پای ضربدری کودکان، عوامل بروز

پای ضربدری شرایطیست که در آن پاها دچار زاویه غیر طبیعی می شوند. در این حالت دو سر زانوها به هم نزدیک و قسمت های پایینی پا از هم دور می شوند. همه کودکان در بدو تولد با پای پرانتزی شکل بدنیا می آیند اما هر چه بزرگتر می شوند کم کم پاها صاف تر می شود و به سمت ضربدری شکل شدن تمایل پیدا می کنند. این روند تا حدود ۳ تا ۴ سالگی ادامه می یابد و بعد از آن پاها شکل طبیعی شان را به دست می آورند.
ممکن است پای ضربدری تا 7 یا 8 سالگی کودک هم ادامه پیدا کند و اگر به طور طبیعی و خودبخود برطرف نشود نیاز به مراجعه به پزشک و انجام روش های اصلاحی است. در این مقاله ما اطلاعات لازم درباره پای ضربدری و روش های اصلاح آن را در اختیارتان می گذاریم.

چه عواملی باعث بروز پای ضربدری می شوند؟
در بیشتر موارد ضربدری شدن شکل پاها بخشی از روند رشد طبیعی آنهاست و به مرور زمان برطرف می شود اما علت های زیر می توانند باعث به وجود آمدن این مساله شوند:
کمبود ویتامین D و ابتلا به راشیتیسم، کمبود کلسیم و کمبود ویتامین C
آرتریت روماتوئید یا انواع دیگر آرتروز
ساییدگی استخوان و یا پارگی مفاصل
چاقی
صدمه دیدن زانوها
ژنتیک و شرایط ارثی

پای ضربدری چطور تشخیص داده می شود؟
تشخیص این عارضه در کودکان از طریق معاینه و مشاهده فیزیکی انجام می شود. اگر این اختلال شدید باشد یا خارج از محدوده سنی طبیعی رخ داده باشد تشخیص علت دقیق آن به انجام آزمایشات بیشتری مثل آزمایش خون و یا عکس برداری با اشعه ایکس نیاز دارد.

