اختلال در رشد کودک، رد پای سوء تغذیه را ببینید

آیا از نشانه‌های سوءتغذیه در کودکان آگاه هستید؟ آیا می‌دانید که به‌ دنبال سوء تغذیه، خطر مرگ در کودکان هشت برابر بیشتر می‌شود؟
خوب است بدانید که کودک ابتدا بر اثر سوء تغذیه، دچار کمبود وزن می‌شود، ولی با گذشت زمان مراحل رشد قدی او نیز دچار مشکل شده که به آن سوءتغذیه مزمن گفته می‌شود. حال اگر وزن کاهش یابد و افزایش قد نیز متوقف شود، یعنی سوءتغذیه حاد و مزمن اتفاق افتاده است.
در شکل کلی‌تر، سوء تغذیه طیف وسیعی از کمبود ریزمغذی‌ها (ویتامین و املاح)، کوتاهی قد، لاغری، اضافه وزن و چاقی را شامل می‌شود. بی‌شک، خطر بیماری‌ها در کودکی که دچار سوءتغذیه شده بسیار بیشتر است.
اهمیت این مساله ما را بر آن داشت تا با دکتر الهام پوربختیاران، متخصص کودکان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به گفت‌وگو بنشینیم.
سوء تغذیه اغلب ناشی از کمبود مواد غذایی، مراقبت نامناسب کودک و عدم دسترسی مناسب به مراقبت‌های بهداشتی رخ می‌دهد. وقتی کودکی مبتلا به حساسیت غذایی باشد نیز برخی موارد آلرژی‌زای غذایی، او را با بی‌اشتهایی و سیری زودهنگام مواجه می‌کند و همین امر سبب کاهش دریافت انرژی در کودک می‌شود.

کوچولوهایی که مواد مغذی دریافت نمی‌کنند
در کودکان بدحال و دچار بستری طولانی، سوختگی، اسهال مزمن، عفونت‌های جدی(ایدز، سل) و نیز مبتلایان به بیماری مزمن زمینه‌ای، سوءتغذیه بیشتر دیده می‌شود.دکتر پوربختیاران با اشاره به این نکات می‌گوید: همچنین در کودکانی که خانواده آنها رژیم غذایی خاصی دارند مثلا گیاهخوارند یا کودکانی که دچار حساسیت به لبنیات هستند نیازهای پروتئینی و مواد مغذی ضروری تامین نمی‌شود.

ردپای سوء تغذیه
علائم سوء تغذیه به صورت کم‌ وزنی، لاغری، کوتاهی قد و علائم کمبود مواد مغذی بروز می‌کند. به‌عنوان مثال، کمبود ویتامین A باعث خشکی چشم و حتی کوری می‌شود.
کمبود ید سبب بزرگی تیروئید و اختلال ضریب هوشی می‌شود. همچنین کودکی که دچار فقر آهن باشد بهره هوشی کمتری دارد و این مشکل در کودک باعث افت تحصیلی وی شده، سلامت فرد را به خطر می‌اندازد و باعث کاهش طول عمر شده و نیز در درازمدت به بیماری‌های مزمن در فرد منجر می‌شود. به گفته دکتر پوربختیاران، با رعایت یک رژیم غذایی متنوع و دارای کالری، پروتئین، کربوهیدرات کافی و سبزیجات و ماهی می‌توان از بروز آن جلوگیری کرد.
درمان سوءتغذیه بستگی به عامل زمینه‌ای آن دارد. مثلا اگر براساس علائم بالینی و آزمایشگاهی کمبود ویتامین D ثابت شود، مصرف مکمل ویتامین دی تحت نظر پزشک توصیه می‌شود.

کودکانی که آهن و ویتامین D می‌خواهند
بسیاری از شیرخواران به‌دلیل عدم مصرف مکمل آهن(ترس والدین از تغییر رنگ دندان شیرخوار یا باورهای خاص) دچار رنگ‌پریدگی اختلال خلقی و بی‌اشتهایی می‌شوند که با مصرف مکمل آهن، علائم برطرف می‌شود.
در سن زیر دو سال، مصرف مکمل ویتامین D و آهن توصیه می‌شود اما در سنین بالاتر در صورت وجود تغذیه مناسب حاوی مواد پروتئینی و سبزیجات کافی، معمولا نیازی به مصرف مکمل‌ها نیست. البته به‌دلیل شیوع بالای کمبود ویتامین D در کشور ما، مصرف مکمل ویتامین D پیشگیرانه با تجویز پزشک توصیه می‌شود. در کودکانی که بیماری زمینه‌ای خاص مثلا فیبروز سیستیک دارند، مکمل ویتامین‌های محلول در چربی(A، D، E، K) ضروری است. مصرف ویتامین A در کودکان دچار اسهال مزمن نیز ضروری است.
در کودکانی که به علت آلرژی به لبنیات، تحت رژیم محدودیت لبنیات هستند، مصرف مکمل کلسیم توصیه می‌شود.

چاقی کودک؛ روی دیگر سوءتغذیه
چاقی مشکل مهمی در کودکان است که باعث افزایش مرگ و میر در دوره بزرگسالی می‌شود. تشخیص چاقی و اضافه وزن براساس اندازه‌گیری وزن و قد و محاسبه شاخص توده بدنی(BMI) صورت می‌گیرد.
همچنین بررسی سرعت رشد کودک با توجه به نمودار رشدی، به تشخیص به موقع و پیش‌بینی آن کمک می‌کند.دکتر پوربختیاران در این باره می‌گوید: دسترسی بیشتر به غذا، عادات نامناسب تغذیه‌ای و مصرف غذاهای آماده، کاهش میزان خواب، مصرف برخی داروها، مشکلات روانی، عوامل ژنتیکی و اختلالات هورمونی از علل مهم ابتلا به چاقی هستند.
برخی عوارض چاقی شامل افزایش فشار خون و چربی خون، ابتلا به دیابت نوع ۲، سندرم پلی‌کیستیک تخمدان، آسم، آپنه انسدادی خواب، اختلالات رفتاری، بیماری‌های کیسه صفرا و کبد چرب است.
درمان چاقی و اضافه وزن بستگی به شدت و علت زمینه‌ای آن دارد. در همه موارد، اصلاح سبک زندگی، پرهیز از مصرف غذاهای آماده، محدودیت کالری، فعالیت جسمی و میزان خواب مناسب توصیه می‌شود. در موارد چاقی شدید که پس ازشش ماه به موارد فوق پاسخ ندهد نیز از درمان‌های دارویی یا در موارد خاص، جراحی استفاده می‌شود.