اختلال سلوک در کودکان، نشانه ها تا علل و درمان

اختلال سلوک چیست؟ اکثر مشکلات والدین با فرزندان خود، به دلیل مشکلات رفتاری کودکان و ناتوانی والدین در کنترل آن‌ها است. اگرچه سرپیچی از دستورات والدین و استقلال طلبی، مشکلات رفتاری و اذیت کردن دیگران تا حدی جزو دوره عادی رشد کودکان و نوجوانان محسوب می‌شود اما تشدید این رفتار‌ها و افراطی شدن آن‌ها می‌تواند یک هشدار خطرناک برای والدین باشد. یکی از مهمترین اختلالات رفتاری، اختلال سلوک است. درمان اختلال سلوک تربیت صحیح و همکاری بالای والدین را می‌طلبد. در این زمینه پیشنهاد می‌کنیم مقاله تربیت فرزند را مطالعه کنید.

اختلال سلوک (DC)
اختلال سلوک در دسته اختلالات رفتاری کودکان و نوجوانان قرار می‌گیرد. این اختلال شامل مجموعه‌ای از رفتارهای مستمر و مکرر است که هنجارهای اجتماعی یا حقوق دیگران را نقض می‌کند. این افراد ممکن است در تنظیم هیجانات قوی و خشمگینانه خود مشکل داشته باشند و یا از بعضی هیجانات مانند همدلی یا عذاب وجدان و احساس گناه برخوردار نباشند.
برای کسب منافع خود از دیگران بیگاری می‌کشند. سطح اضطراب این افراد کم است و به همین دلیل فعالیت‌هایی را ترجیح می‌دهد که هیجان انگیز و حتی خطرناک باشند. برای اطلاعات بیشتر در زمینه اختلالات رفتاری کودکان کلیک کنید.

نشانه‌ها و علائم اختلال سلوک (DC)
رفتارهایی که افراد مبتلا به اختلال سلوک انجام می‌دهند، به چهار گروه تقسیم می‌شود:
1. پرخاشگری
کودکان و نوجوانان مبتلا رفتارهای پرخاشگرانه انجام می‌دهند و به دیگران آسیب می‌رسانند. پرخاشگری افراد معمولا به صورت رفتارهای زیر بروز پیدا می‌کند:
_به دیگران زور می‌گوید و قلدری می‌کند و یا آنها را تهدید می‌کند.
_اولین نفریست که دعوا‌های فیزیکی را شروع می‌کند.
_برای آسیب رساندن به دیگران از یک وسیله خطرناک استفاده می‌کند.
_با مردم برخورد فیزیکی می‌کند.
_حیوانات را مورد اذیت و آزار فیزیکی قرار می‌دهد.
_ممکن است دست به دزدی و یا زورگیری بزند.
_کسی را به زور مجبور به برقراری رابطه جنسی کرده است.
۲. خرابکاری و تخریب اموال
رفتارهایی که به تخریب و آسیب املاک خصوصی منجر می‌شود. برای مثال کودک یا نوجوان مبتلا عمدا و به قصد وارد کردن صدمات جدی، جایی یا چیزی را آتش می‌زند؛ ممکن است دست به تخریب اموال دیگران بزند.
۳. دروغگویی و دزدی از نشانه‌های اختلال سلوک
به شیادی و دروغگویی می‌پردازد. ممکن است رفتارهای زیر را از خود بروز دهد:
_با استفاده از زور و به قصد دزدی، به خانه، ساختمان، یا اتومبیل کسی وارد شده است.
_برای به دست آوردن اشیا، یا برای این که دیگران لطفی در حقش بکنند، یا برای فرار از زیر بار مسئولیت، معمولا دروغ می‌گوید.
_کالاهای گران قیمت یا نسبتا گران قیمت دزیده است.
4. قانون شکنی
اهمیتی به قوانین نمی‌دهد و به قانون شکنی و نقض قوانین می‌پردازد؛
_به رغم اجازه ندادن والدین، شب‌ها دیر وقت خانه می‌آید و یا اصلا نمی‌آید.
_حداقل دوبار از خانه فرار کرده باشد و یا یک بار برای مدت طولانی فرار کرده و به خانه برنگشته است.
_معمولا از مدرسه غیبت غیر موجه می‌کند (برای اطلاعات بیشتر در زمینه فرار از مدرسه کلیک کنید).

چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به اختلال سلوک قرار دارند؟
این اختلال در پسرها بیش از دختران رواج دارد و احتمال ابتلا به آن در نوجوانی بیش از کودکی است. نشانه‌های این اختلال معمولا از کودکی در فرد آغاز می‌شود و شروع این نشانه‌ها بعد از سن ۱۶ سالگی بسیار نادر است.
اختلال سلوک در کودکی، می‌تواند تحت شرایط خانوادگی نامناسب، احتمال ابتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی در بزرگسالی را پیش بینی کند. برای اطلاعات بیشتر در مورد نشانه‌های این اختلال به مقاله شخصیت ضد اجتماعی مراجعه کنید.