چطور درمان می شود؟
اگر متوجه شده اید که پاهایتان حالت ضربدری دارند و این عارضه خفیف است می توانید با انجام تمرین هایی آن را اصلاح کنید اما در موارد شدیدتر حتما باید به پزشک مراجعه شود. در ادامه ما به بررسی روش های اصلاح پای ضربدری می پردازیم.
1- از تمرینات کم فشار برای تقویت زانوها استفاده کنید
اگر دچار عارضه پای پرانتزی هستید باید به فکر تقویت عضلات زانو و پاهایتان باشید. انجام ورزش های کم فشاری مثل دوچرخه سواری، پیاده روی و شنا می تواند به تقویت عضلات پا کمک کند. انجام تمرین های زیر نیز می تواند در تقویت ماهیچه های پا و زانوها موثر باشد:
نوشتن حروف با انگشتان پا
لگد زدن به عقب با زانوی صاف
اسکات تکیه به دیوار
بلند کردن پاها
حرکت استپ آپ
نکته مهم: همیشه ۵ تا ۱۰ دقیقه قبل از انجام تمرینات ورزشی بدنتان را گرم کنید. این کار آمادگی بدن را بالا می برد و از آسیب های احتمالی نیز جلوگیری می کند.
2- به فیزیوتراپیست مراجعه کنید
پای ضربدری خطر بروز آرتروز، زانو درد و صدمات ناشی از ورزش را در نوجوانان و بزرگسالان افزایش می دهد. انجام حرکات مناسب و صحیح مربوط به فیزیوتراپی می توانید هم عضلات زانوهایتان را تقویت و هم از بروز عوارض مرتبط با آن جلوگیری کنید. متاسفانه حرکات کششی و ورزش به تنهایی نمی توانند ظاهر پای ضربدری را اصلاح کنند اما مانع از شدیدتر شدن آن می شوند.
3- زانوهایتان را با تمرین های یوگا تقویت کنید
استفاده از تمرین های یوگا به ویژه اگر با فیزیوتراپی همراه شود نقش مهمی در افزایش قدرت، انعطاف پذیری و ثبات زانوها دارد. می توانید از پزشکتان بخواهید چند حرکت اصلاحی مربوط به یوگا را به شما آموزش بدهد تا در خانه آنها را تمرین کنید. حرکت مثلت و حرکت جنگجو از جمله حرکات موثر یوگا برای اصلاح پای ضربدری هستند.
4- از تمرینات پیلاتس استفاده کنید
تمرینات پیلاتس مجموعه ای حرکات مناسب و موثر برای کاهش حالت ضربدری بودن پاها هستند. می توانید تحت نظر مربی پیلاتس این حرکات را آموزش ببینید و یا از پزشکتان بخواهید چند حرکت مناسب به شما یاد بدهد.
5- کفش مناسب بپوشید
کفش خوب و مناسب تاثیر زیادی روی کاهش فشار وارده بر زانوها دارد. حتی اگر ورزشکار هم نباشید پوشیدن کفش های ورزشی استاندارد و مناسب کمک زیادی به شما می کند. می توانید موقع خریدن کفش از فروشنده بخواهید کفشی به شما معرفی کند که به کاهش حالت ضربدری بودن زانوهایتان کمک کند.
6- با پزشکتان درباره استفاده از زانو بندها و بریس های مخصوص صحبت کنید
زانو بندها می توانند فشار روی زانوها را بردارند و از بدتر شدن حالت ضربدری پاها جلوگیری کنند. می توانید با پزشکتان درباره استفاده از بریس و زانوبندها مشورت کنید. در برخی افراد مبتلا به پای ضربدری، یکی از پاها از دیگری بلندتر است. در چنین مواردی پزشک توصیه می کند که فرد از کفش های مخصوصی استفاده کند که باعث می شوند بدون ایجاد فشار روی زانوها و تشدید حالت ضربدری پاها به فرد اجازه دویدن، راه رفتن و انجام فعالیت های روزمره داده شود.
7- برای حفظ سلامتی استخوان ها از مواد غذایی مفید استفاده کنید
علاوه بر ورزش و حفظ نکات ایمنی، می توانید با مصرف غذاهای سالم و مفید به تقویت استخوان ها و بافت های اطراف آن کمک کنید. پزشک می تواند لیستی از انواع مواد غذایی مناسب برای افزایش سلامت استخوان ها را در اختیارتان بگذارد اما به طور کلی مصرف طیف وسیعی از میوه ها و سبزیجات رنگارنگ و به ویژه مواد غذایی سرشار از آنتی اکسیدان مثل انواع توت ها و سبزیجاتی که برگ های تیره دارند در تقویت استخوان ها موثر است.
علاوه بر این، مصرف مواد غذایی سرشار از امگا 3 مثل ماهی، آجیل و روغن های گیاهی و همچنین پروتئین هایی مثل مرغ و حبوبات، ادویه های ضد التهاب مثل زردچوبه و زنجبیل و خوراکی های سرشار از کلسیم مثل لبنیات، تخم مرغ، غلات غنی شده و ماهی کنسرو شده با استخوان به تقویت استخوان های شما کمک می کند.
۸- اگر به خاطر چاقی دچار ضربدری شدن پاها شده اید وزن کم کنید
اضافه وزن و چاقی باعث ایجاد فشار بیش از حد روی زانوها می شود و می تواند ضربدری بودن پاها را تشدید کند. اگر به دلیل چاقی دچار این عارضه شده اید بهتر است هر چه سریعتر با پزشکتان در خصوص کاهش وزن معقول و منطقی صحبت کنید. پزشک می تواند یک رژیم غذایی متعادل را به همراه ورزش روزانه در اختیارتان بگذارد تا به وسیله آن وزن اضافی تان کاهش بدهید.

