شکاف کام نوزاد، عوامل خطرساز

شکاف کام و شکاف لب بیماری‌های مادرزادی هستند که در آن لب یا کام کودک در طی دوران بارداری به خوبی شکل نمی‌گیرد. در این مقاله می‌خواهیم علت شکاف کام و لب و همچنین عوامل خطرساز آن را بررسی کنیم.
شکاف لب چیست؟
لب جنین بین هفته‌های چهارم و هفتم شکل می‌گیرد. همزمان با رشد چنین، سلول‌ها و بافت‌های خاصی از دوطرف سر به سمت خط میانی صورت حرکت می‌کنند و به هم می‌پیوندند تا صورت کودک را بسازند. این اتصال بافت‌ها باعث شکل گیری ساختارهایی مانند لب و دهان می‌شود. زمانی که این اتصال به هر دلیلی تا قبل از تولد نوزاد تکمیل نشود، شاهد شکاف لب خواهیم بود. شکاف لب می‌تواند کوچک یا به حدی بزرگ باشد که تا داخل بینی ادامه یابد. همچنین ممکن است در یک سمت، هر دو سمت یا در وسط لب ایجاد شود که شکاف کام میانی معمولاً نادر است. گاهی نوزادان دچار شکاف لب، به شکاف کام یا کام شکاف‌دار هم دچار می‌شوند.

شکاف کام چیست؟
کام یا سقف دهان بین هفته‌های ششم و نهم بارداری شکل می‌گیرد. شکاف کام زمانی رخ می‌دهد که بافت‌‌های سازنده‌ی سقف دهان به شکل مناسبی به هم متصل نشوند. در برخی از نوزادان بخش جلویی و عقبی کام هردو شکاف دارند و در برخی هم فقط قسمتی از دهان شکاف دارد.

علت شکاف کام و لب
همانطور که اشاره کردیم، علت شکاف کام و لب عدم اتصال صحیح بافت‌های دوطرف سر در خط میانی صورت در طول دوران جنینی است. به طور معمول بافت‌های سازنده کام و لب در ماه‌های دوم و سوم بارداری به یکدیگر متصل می‌شوند؛ اما در کودکان دچار شکاف کام لب، این اتصال هیچگاه صورت نمی‌گیرد یا تکمیل نمی‌شود.
پژوهشگران معتقدند که علت شکاف کام و لب ناشی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. در بسیاری از کودکان هم علت ایجاد این عارضه ناشناخته است.
مادر یا پدر می‌توانند ژنی که زمینه‌ساز شکاف کام است را به کودک خود انتقال دهند. شکاف کام و لب هم در کودکان سالم دیده می‌شود و هم در آن‌هایی که به بیماری‌های مادرزادی و سندروم‌های خاصی مبتلا هستند. در واقع شکاف کام و لب می‌تواند علامتی از یک بیماری عمومی و مادرزادی باشد.
به طور کلی وقتی می‌خواهیم در مورد علت شکاف کام و لب حرف بزنیم، می‌گوییم برای ایجاد بیماری عوامل ژنتیکی لازم هستند ولی چیزی که باعث بروز ژن‌های بیماری زا می‌شود، عوامل محیطی است.

عوامل خطرساز
در پزشکی برای بررسی احتمال ابتلا به بیماری، میزان عوامل خطرساز یا ریسک فاکتورها را بررسی می‌کنیم. مثلاً می‌گوییم سیگار کشیدن یکی از عوامل خطرساز سرطان ریه است. این جمله به این معنی نیست که اگر سیگار بکشید حتماً به سرطان ریه مبتلا خواهید شد. بلکه یعنی هرچه بیشتر در معرض دود سیگار باشید یا بیشتر دخانیات مصرف کنید، احتمال ابتلا به سرطان ریه در شما بیشتر می‌شود.
عوامل خطرساز زیر می‌توانند علت شکاف کام و لب باشند یا به بیان بهتر خطر ابتلا به آن را در نوزاد افزایش دهند:
سابقه‌ی خانوادگی: همانطور که گفتیم ژنتیک نقش مهمی در ایجاد این بیماری دارد. گفته می‌شود در صورتی که در یکی از بستگان درجه اول (پدر، مادر، خواهر و برادر) سابقه‌ی شکاف کام همراه یا بدون شکاف لب وجود داشته باشد، احتمال بروز این عارضه ۳۰ تا ۵۰ برابر می‌شود. با توجه به این که احتمال ابتلا به شکاف کام در ایران حدود ۰/۱ درصد است، در صورتی وجود سابقه در بستگان درجه یک، این احتمال به ۳ تا ۵ درصد می‌رسد. قرار گرفتن در معرض برخی مواد در دوران بارداری: مصرف موادی مانند دخانیات، الکل و برخی از داروها (مثل داروها تشنج و داروهای استروئیدی) می‌توانند علت شکاف کام یا لب باشند. اگر باردار هستید، حتماً پیش از مصرف هرگونه دارو با پزشک خود مشورت کنید یا مطمئن شوید که دارو در گروه A قرار داشته باشد. عدم مصرف سیگار و همچنین قرار نگرفتن در معرض دود دخانیات در دوران بارداری می‌تواند تا ۷ درصد از شیوع این مشکل بکاهد.
دیابت: اگر مادر پیش از بارداری به دیابت مبتلا باشد، احتمال ایجاد شکاف کام و لب بیشتر می‌شود.
چاقی در دوران بارداری: برخی مطالعات نشان داده‌اند که احتمال ایجاد این اختلال در نوزادانی که مادران چاق دارند بیشتر است.

کمبود فولیک اسید در دروان بارداری
همچنین در مطالعات داخلی عواملی مانند وزن کمتر از ۲.۵ کیلوگرم نوزاد، ازدواج فامیلی، سن بالا و خانوار پرجمعیت به عنوان عوامل خطرساز شناخته شده‌اند.