اختلالات یادگیری در کودکان، علل و انواع

اگر کودک شما در بعضی از مراحل مهم‌ رشدی مشکل دارد، به دنبال علائم اختلال یادگیری در او باشید. برای درمان مناسب، باید نوع اختلال یادگیری در کودکان در اسرع وقت تشخیص داده شود. اختلال یادگیری اصطلاحی کلی است که برای توصیف انواع نابهنجاری‌های یادگیری به کار می‌رود. اگر کودکی در یادگیری خواندن و نوشتن مشکل داشته باشد، از رفتن به مدرسه اجتناب کند یا در ایجاد ارتباط با دیگران به ویژه همسالان خود مشکل داشته باشد، احتمالا به اختلال یادگیری مبتلاست. مطابق آمار، از هر پنج کودک، یک نفر به اختلال یادگیری مبتلاست و تقریبا یک میلیون کودک، به علت ابتلا به این اختلال، نیازمند توجه ویژه در مدارس هستند.

علل اختلال یادگیری در کودکان
بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال یادگیری هوش بالایی دارند. در حقیقت، آن‌ها از این نقطه قوت خود (هوش زیاد) برای مخفی نگه داشتن مشکلات یادگیری‌شان استفاده می‌کنند. برای مثال، آن‌ها از حافظه شنیداری شگفت‌انگیز خود برای اجتناب از خواندن یا یادداشت برداشتن مطالب و دروس استفاده می‌کنند.
علائم اختلال یادگیری غالبا قبل از سنین مدرسه ظاهر می‌شود. از طرفی، انواع گوناگونی از اختلالات یادگیری وجود دارد که یک کودک ممکن است به بیش از یکی از آن‌ها مبتلا باشد. اگر متوجه شدید کودک سه تا پنج ساله‌تان هنگام شعر خواندن یا تلفظ حروف الفبا مشکل دارد یا کلمات بیشتری را نسبت به همسالان خود به اشتباه تلفظ می‌کند، ممکن است مبتلا به اختلال یادگیری باشد. موارد زیر دیگر نشانه‌هایی است که مشخص می‌کند کودک دبستانی شما ممکن است اختلال یادگیری داشته باشد:
تلفظ اشتباه لغات،
جابه‌جایی کلمات در یک جمله،
املای ضعیف کلمات،
مشکل در کپی کردن اشکال، حروف یا کلمات،
استفاده اشتباه از حروف و کلمات بعد از هفت سالگی.
اگرچه این علائم ممکن است نشان‌دهنده ابتلای کودک به اختلال یادگیری باشد، اما در ابتدا اطمینان حاصل کنید که کودک مشکلات بینایی، که منجر به مشکلات خواندن می‌شود، نداشته باشد. لذا بهتر است کودک خود را برای معاینه نزد کارشناس بینایی‌سنجی ببرید تا مطمئن شوید به عینک نیاز ندارد.

