اختلال نافرمانی در کودکان، تعریف و نشانه ها

اختلال نافرمانی مقابله ای کودک چه نشانه هایی دارد؟ حتما اگر کودکی دارید بارها با لجبازی ها و مقاومت های او در مقابل درخواست هایش مواجه شده اید. رفتارهای لجبازی و نافرمانی کم و بیش در همه کودکان به چشم می خورد و خیلی از خانواده ها در برخورد با آن ها کلافه می شوند یا نمی دانند چه عکس العملی نشان دهند. برخی مواقع نافرمانی کودکان بیش از حد طبیعی می شود و بر روی ارتباط و کارکردهای زندگی او تاثیر می گذارد. برای کمک به این کودکان و آگاهی از برخورد صحیح با آن ها بهتر است اختلال نافرمانی مقابله ای کودکان را بشناسید و با راه های بهبود رفتارهای کودک آشنا شوید.

تعریف اختلال نافرمانی در کودکان
اختلال نافرمانی مقابله جویانه، به الگویی از رفتارهای خصمانه، لجبازانه، مقاومت و نافرمانی در برابر صاحبان قدرت در کودکان گفته می شود که در یک دوره حداقل ۶ ماهه صورت می گیرد. اما پرخاشگری کودک و این رفتارها بدون نقض جدی قوانین و حقوق دیگران صورت می گیرد. در صورت گسترش رفتارها ممکن است نشانه های اختلال سلوک را نیز داشته باشد.

نشانه های اختلال نافرمانی
نشانه های اصلی اختلال نافرمانی کودکان عبارت اند از:
- این کودکان خیلی زود از کوره در می روند و از هر چیز خیلی زودتر عصبانی می شوند.
- با بزرگسالان خیلی بحث و جدل می کنند و قوانین آن ها را نمی پذیرند.
- خیلی زودرنج و حساس هستند و هر چیزی آن ها را ناراحت می کند.
- گاهی عمدا کارهایی می کنند که دیگران را آزرده کنند.
- به خاطر اشتباهات خود دیگران را مقصر می دانند و آن ها را سرزنش می کنند.
- این کودکان معمولا خشمگین و کینه جو هستند و لجبازی زیادی از خود نشان می دهند.

علت اختلال نافرمانی مقابله جویانه
بر اساس مطالعات عوامل محیطی در ایجاد اختلال نافرمانی مقابله ای نقش گسترده ای دارد. شواهد کمی نقش عوامل ژنتیک را در بروز این اختلال نشان می دهد. عوامل زیر در بروز نافرمانی کودکان در خانواده نقش دارد:
- محیط زندگی پرتنش
- دعوا و مشاجره مکرر والدین
- پرخاشگری و روش های تربیتی سختگیرانه والدین
- قانون ها و درخواست های متناقض والدین یا عدم هماهنگی تربیتی والدین که پیام های متناقضی به کودک می دهد.
- عدم توجه و محبت کافی و نادیده گرفتن کودک در خانواده.
- تنبیه کردن مکرر بدون توضیح منطقی دلایل تربیتی به کودک.

درمان اختلال نافرمانی مقابله ای
درمان این اختلال عمدتا متمرکز بر رفتار درمانی و آموزش والدین است. بخشی از مداخلات برای بهبود نافرمانی کوکان متمرکز بر خود کودک است. در این روش ها آموزش تنظیم هیجانی به کودک داده می شود، تا کودک بتواند خشم خود را در موقعیت ها مدیریت کرده و پاسخ های کنترل شده تری بدهد. همچنین کودکان مهارت های حل مسئله و مهارت های اجتماعی را می آموزند.
در مداخلات متمرکز بر والدین عموما بر روی ارتباط والدین با کودک و الگوهای تربیتی والدین کار می شود. در این روش ها کمک می شود تعاملات مثبت والد و کودک افزایش یابد، رفتارهای مطلوب تشویق شود و رفتارهای مشکل ساز با روش های مناسب کنترل شود. سن بلوغ نیز یکی از علل چنین رفتارهایی می تواند باش، والدین با رفتار مناسب در سنین بلوغ می توانند از ایجاد بحث جلوگیری کنند.
یکی از روش های مدیریت رفتار کودک قرارداد وابستگی نام دارد. قرارداد وابستگی به معنای ایجاد قراردادی برای افزایش رفتارهای مطلوب کودک با پاداش و کاهش رفتار منفی کودک با ایجاد محدودیت است. در این روش به طور خلاصه والدین روش های زیر را برای بهبود رفتار کودک به کار می برند:
مشخص کردن رفتارهای هدف
والدین رفتارهای مثبتی که انتظار دارند بیشتر شود و رفتارهای منفی که انتظار دارند کاهش یابد را دقیق و روشن مشخص می کنند. می توانید با استفاده از مقوا یا تخته ای رفتارهای مشخص را نشان دهید. برای کودک کاملا واضح و با دلایل منطقی توضیح دهید که چه رفتارهایی را باید بیشتر شود و در ازای آن پاداش می گیرد و چه رفتارهایی مشکل ساز است و در مقابل آن محرومیت دریافت می کنند. سعی کنید از قانون های مبهم و کلی اجتناب کنید. مثلا "باید به حرف من گوش بدی" یا "دختر خوبی باشی" خیلی مبهم است.
مشخص کردن پاداش ها و محرومیت ها
می توانید با خود کودک لیستی از پاداش هایی که دوست دارد از کوچکترین تا بزرگ ترین را مشخص کنید. و برای کودک مشخص کنید که در مقابل چه رفتار مشخصی چه پاداشی می گیرد و در مقابل چه رفتار منفی چه محرومیتی دریافت می کند. می توانید برای هر رفتار مثبت کودک نشانه ای کوچک مثل ژتون یا ستاره یا برچسب بدهید و کودک در ازای تعداد مشخص رفتار مثبت پاداشی که مشخص شده را بگیرد.
درست کردن جدول رفتاری
قوانین را برای کودک با جدولی قابل درک که جلوی چشم کودک باشد مشخص کنید. تعداد رفتارهای مثبت و منفی کودک را علامت گذاری کنید. می توانید جلوی هر رفتار مثبت ستاره یا برچسبی جذاب بزنید یا به خود کودک اجازه دهید برچسب بزند. قوانین را اجرا کنید و در طول هفته کاهش و افزایش رفتارها را ثبت کنید.
- نکته: سعی کنید به طور کلی تعامل مثبت و توجه به کودک را در طول روز بیشتر کنید. به این ترتیب ارتباط بهتری با کودک داشته باشید. بهتر است رفتارهای منفی کوچکی که برای جلب توجه است اما آسیب زا نیست را نادیده بگیرید تا به تدریج کم شود. مشاوره خانواده می تواند شما را برای تشخیص نا فرمانی و اتخاذ یک رفتار مناسب موقعیت راهنمایی نماید.