تربیت صحیح کودک، چطور تو سری خور نباشند؟

داشتن جرات یکی از مهم ترین مهارت های ارتباطی است که باید از همان دوران کودکی توسط والدین به فرزندان آموزش داده شود. شخصی که مهارت جرات مندی دارد می تواند بدون ترس از قضاوت یا طرد شدن، نظرات و خواسته های خود را بیان کند و از حقوق طبیعی خود دفاع کند. فرد جرات مند در عین حال به حقوق دیگران تجاوز نمی کند و به نیازها و خواسته های دیگران احترام می گذارد.
کودکی که مهارت جرات مندی ندارد، در برابر آزار و اذیت دیگران رفتار منفعلانه یا پرخاشگرانه از خود نشان می دهد. رفتار منفعلانه به این معنا است که وقتی کسی حق کودک را ضایع می کند، کودک سکوت می کند یا به خواسته های غیر منطقی دیگران تن می دهد. رفتار پرخاشگرانه هم یعنی این که کودک با خشونت و بی احترامی واکنش نشان دهد و او هم به حقوق طبیعی اطرافیانش تجاوز کند.

آثار منفی رفتار منفعلانه
۱. پیشرفت نکردن
شخصی که نمی تواند از حقوق خود دفاع کند، دایما به خواسته های غیرمنطقی دیگران پاسخ مثبت می دهد. او وقت و انرژی کافی برای رسیدگی به خواسته های خودش را ندارد و در نتیجه در زمینه های مختلف زندگی خودش پیشرفت کمتری خواهد داشت.
۲. ایجاد احساس خشم
وقتی کودک نتواند با جسارت احساس ناراحتی خودش را ابراز کند، احساس خشم زیادی در وجود او جمع می شود و این خشم زمینه بروز انواع بیماری های جسمی و روانی را ایجاد می کند.
۳. ایجاد زمینه سوء استفاده
شخصی که به طور قاطعانه نمی تواند نظرات خود را ابراز کند، زمینه مساعدی برای سوء استفاده دیگران فراهم می کند. احتمال انواع سوء استفاده جسمی و روانی از کودکی که مهارت جرات مندی ندارد بسیار زیاد است.
۱. مشکل در روابط بین فردی
کودکی که با رفتار خشونت آمیز و تهاجمی با اطرافیان خود رفتار می کند، دیگران را آزرده خاطر می سازد و در نتیجه دوستان خیلی کمی خواهد داشت. این کودک در آینده هم در برقراری روابط اجتماعی دچار مشکل خواهد شد.
۲. مشکل در مدیریت خشم
اگر کودک عادت کند که ناراحتی خودش را همیشه با خشم و رفتار پرخاشگرانه نشان دهد، توانایی مدیریت خشم را یاد نمی گیرد. نداشتن مهارت مدیریت خشم باعث می شود کودک در هنگام عصبانیت به خودش و دیگران آسیب بزند.
۳. ایجاد زمینه برای رفتارهای پرخطر
وقتی کودکی فکر کند که با زورگویی و پرخاشگری می تواند به اهداف و خواسته هایش در زندگی دست یابد، همین الگو را در دوره نوجوانی و جوانی هم ادامه می دهد. چنین فردی در بزرگسالی ممکن است دست به رفتارهای پرخطر و بزهکاری برای رسیدن به خواسته های خودش بزند.
خشم در کودکان دغدغه ی اصلی والدین است. آنها می خواهند بدانند چرا کودک آنها خشمگین است و چطور می توان خشم او را برطرف کرد. علل خشم در کودکان
کودکی که مهارت جرات مندی را آموخته است، وقتی حق او پایمال می شود یا نیاز او نادیده گرفته می شود، رفتارش نه منفعلانه است و نه پرخاشگرانه. این کودک قاطعانه نیازها و خواسته هایش را بیان می کند و در نتیجه پیشرفت و موفقیت بیشتری در زندگی خواهد داشت.
کودکی که مهارت جرات مندی را آموخته است، وقتی حق او پایمال می شود یا نیاز او نادیده گرفته می شود، رفتارش نه منفعلانه است و نه پرخاشگرانه.
از طرف دیگر این کودک احساس ناراحتی خودش را به شیوه مناسب ابراز کرده، در نتیجه از کسی کینه به دل نمی گیرد و می تواند احساس مثبتی نسبت به اطرافیان خود داشته باشد. مهارت جرات مندی باعث می شود کودک، قدرت نه گفتن داشته باشد و بتواند خواسته های غیر منطقی دیگران را رد کند. هم چنین این کودک می تواند روابط دوستانه خوبی با گروه همسالان خود برقرار کند.روابط این کودک با اطرافیان و دوستانش دوطرفه می باشد و حق هر دو طرف در آن رعایت می شود.

چرا کودک من نمی تواند از حق خودش دفاع کند؟
۱. کمبود عزت نفس
معمولا کودکانی که عزت نفس پایینی دارند، تصور می کنند که نیاز ها و خواسته های دیگران اولویت بالاتری دارد. وقتی کسی حق این کودکان را پایمال می کند، آن ها خود را به اندازه کافی شایسته نمی بینند که از حق خودشان دفاع کنند.
۲. الگوی نامناسب
اگر کودک ببیند که پدر و مادر او همواره در برابر ضایع شدن حق خودشان کوتاه می آیند و رفتار منفعلانه ای دارند، او هم یاد می گیرد که در برابر تضییع حق خود رفتار منفعلانه داشته باشد.
۳. تشویق رفتار منفعلانه
ممکن است والدین به طور ناخودآگاه رفتار منفعلانه را تقویت کرده باشند. مثلا به کودکی که نمی تواند اسباب بازی خودش را از دوستش بگیرد گفته شده که آفرین چه دختر مهربون و دست و دلبازی.
۴. تنبیه رفتار جرات مندانه
اگر کودک شما در برابر شما رفتار جرات مندانه داشته باشد و شما به او گفته باشید: چه دختر بی ادبی هستی، نمی توانید از او انتظار داشته باشید در سایر موقعیت ها با قاطعیت از حق خودش دفاع کند. زیرا رفتار جرات مندانه را قبلا تنبیه کرده اید.

