پیش دبستانی رفتن کودکان، آری یا خیر؟

این روز‌ها والدینی که کودک شش ساله دارند، آرام آرام ممکن است نگرانی‌هایی را احساس کنند. آن‌هایی که فرزندشان را در دوره پیش‌دبستانی ثبت‌نام کرده‌اند، ممکن است دچار تردید شوند و با خود فکر کنند که آیا فرستادن او به پیش‌دبستانی ایده خوبی است؟ آیا فرزندشان آمادگی لازم برای حضور در این دوره را دارد و می‌تواند بهره‌ای از آن داشته باشد؟
از طرفی، برخی والدین هم ممکن است تا همین روز‌ها هنوز درگیر اصل ماجرای فرستادن یا نفرستادن فرزندشان به پیش‌دبستانی باشند. واقعیت این است که همه این نگرانی‌ها طبیعی است.
به همین دلیل نیز در پرونده امروز سراغ این موضوع رفته و تلاش کرده‌ایم با ذکر برخی نکات به کمک این گروه از والدین بیاییم. ابتدا سه فایده‌ای را که حضور در پیش‌دبستانی می‌تواند برای کودکان داشته باشد، برشمرده‌ایم. سپس سراغ سه نکته در انتخاب پیش‌دبستانی رفته‌ایم. از آن جا که تا زمان شروع سال تحصیلی نوآموزان هنوز زمان داریم، نکاتی را که می‌تواند کمک کند تا فرزندمان آماده رفتن به پیش‌دبستانی شود مرور کرده و در نهایت چند نکته برای مدیریت بهتر و کارآمدتر رابطه والدین با مربی‌ها و مدیران پیش‌دبستانی نیز ارائه داده ایم.
کارشناسان به دلایلی مانند کسب آمادگی برای ورود به مدرسه از ضرورت رفتن به پیش‌دبستانی می‌گویند: فرزندم را به پیش‌دبستانی بفرستم یا نه؟
چند سالی هست که از اجباری شدن مقطع پیش‌دبستانی در کشور ما صحبت می‌شود، اما هنوز این اتفاق نیفتاده است. با وجود این، آیا تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید چرا برخی از متخصصان از ضرورت اجباری شدن آن صحبت می‌کنند؟

کمک برای زمان ورود به مدرسه
برای بسیاری از کودکان اولین تجربه جدا شدن از والدین همزمان با ورود به مدرسه است. این اولین جدایی در هر سنی که روی دهد، کودک را مضطرب می‌کند. از طرفی در اول دبستان، مدارس، ناچار از پیگیری برنامه آموزشی مشخصی هستند که به آن‌ها اجازه نمی‌دهد تا بیش از یکی دو هفته زمان، برای تطابق پیدا کردن کودکان با شرایط مدرسه وقت صرف کنند؛ بنابراین کودکانی که تجربه جدا شدن از والدین را ندارند و اضطراب دارند، ناچار از تحمل فشار بیشتری در ماه‌های ابتدایی مدرسه هستند و گاهی خاطره تلخ آن‌روز‌ها تا سال‌ها با کودک باقی می‌ماند. پیش‌دبستانی می‌تواند کمک بسیار خوبی در آماده شدن کودک برای حضور در محیط مدرسه باشد و فشار ابتدای سال تحصیلی در پایه اول را به شدت کاهش دهد.

پرورش مهارت‌های دوست‌یابی
تک‌فرزند بودن، محدودیت در روابط با دیگر کودکان و نداشتن کودکان همسن در اقوام از مسائلی است که بسیاری از کودکان این روز‌ها در حال تجربه آن هستند. در نتیجه برخی کودکان بیشتر با بزرگ سالان سر و کار دارند و تجربه زیادی در برقراری رابطه با کودکان دیگر و دوست یابی را ندارند. حضور در پیش‌دبستانی می‌تواند به کودکان کمک کند تا در محیطی غیررسمی‌تر، از حمایت بیشتر مربی بهره ببرند و در کلاس‌هایی با تعداد کودکان کمتر، پیدا کردن دوست را تجربه و در این زمینه مهارت کسب کنند. توجه کنید که در سال اول دبستان، اضطراب اغلب کودکان بعد از پیدا کردن دوست کاهش پیدا می‌کند و محیط مدرسه به فضایی دوست‌داشتنی برای آن‌ها تبدیل می‌شود.