انواع اختلال یادگیری
بعضی کودکان ممکن است هم به اختلال یادگیری (Learning Disorder) و هم به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) مبتلا باشند. اگرچه این دو اختلال نقاط مشترکی دارند، اما بیش‌فعالی نوعی اختلال یادگیری نیست و درمان آن با درمان اختلال یادگیری متفاوت است. متاسفانه غالبا کودکان مبتلا به اختلال یادگیری به اشتباه ADHD تشخیص داده می‌شوند و درمان‌های مخصوص آن را دریافت می‌کنند که نتایج مطلوبی در پی ندارد. اختلال یادگیری هفت نوع عمده دارد:
۱. خوانش پریشی (اختلال در توانایی خواندن یا Dyslexia)
برخلاف نظر رایج، خوانش پریشی، که سبب می‌شود کودک حروف را معکوس کند، اختلالی مبتنی بر زبان است نه یک مشکل بینایی. رابطه مستقیمی بین زبان گفتاری و توانایی دانش‌آموزان در خواندن و هجی کردن وجود دارد. افراد مبتلا به خوانش پریشی ممکن است هنگام خواندن، هجی کردن و نوشتن با چالش مواجه شوند و همراه با این چالش‌ها، ممکن است مشکلاتی در دو مقوله فهم و بیان زبان نیز داشته باشند. تشخیص این چالش‌ها ممکن است بسیار دشوار باشد.
تخمین زده می‌شود که ناتوانی‌های خواندن تقریبا ۸۰ درصد کل اختلالات یادگیری را شامل می‌شود و غالبا پسرها بیشتر دچار این اختلال می‌شوند. دلیل این موضوع شاید این باشد که دخترها بیشتر تمایل دارند روی صندلی خود آرام بنشینند، در حالی که پسرها غالبا دچار مشکلات رفتاری می‌شوند که توجه را به ناتوانی‌های یادگیری آن‌ها جلب می‌کند.
۲. محاسبه پریشی (اختلال در یادگیری ریاضیات یا Dyscalculia)
محاسبه پریشی به مشکلات مربوط به ریاضیات مانند محاسبه کردن، به یاد آوردن قوانین ریاضی و یاد گرفتن مفهوم زمان و پول مربوط می‌شود. علائم محاسبه پریشی با افزایش سن کودک تغییر می‌کند. بچه‌های کوچک ممکن است با یادگیری شمارش مشکل داشته باشند، اما بچه‌هایی که در سن‌ مدرسه هستند ممکن است اعداد را برعکس بشمرند. این نوع اختلال یادگیری بر مهارت‌های عملکردی نظیر بازی شطرنج، شمردن پول یا اندازه‌گیری اشیاء تاثیر می‌گذارد.
۳. نوشتار پریشی (Dysgraphia)
نوشتار پریشی به مشکلاتی گفته می‌شود که در تکالیف نوشتاری به وجود می‌آید. با دست نوشتن فرایند پیچیده‌ای است که شامل پردازش اطلاعات و روی کاغذ آوردن افکار، با کمک هماهنگی بینایی و حرکت مداد، برای ایجاد حروف و کلمات است. کودکان دچار اختلال نوشتار پریشی برای مرتب کردن حروف، کلمات و اعداد روی کاغذ با خود کلنجار می‌روند. در نتیجه، صفحه کاغذی که روی آن می‌نویسند و دست‌خط آن‌ها ناخوانا و نامنظم به نظر می‌رسد. کودکان مبتلا به این نوع اختلال یادگیری ممکن است در حرکات ظریف انگشتان دست و املا نوشتن مشکلاتی نیز داشته باشند.
۴. کنش پریشی (Dyspraxia)
کنش پریشی به مشکلاتی اشاره دارد که در ارتباط با مهارت‌های حرکات ظریف انگشتان دست است، مانند کنترل مداد، گرفتن قیچی و هماهنگی چشم و دست. والدین ممکن است اولین نشانه‌های کنش پریشی را زمانی متوجه شوند که کودک نمی‌تواند با دست خود بای‌بای کند یا اشاره کردن را تقلید کند. کنش پریشی همچنین ممکن است بر مهارت‌های حرکتی درشت، مانند هماهنگی برای دوچرخه‌سواری و ورزش کردن، تاثیر بگذارد.
۵. اختلال پردازش شنوایی (Auditory Processing Disorder)
کودکان مبتلا به این اختلال مشکلاتی در تفسیر اطلاعات شنیداری مربوط به پیشرفت زبان و خواندن دارند. والدین و معلمان ممکن است در این کودکان مشکلاتی در تمایز اصوات و کلمات شبیه به هم، پیروی از قوانین و تشخیص صداهای مهم (مانند صدای معلم) از صداهای پس زمینه (مانند صدای مچاله شدن کاغذ) مشاهده کنند.
۶. اختلال پردازش حسی (Sensory Processing Disorder)
ناتوانی‌های یادگیری بر توانایی مغز در دریافت اطلاعات، پردازش و استفاده از آن‌ها در رفتارهای کاربردی مانند خواندن، نوشتن و پیروی از قوانین تاثیر می‌گذارد. به دلیل تفاوت در ارتباط سلول‌های عصبی، کودکان مبتلا به ناتوانی‌های یادگیری غالبا مواردی از اختلال پردازش حسی دارند که مشکلات آن‌ها را تشدید می‌کند. تجربه‌های ناخوشایند مانند حساسیت زیاد به صدا، نور خیره‌کننده لامپ‌های کلاس، لباس‌هایی با پارچه‌های زبر و حتی بوی بدن همکلاسی‌ها یا بوی وسایل مدرسه ممکن است تمرکز کودک را مختل کند.
۷. اختلال پردازش بینایی (Visual Processing Disorder)
اختلال پردازش بینایی به مشکلاتی مربوط می‌شود که کودک در زمینه تفسیر اطلاعات بینایی مرتبط با خواندن، نوشتن و ریاضی دارد. کودکانی که به این نوع اختلال یادگیری مبتلا هستند ممکن است در تشخیص شباهت‌ها و تفاوت‌ها مشکل داشته باشند (برای مثال، در کلمات و الگوها). آن‌ها ممکن است به‌سختی اشیای روی میز یا کلمات روی کاغذ را پیدا کنند، چرا که در درک شکل از زمینه مشکل دارند. نوع دیگری از اختلال پردازش بینایی شامل مشکلاتی می‌شود که کودک در زمینه توالی علامت‌ها، لغات، تصاویر و هجی کردن آن‌ها دارد.