علل ابتلا به اختلال سلوک
علل اختلال سلوک را می‌توان به دو دسته عوامل بیولوژیکی و عوامل روانی - اجتماعی تقسیم بندی کرد. این عوامل به شرح زیر هستند:
عوامل بیولوژیک
- ژنتیک: به نظر می‌آید یک عامل ژنتیک در اختلال سلوک نقش دارد و پرخاشگری و خشونت نیز عنصر ژنتیکی داشته باشند.
- عوامل پیش از تولد: در دوران بارداری، عواملی از جمله مصرف سیگار و الکل مادر حامله، سوء تغذیه در طول بارداری و بعد از زایمان می‌توانند در ابتلا به اختلال سلوک نقش داشته باشند. برای پیشگیری از این اختلال مطالعه مقاله بایدها و نبایدهای دوران بارداری می‌تواند مفید باشد.
عوامل روانی-اجتماعی
- محیط خانوادگی: یکی از مهمترین عوامل، محیط خانوادگی است. بد رفتاری با کودک، خشونت، محیط‌های خانوادگی بهم ریخته و پر از استرس، بیکاری والدین، ابتلا یکی از والدین به اختلال ضد اجتماعی همگی فاکتورهایی هستند که فرد را نسبت به این اختلال مستعد می‌کنند.
- تاثیر دوستان و رسانه‌ها: اکثر کودکان به این علت رفتارهای پرخاشگرانه انجام می‌دهند که تحت تاثیر رفتارهای خشونت آمیز رسانه‌های عمومی یا دوستان و همسالان خود هستند.
- عوامل اجتماعی - اقتصادی: رفتارهای خشنوت آمیز با فقر، پایین بودن طبقه اجتماعی اقتصادی، عدم موفقیت تحصیلی مرتبط است. اگرچه این عوامل ممکن است در پی ابتلا فرد به این اختلال نیز به وجود بیاید.

چه آینده ای در انتظار مبتلایان به اختلال سلوک است؟
اگر اختلال سلوک تحت درمان قرار نگیرد، می‌تواند منجر به مشکلات اساسی و حتی اتفاقات ناگوار در زندگی فرد شود. پیامدهای اختلال در بزرگسالی فرد بسته به شدت علائم و عوامل خانوادگی و اجتماعی می‌تواند متفاوت باشد.
مشکلات سلوک می‌تواند با رفتارهای بزهکارانه، زندان رفتن‌های پیاپی، مشکلات روانپزشکی و حتی آسیب‌های جسمانی و مشکلات اجتماعی مانند از بین رفتن روابط با دیگران و منزوی شدن همراه باشد.

درمان اختلال سلوک
شروع درمان در کودکی، می‌تواند بهبودی سریع‌تر و بهتر را به همراه آورد و مقاومت فرد برای تغییر رفتارهای آسیب رسان خود کمتر است. درمان تحت تاثیر عواملی مانند شدت علائم، سن بروز و میزان همکاری خود کودک قرار دارد.
در درمان افراد سلوک، خانواده و اطرافیان نقش مهمی دارند به همین سبب دو امر اساسی در درمان این اختلال اهمیت دارد که در ادامه آن‌ها را ذکر کرده‌ایم:
آموزش کودک
در آموزش کودک، از تکنیک و روش‌های درمانی مختلفی استفاده می‌شود تا مهارت‌های خود کنتری و کنترل خشم خود، راه‌های حل مسئله و رفتارهای مثبت اجتماعی به او یاد داده شود تا بتواند عملکرد سازش یافته تری داشته باشد.
همچنین از تکنیک‌های رفتاری- شناختی استفاده می‌شود تا الگوهای غلط فکری کودک کشف شده و تغییر یابد. برای اطلاعات بیشتر در زمینه درمان شناختی رفتاری کلیک کنید.
آموزش والدین
برنامه‌های آموزشی برای والدین می‌تواند مهارت‌های تربیتی آن‌ها در برخورد با فرزندشان را بهبود ببخشد و نحوه تعامل درست و شیوه‌های مناسب فرزند پروری را به آن‌ها بیاموزند. آموزش مدیریت والد نوعی برنامه آموزشی مختص والدین است که به آن‌ها در جهت تقویت رفتارهای مثبت در فرزندان آموزش می‌دهد.
مثلا یاد می‌گیرند به عنوان تنبیه تکنیک‌های انضباطی غیرخشن (مانند محروم کردن کودک از چیزی خوشایند مانند تلویزیون دیدن) را جایگزین شیوه‌های خشن کنند و ارتباط خود را بهبود ببخشند. توجه داشته باشید که رعایت نکات ذکر شده تنها با مراجعه به مشاوره کودک می‌تواند راهگشا باشد.

سوالات متداول
تفاوت اختلال سلوک و ضد اجتماعی در چیست؟
اختلال سلوک در کودکی و نوجوانی بروز می‌کند و شکل خفیف‌تری از اختلال شخصیت ضد اجتماعی محسوب می‌شود. همان‌طور که ذکر کردیم اختلال سلوک در صورتی که درمان نشود به شخصیت ضد اجتماعی در بزرگسالی می‌انجامد.