پذیرش محدودیت‌های محیط‌های آموزشی
چه کودکانی که سابقه مهد دارند و چه آن‌ها که تا این سن در خانه بوده‌اند با رفتن به پیش‌دبستانی می‌توانند از این نظر نفع ببرند. مهد‌های کودک به صورت معمول آزادی‌های زیادی به کودکان می‌دهد و متناسب با سن آن‌ها توقع زیادی از کودکان برای رعایت برخی مسائل از جمله؛ محدودیت زمان خوردن خوراکی، حضور در راس ساعت مقرر، همراه نبردن وسایل اضافه به مهد کودک و ... ندارد. با این حال و در بیشتر پیش‌دبستانی‌ها به صورت پلکانی به کودکان مسائل آموزش داده می‌شود و از آن‌ها توقع می‌رود که بتوانند با این محدودیت‌ها تطابق یابند بنابراین کودکانی که تجربه پیش‌دبستانی دارند با سهولت بیشتری نیز می‌توانند با قوانین مدرسه کنار بیایند.
توصیه‌هایی به والدینی که نمی‌دانند در بازدید از یک پیش‌دبستانی باید به چه نکاتی توجه کنند:

۴ ویژگی یک پیش دبستانی خوب
وقتی صحبت از فرستادن کودکان به پیش‌دبستانی می‌شود، بسیاری از والدین با نگرانی اعلام می‌کنند که انتخاب یک مرکز خوب و قابل اطمینان برای آن‌ها دشوار است. گاهی این نگرانی آن قدر شدید است که والدین عطای فرستادن کودک به پیش‌دبستانی را به لقایش می‌بخشند و ترجیح می‌دهند خود را در موقعیت انتخاب کردن قرار ندهند! توجه به نکاتی که در ادامه مطرح می‌شود، می‌تواند به شما کمک کند تا راحت‌تر یک پیش‌دبستانی مناسب برای فرزندتان پیدا کنید یا اگر او را جایی ثبت‌نام کرده‌اید در صورت دیدن این شرایط، آسان‌تر به آن مرکز اعتماد کنید.

دارای مجوز آموزش و پرورش باشد
اولین نکته این‌که از ثبت‌نام فرزندتان در مرکزی که مجوز آموزش و پرورش ندارد، خودداری کنید. توجه داشته باشید که مهد‌های کودکی که از بهزیستی مجوز دارند، امکان ارائه خدمات رسمی در قالب پیش‌دبستانی را ندارند و تنها زمانی که مجوز جداگانه از آموزش و پرورش دریافت کنند، می‌توانند خدمات رسمی پیش‌دبستانی را بر اساس سرفصل‌های تعیین شده ارائه کنند.

طبق آیین‌نامه اداره شود
آشنایی با آیین‌نامه آموزش و پرورش درباره مراکز پیش‌دبستانی می‌تواند به شما کمک کند تا هم انتخاب بهتر و هم انتظارات درست‌تری داشته باشید. به عنوان مثال در این آیین‌نامه آمده است که مدت زمان جلسات آموزشی برای این گروه سنی حداکثر ۳۵ دقیقه و مدت زنگ تفریح‌ها نیز ۲۰ دقیقه است یا این‌که در پیش‌دبستانی‌های وابسته به مدارس، زنگ تفریح نوآموزان باید جدای از دیگر دانش‌آموزان باشد.
قرار گرفتن کلاس نوآموزان در طبقه همکف یا اول یکی دیگر از موضوعاتی است که این مراکز باید به آن توجه داشته باشند و در نهایت این‌که آموزش در این دوره باید فعالیت‌محور و فرایندمحور باشد و از آموزش مستقیم خودداری شود. مطالعه این آیین‌نامه به همه والدینی که امسال نوآموز دارند، توصیه اکید می‌شود.