تشخیص اختلال یادگیری
معلمان، غالبا پس از مشاهده این علائم، دانش‌آموز را به متخصصی برای بررسی‌های بیشتر ارجاع می‌دهند تا بفهمند چرا دانش‌آموز مطابق توانمندی‌هایش عمل نکرده یا حتی ضعیف‌تر از توانمندی‌هایش ظاهر شده است. معمولا ویژگی اصلی اختلال یادگیری اختلاف دستاوردهای مورد انتظار از یک دانش‌آموز (نظیر خواندن در سطح کلاس خود) و عملکرد تحصیلی واقعی اوست. با آزمون‌های مشخص می‌توان اختلالات یادگیری را تشخیص داد. خانواده‌ها همچنین می‌توانند به روانپزشک کودک مراجعه کنند تا کودکشان را ارزیابی کند.
کاردرمانگر خوب می‌تواند کنش پریشی، نوشتار پریشی، اختلال پردازش حسی و اختلال پردازش بینایی را در کودک ارزیابی کند و با مداخله به‌هنگام در پیشرفت تحصیلی او مؤثر باشد. همچنین، گفتار درمانگر می‌تواند خوانش پریشی را ارزیابی کند و به همراه کارشناس شنوایی‌سنجی، در ارزیابی اختلال پردازش شنیداری مشارکت داشته باشد. اگرچه اختلالات رشدی و مشکلات یادگیری ممکن است در کودکان کوچک‌تر نیز مشاهده شود، اما اختلالات یادگیری به طور ویژه در سنین مدرسه (وقتی درخواست‌ها و تکالیف آموزشی از کودک افزایش می‌یابد و توانمندی‌های او به‌دقت کنترل می‌شود) شناسایی می‌شود.

مداخلات
اختلالات یادگیری به لحاظ میزان درگیری سیستم‌های حسی کودک (مانند دیداری، حرکتی و شنیداری) یا اختلال عملکردی او (مانند مشکلات صحبت کردن، خواندن و نوشتن) متفاوت هستند. والدین وقتی مشاهده کردند فرزندشان برای یادگیری با مشکل مواجه است، باید برای تشخیص و ارزیابی او به کلینیک روانپزشکی ویژه کودکان یا کلینیک کاردرمانی مراجعه کنند.
کاردرمانگر با تعدیل محیط حسی کودک و ایجاد رژیم حسی مناسب برای او، با به کارگیری تکنیک‌های مختلف و نیز افزایش ظرفیت‌های نهفته پردازش حسی در کودک، به طبیعی‌سازی سیستم‌های حسی او کمک می‌کند و متعاقبا بر رفتارهای کودک تاثیر می‌گذارد. در این مسیر، لازم است ارتباط تنگاتنگ کاری و هماهنگی خوبی بین کاردرمانگر و معلمان مدرسه برقرار شود. به همین منظور، کاردرمانگران سه نکته را به معلمان مدرسه توصیه می‌کنند.
انطباق با شرایط فعلی کودک (مانند تایپ با صفحه کلید به جای دست‌خط و با دست نوشتن کودک)، تعدیل (مانند اجازه گزارش شفاهی به جای کتبی) و مداخله کاردرمانی (پرورش مهارت‌ها از طریق نشانه‌های بینایی یا خودکنترلی). تاکید بر این نکته ضروری است که تشخیص و مداخله زودهنگام این اختلال به کودکان کمک می‌کند قابلیت‌های نهفته آن‌ها بروز پیدا کند.