در چه مواقعی کودک باید رفتار قاطعانه و جرات مندانه از خود نشان بدهد؟
داشتن مهارت جرات مندی به این معنا نیست که هر وقت کسی مطابق میل ما رفتار نکرد و خواسته ما را برآورده نکرد، با قاطعیت و جسارت احساس ناراحتی خودمان را به او ابراز کنیم.
اولین مرحله در آموزش مهارت جرات مندی این است که حق طبیعی و نیازهای انسانی را که باید مورد احترام قرار بگیرد، به کودک خود آموزش دهیم.
کودک ما باید یاد بگیرد که گاهی دیگران در حال تامین نیاز های خودشان هستند و نمی توانند خواسته ما را برآورده کنند.
کودک ما باید یاد بگیرد که گاهی دیگران در حال تامین نیاز های خودشان هستند و نمی توانند خواسته ما را برآورده کنند. در این شرایط ما حق نداریم با رفتار جرات مندانه، ناراحتی خود را ابراز کنیم. باید به کودک خود یاد بدهیم که فقط در صورتی رفتار جرات مندانه را به کار بگیرد که حق طبیعی او به عنوان یک انسان، تضییع شده یا نیاز و خواسته واقعی و منطقی او نادیده گرفته شده است.
برای روشن شدن این نکته مثالی می زنیم: فرض کنید کودکی از مدرسه به خانه برگشته و به شما می گوید، دوستش به زور جامدادی او را برداشته است. در این جا حق طبیعی فرزند شما برای مالکیت وسایل شخصی خودش رعایت نشده است و او باید رفتار جرات مندانه را انجام می داد.
در مثالی دیگر فرض کنید کودک شما در حال بازی با خاله اش بوده، بعد از ساعتی خاله کودک خسته شده و می خواهد استراحت کند، در این شرایط کودک شما ناراحت است که نمی تواند بیشتر بازی کند، اما جایی برای ابراز جرات مندی وجود ندارد. کودک باید در این جا به حق خاله اش برای استراحت احترام بگذارد و برای رسیدن به خواسته اش صبر کند.

چه طور به کودک آموزش بدهم که به شیوه جرات مندانه از حق خودش دفاع کند؟
پس از این که به کودک خودتان یاد دادید که چه چیز هایی حق طبیعی او هستند، وقت آن رسیده است که رفتار جرات مندانه را به او آموزش دهید:
مرحله اول: زبان بدن باید قاطعیت را نشان بدهد
به فرزند خود یاد بدهید که وقتی کسی حق او را نادیده گرفت، کودک باید قاطع باشد و در حالی که مستقیم در چشمان طرف مقابل نگاه می کند و شانه هایش را راست نگه داشته است، رفتار جرات مندانه را ابراز کند.
مرحله دوم: توصیف رفتار منفی بدون هیچ گونه توهین یا برچسب زدن
در این مرحله به کودک بگویید که باید دقیقا به طرف مقابل بگوید که او چه کاری کرده یا چه حرفی زده است که باعث ناراحتی او شده است. مثلا کودک به دوستش بگوید: تو عروسک من را بدون اجازه برداشتی، یا وقتی توی حیاط مدرسه بودیم تو به من گفتی که کوتوله هستم.
به کودک یاد بدهید که توصیف را هر چه دقیق تر و با جزئیات انجام دهد، این که این رفتار منفی چه موقع، کجا و به چه شکل انجام شده است.
می توانید با تعریف کردن قصه هایی از شخصیت های مختلف در موقعیت های مختلف، نامگذاری احساسات را به او آموزش دهید.
مرحله سوم: بیان احساس خود
کودک باید بتواند روی حس بد خود نام مناسبی بگذارد و احساس خودش را از آن رفتار به طرف مقابل منتقل کند. این که کودک فقط بگوید ناراحت هستم کافی نیست. در شناسایی انواع هیجان های منفی مثل خشم، ترس، نگرانی، ناامیدی و... به او کمک کنید. شما می توانید با تعریف کردن قصه هایی از شخصیت های مختلف در موقعیت های مختلف، نامگذاری احساسات را به او آموزش دهید. مثلا قصه دختری که عروسکش را گم کرد و غمگین شد، یا داستان پسری که جوجه اش مریض شد و پسر نگران بود. در رفتار جرات مندانه فرزند شما به دوستش می گوید: تو توی حیاط به من گفتی کوتوله (توصیف) و من خیلی عصبانی شدم (بیان احساس).
مرحله چهارم: بیان خواسته
در آخرین مرحله جرات مندی، کودک باید به طور شفاف و صریح، خواسته و انتظار خودش را از طرف مقابل بیان نماید. برای مثال: از تو می خواهم که همین حالا عروسک من را پس بدهی.
یک تکنیک خوب برای افزایش رفتار جرات مندانه در کودکان
یکی از بهترین بازی ها برای این که کودکان درک کنند که در هر رابطه ای هر دو طرف دارای حقوق برابر هستند و باید خواسته های هر دو تامین شود، بازی یک قدم من، یک قدم تو می باشد. این بازی را در انجام فعالیت های روزمره با کودک تمرین کنید. برای مثال: من یک قدم برمی دارم و تو را به پارک می برم تا بازی کنی، حالا تو بگو چه قدمی برمی داری که من بتونم به کارم برسم، می دونی که اگه قدمی برنداری می بازی.