مهارت‌های کودک را تقویت کند
پیش از فرستادن فرزندتان به پیش‌دبستانی روی اهدافی که از فرستادن او به این دوره دارید، تمرکز کنید. گاهی اوقات والدین انتظاراتی نادرست از این دوره دارند و البته گاهی اوقات نیز برخی مراکز با تبلیغ‌های اغراق‌آمیز و اشتباه به این موضوع دامن می‌زنند.
توجه کنید که نوآموزان قرار نیست در این دوره خواندن یا نوشتن فرابگیرند، حفظ کردن اشعار متعدد، ارزشی ندارد، یادگیری زبان دوم نیز در این زمان توصیه نمی‌شود، اما به جای آن تقویت مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی از موضوعاتی است که باید مورد توجه باشد. پرورش خلاقیت، تقویت اعتماد به نفس و آشنایی با محیط مدرسه از جمله دیگر اهدافی است که در این دوره باید مدنظر باشد.

فضای مناسبی داشته باشد
در بازدید از پیش‌دبستانی به سرویس بهداشتی و نظافت محیط توجه کنید، فضای بازی داخل سالن و حیاط را ببینید که آیا ایمن هست؟ فضای کلاس آیا صمیمانه هست و نور کافی دارد؟ نمونه کار‌های هنری و کاردستی بچه‌ها را که به دیوار زده شده است، ببینید و این‌که اگر همه کار‌ها شبیه هم هستند و نکته جدیدی ندارند، یعنی خلاقیت بچه‌ها مورد توجه نیست.

فرزندم را به پیش‌دبستانی بفرستم یا نه؟
آن‌چه والدین برای آماده کردن ورود فرزندشان به پیش‌دبستانی باید انجام دهند:
کودک را آماده کنید!
بسیاری از پیش‌دبستانی‌ها به ویژه آن‌هایی که وابسته به مدارس هستند، فعالیت خود را با چند روز فاصله از اول مهر آغاز می‌کنند؛ بنابراین تا شروع سال تحصیلی، حدود دو هفته‌ای فرصت دارید تا بتوانید فرزندتان را برای حضور در پیش‌دبستانی آماده سازید.
برنامه خواب او را تنظیم کنید
تنظیم کردن خواب یکی از کار‌هایی است که بهتر است از همین روز‌ها شروع کنید. بچه‌ها وقتی به اندازه کافی نخوابند، معمولا صبحانه هم نمی‌خورند. خواب‌آلوده و گرسنه حاضر شدن می‌تواند هم خاطره بدی از فضای پیش‌دبستانی در ذهن آن‌ها باقی بگذارد و هم همکاری آن‌ها را با شما و اولیای مرکز کاهش دهد. بهتر است تا فرصت هست، به آرامی ساعت خواب و بیدار شدن فرزند خودتان را تغییر دهید.
به غذا خوردن او نظم بیشتری دهید
شاید این موضوع کمتر به چشم والدین بیاید، اما کودکان زمانی که در خانه هستند، به دلیل دسترسی داشتن به خوراکی و آب در هر زمانی که اراده کنند، تحمل کمتری برای گرسنه ماندن دارند. پس تا فرصت دارید در قالب بازی از فرزندتان بخواهید بعد از خوردن صبحانه، تا یکی دو ساعت چیزی نخورد و بعد خوراکی خود را طی ۲۰ دقیقه تمام کند و دوباره برای مدت زمانی مشابه تمرین کند تا چیزی نخورد.
فعالیت‌هایی برای انجام دادن در اختیارش بگذارید
اگر فرزند شما سابقه رفتن به مهد ندارد، بهتر است این روز‌ها برخی فعالیت‌هایی را که می‌دانید در پیش‌دبستانی انجام خواهد داد به عنوان بازی در خانه، شبیه‌سازی کنید. به عنوان مثال از او دعوت کنید پشت میز بنشیند و نقاشی بکشد، اگر خمیر بازی دارید، به او برای بازی با خمیر، زمان بدهید تا اشکال متفاوت درست کند. برای او از روی کتاب، داستان بخوانید و از او بخواهید در طول زمانی که شما داستان را می‌خوانید حرفی نزند و در سکوت گوش دهد.
موقعیت‌هایی برای دوست‌یابی برایش ترتیب دهید
اگر تا به امروز فرزندتان امکان دوست‌یابی در محیط‌های مختلف را نداشته است و بیشتر همبازی‌هایش کودکان اقوام یا دوستان نزدیک بوده اند، شاید بهتر باشد تا پیش از شروع دوره پیش‌دبستانی برای او امکان آشنا شدن و بازی کردن با کودکان دیگر را فراهم کنید و از این طریق به او فرصت تجربه در این زمینه را بدهید. بردن به پارک، مسجد محل، کتابخانه و تشویق او برای این که پا پیش گذارد و سراغ دیگر کودکان برود، می‌تواند در او این اطمینان را ایجاد کند که توان دوست پیدا کردن دارد. اگر هم به هر دلیلی او نمی‌تواند پاپیش بگذارد، می‌توانید با نقش بازی کردن به او نشان دهید که چه چیز‌هایی می‌تواند بگوید تا سر صحبت را باز و دیگران را دعوت به بازی کند.
پاسخ به یکی از رایج‌ترین نگرانی‌های والدین بعد از فرستادن کودک‌شان به پیش‌دبستانی‌:

