انسداد می‌شود یا التهاب پروستات مانع عبور اسپرم می‌شود. در مواردی نیز تولید و انتقال سالم است، اما مشکل در مرحله انزال (به‌ویژه در مبتلایان به دیابت) است.

ناباروری، سوار بر سبک زندگی
اختلالات تولید اسپرم، شایع‌ترین علت ناباروری مردان محسوب می‌شود که علت مادرزادی یا اکتسابی دارد. علل اکتسابی اغلب ناشی از شغل، محیط و سبک است زندگی که خوشبختانه اغلب آنها قابل کنترلند.
به گفته دکتر امیر جنتی، تماس مداوم با پرتوهای آسیب‌زا یا مواد شیمیایی موجود در علف‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها می‌تواند باعث اختلال در تولید اسپرم شود.
در زندگی روزمره نیز عواملی مثل چاقی، استفاده بیش از حد از سونا و جکوزی، قرار دادن مداوم لپ‌تاپ روی پاها، استفاده بیش از هشت ساعت از تلفن همراه، پوشیدن لباس زیر و شلوار تنگ و مصرف دخانیات و الکل می‌تواند به‌طور موقت باعث توقف تولید اسپرم شود.
این متخصص با تاکید بر لزوم اصلاح سبک زندگی برای افزایش توان باروری می‌گوید: با حذف این عوامل خطرزا، ظرف سه ماه شرایط اسپرم بهبود پیدا می‌کند. اما باید توجه داشت که این عوامل روی هم اثر تشدیدکننده دارند، یعنی اگر آقایی هم چاق و هم شغلش رانندگی باشد و دخانیات مصرف کند، عوامل موثر در ناباروری یکدیگر را تشدید می‌کنند و شرایط وی سخت‌تر می‌شود.

مهم‌ترین گام در مسیر تشخیص و درمان ناباروری
اگر زوجی با مشکل ناباروری مواجه شدند، اول باید یک مرکز خوب را برای درمان انتخاب کنند، یعنی مرکزی که همه امکانات و تخصص‌های لازم را برای تشخیص و درمان ناباروری داشته باشد.
همچنین مهم است که آن مرکز همه امکانات تشخیصی و درمانی لازم را داشته باشد و لازم نباشد زوجین برای انجام آزمایش یا سونوگرافی مدام در حال رفت‌وآمد باشند و حتی بتوانند جراحی‌های سرپایی، مانند بیوپسی بیضه را در همان جا انجام دهند.
به گفته مدیر کلینیک ناباروری مردان ابن‌سینا، آزمایش‌های اختصاصی ناباروری باید حتما در مراکز درمان ناباروری انجام شود. البته این آزمایش فقط برای بررسی توان باروری آقایان است و نمی‌توان با یک آزمایش اسپرم، احتمال بروز مشکلات ژنتیکی در جنین یا جنسیت آن و مانند اینها را پیشگویی کرد.
وی تاکید می‌کند: درمان ناباروری باید به‌صورت تیمی انجام شود. ما در مرکز ابن‌سینا کلینیک مردان و زنان را در کنار هم داریم و افزون بر اینها، متخصصان دیگر رشته‌های مرتبط، مانند عفونی، غدد، ژنتیک و داخلی هم در مرکز حضور دارند.
همه ما به اطلاعات پرونده بیماران که به صورت نظام‌مند ثبت و نگهداری می‌شوند، دسترسی داریم و این باعث می‌شود تا با همفکری و در نظر گرفتن همه عوامل، بتوانیم به یک تصمیم درمانی مؤثر و مقرون به‌صرفه برای بیمار برسیم و لازم نباشد برای همه مراجعان آی.وی.اف یا میکرواینجکشن تجویز کنیم.

درمان ناباروری با دارو یا جراحی؟
وی در این‌باره توضیح می‌دهد: در مواردی که علل عفونی یا هورمونی یا اختلالات عملکرد جنسی در میان باشند، ما از داروهای اختصاصی استفاده می‌کنیم.
برای نمونه، اگر تشخیص عفونت قطعی شود، ما آنتی‌بیوتیک مناسب را تجویز می‌کنیم یا اگر اختلال سطوح هورمونی تشخیص داده شود، هورمون‌درمانی انجام می‌دهیم. در مواردی هم برای افزایش احتمال موفقیت میکرواینجکشن یا تقویت قدرت باروری از دارودرمانی تجربی یعنی از مکمل‌های هورمونی یا ویتامین‌ها استفاده می‌کنیم.
به گفته وی، گاهی درمان جراحی برای رفع علت ناباروری انجام می‌شود، مثل جراحی واریکوسل یا برای یافتن اسپرم در بیضه‌ها. اگر واریکوسل بالینی باشد، یعنی پزشک در معاینه متوجه آن شود، نتیجه آزمایش اسپرم آقا هم طبیعی نباشد و مشکل ناباروری هم داشته باشد، ما جراحی واریکوسل را پیشنهاد می‌کنیم، اما نباید از این جراحی انتظار معجزه داشت. اگر علل دیگری در ناباروری دخیل نباشند، جراحی واریکوسل در حدود ۴۰ تا ۴۵‌درصد موارد به بارداری طبیعی منجر می‌شود و حدود۷۰ درصد موارد باعث بهبود کیفیت سلول اسپرم می‌شود.