می‌تواند از خودش مراقبت کند یا نه؟
از نگرانی‌های والدین درباره فرزندشان این است که اگر مشکلی پیش بیاید، آیا فرزندم توان بیان مشکل را دارد و می‌تواند موضوع را به من یا مربی‌اش گزارش کند تا قابل حل بشود؟ اول این‌که یادتان باشد این نگرانی به جایی است، کودکان در سنین پایین، بیان قوی ندارند، اما این به آن معنا نیست که لازم است شما دست روی دست بگذارید و با نگرانی او را راهی پیش‌دبستانی کنید. چند نکته‌ای که در ادامه مطرح می‌شود، به فرزند شما کمک می‌کند تا بتواند با کمک گرفتن به موقع از خودش محافظت کند.
جزئی سوال کنید:
اگر شما از یک بچه پنج یا شش ساله بپرسید که چه خبر؟ به احتمال زیاد جواب واضحی دریافت نخواهید کرد. پس به جای کلی سوال کردن، سعی کنید به صورت جزئی‌تر و به شکلی بسیار دوستانه درباره کار‌هایی که طی روز کرده است، سوال کنید. به عنوان مثال می‌توانید بپرسید: خب امروز نقاشی هم کشیدید؟ در حیاط بازی کردید؟ امروز با کدام یک از دوستانت بازی کردی؟ از دست شویی هم استفاده کردی؟ این سوال و جواب‌ها می‌تواند به شما کمک کند تا تصویر روشن‌تری از تجربه‌های فرزندتان داشته باشید و در جا‌هایی که احساس می‌کنید او نیاز به کمک دارد، به او پیشنهاد‌هایی بدهید.
بازجویی نکنید:
یادتان باشد اگر بخواهید پشت سر هم سوال کنید، به احتمال زیاد بعد از سوال سوم و چهارم، آرام آرام پاسخ‌ها کوتاه و ارتباط کم خواهد شد. پس از شکل بازجویی فاصله بگیرید و بعد از یکی دو سوال، شروع به تعریف کردن از برنامه‌های خود در طی روز کنید. به عنوان مثال برایش تعریف کنید بعد از رفتن او چطور ناهار را آماده کرده‌اید یا اگر سر کار بودید، یکی دو داستان کوتاه از سر کار خود بگویید. با این کار فرزندتان به صورت عملی تشویق می‌شود تا با شما به گفتگو بنشیند و شما نیز اگر مشکلی وجود داشته باشد، زودتر متوجه خواهید شد.
با پیش‌دبستانی تماس بگیرید:
یک تماس تلفنی با پیش‌دبستانی در انتهای هفته اول و صحبت با معلم می‌تواند بخش زیادی از نگرانی‌های شما را برطرف کند. در این تماس تلفنی از وضعیت فرزندتان جویا شوید. اگر هنوز از برنامه روزانه او اطلاع دقیقی ندارید، از برنامه سوال کنید. اگر فرزندتان هنوز مضطرب است و این موضوع را با دل‌درد‌های مبهم صبحگاهی یا اکراه برای آماده شدن نشان می‌دهد، این موضوع را با معلم در میان بگذارید.
به معلم و فرزندتان فرصت دهید:
به معلم و فرزندتان فرصت دهید تا رابطه خود را تقویت کنند. برای تقویت رابطه، ممکن است به زمانی بین دو هفته تا یک ماه نیاز باشد. در عین حال می‌توانید با دادن برخی اطلاعات درباره فرزندتان به معلم‌اش به تقویت رابطه سرعت بخشید. به عنوان مثال به معلم اش بگویید که فعالیت مورد علاقه او چیست یا این‌که چه توانایی‌های خاصی دارد یا این‌که چه رفتار‌هایی از سوی دیگران می‌تواند به ناراحتی یا مضطرب شدن او منجر شود.
بیش از حد پیگیر وضعیت فرزندتان نشوید:
تماس روزانه یا حتی هفتگی در صورتی که روند جا افتادن فرزندتان مثبت است، بیشتر از این که نشان دهنده نیاز او باشد، نمایانگر اضطراب بالای شماست؛ امری که لازم است شما خودتان برای مدیریت آن اقدام کنید. در شرایطی که مشکل خاصی وجود ندارد، به جز جلسات مرکز پیش‌دبستانی، انتظار می‌رود شما حداکثر سه یا چهار بار در طول سال تحصیلی با مدیریت تماس بگیرید و از وضعیت فرزندتان جویا شوید. البته اگر بتوانید دو نوبت قرار ملاقات حضوری با مربی فرزندتان در طول سال ترتیب دهید، بسیار عالی خواهد بود.
به شکایت‌هایش توجه کنید، اما:
اگر فرزندتان شکایت از گرسنگی، تشنگی یا ناتوانی از رفتن به دست شویی دارد، بعد از اطمینان از این‌که فرصت کافی به او برای خوردن، نوشیدن و رفتن به دست شویی داده می‌شود، آرام آرام خودتان را از این فرایند کنار بکشید و در برابر شکایت‌های فرزندتان به او اطمینان دهید که متوجه احساس ناخوشایند او هستید، اما با وجود این مطمئن هستید که او آن قدر توانا هست که بتواند در روز‌های دیگر از خودش مراقبت کند؛ و در آخر این‌که:حتی اگر فرزندتان سابقه مهد ندارد، تک فرزند است، هیچ وقت از شما دور نشده است، به دلیل شرایط خاص مانند تولد زودرس همیشه خدمات ویژه‌ای از شما دریافت کرده است و ... باز هم به یاد داشته باشید که کودکان پنج یا شش ساله با توانایی شناختی و جسمانی متوسط، توان مراقبت از خود را دارند و اگر به آن‌ها فرصت داده شود می‌توانند لباس‌هایشان را عوض کنند، دست شویی بروند، خوراکی خود را بخورند، به وقت نیاز آب بنوشند و .... تنها کافی است کمی به آن‌ها فضا دهید. شاید بد نباشد بدانید در برخی کشور‌ها کودکان بعد از پایان چهار سالگی مدرسه خود را شروع می‌کنند و از قضا توان مراقبت از خود را دارند. پس به جای نگرانی‌های بی‌دلیل به توانایی‌های فرزندتان اطمینان کنید.