درمان های پزشکی برای اصلاح این مشکل
۱- در صورت شدید بودن حالت ضربدری پاها به پزشک مراجعه کنید
اگر نوجوان یا بزرگسال هستید و به تازگی متوجه ضربدری شدن پاهایتان شده اید حتما باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک بعد از معاینه شما می تواند تشخیص بدهد که دلیل این عارضه ورم مفاصل زانو، کمبود ویتامین یا آسیب دیدن پاها است. همچنین اگر متوجه شده اید که ضربدری بودن پاهایتان در حال وخیم تر شدن است و یا هنگام راه رفتن احساس درد می کنید حتما باید پزشک را در جریان قرار بدهید. در چنین مواردی آزمایش خون و یا عکس برداری با اشعه ایکس می تواند به تشخیص علت بیماری کمک کند. بسته به علت و میزان عارضه، پزشک ممکن است شما را به یک متخصص ارتوپدی ارجاع بدهد.
۲- با تجویز پزشک دارو یا مکمل مصرف کنید
اگر پزشک تشخیص داد که ضربدری بودن پاهای شما به دلیل ابتلا به راشیتیسم و یا کمبود ویتامین D است احتمالا برایتان دارو و یا مکمل غذایی تجویز می کند. علاوه بر این اگر این عارضه به خاطر ابتلای شما به استئوآرتریت باشد پزشک از داروهای ضد التهابی و مکمل های غذایی مثل گلوکزامین و کندراتین استفاده می کند.
۳- در صورتی که ضربدری بودن پاها شدید است باید تحت عمل جراحی قرار بگیرید
برای اصلاح پای ضربدری در افراد بزرگسال می توان از عمل جراحی هم استفاده کرد. استئوتومی رایج ترین نوع جراحی برای بزرگسالان مبتلا به پای ضربدری است که معمولا هم با موفقیت انجام می شود. این روش شامل برش دادن بخشی از یکی از استخوان های اطرف زانو و تنظیم استخوان برای اصلاح دائمی مفصل زانو است. در برخی موارد نیز ممکن است پزشک جراحی تعویض زانو را توصیه کند. به طور کلی جراحی های اصلاح پای ضربدری با موفقیت زیادی همراه هستند.

برای اصلاح پای ضربدری در کودکان زیر ۷ سال باید صبر کنید
پای ضربدری در کودکان بین ۲ تا ۵ سال بسیار متداول است و اغلب با رشد طبیعی آنها و رسیدن به سن ۷ سالگی خودبخود و بدون نیاز به درمان از بین می رود. اگر کودک شما قبل از ۲ سالگی دچار پای ضربدری شد به پزشک مراجعه کنید. می توان گفت با وجود اینکه همه کودکان دچار ضربدری شدن پاها نمی شوند اما وقتی این اتفاق در سنین بین ۲ تا ۵ سال اتفاق می افتد جزئی از روند رشد طبیعی شان در نظر گرفته می شود.

اگر تا سن 7 سالگی پای ضربدری کودکتان اصلاح نشد به پزشک مراجعه کنید
اگر کودکتان ۷ ساله است و ضربدری بودن پاهایش به طور خودبخود برطرف نشده باید پزشک مراجعه کنید تا علت دقیق آن از طریق آزمایش خون و یا عکس برداری با اشعه ایکش مشخص شود.

هر نوع بیماری زمینه ای که ممکن است باعث ایجاد پای ضربدری در کودک شود را باید درمان کرد
اگر کودکتان به دلیل ابتلا به بیماری هایی مثل راشیتیسم یا عواملی مثل کمبود ویتامین D و یا آسیب دیدگی زانو دچار ضربدری شدن پاها شده است باید این مشکلات بررسی و درمان شوند. بسته به اینکه چه عاملی باعث ضربدری شدن پای کودک شما شده است پزشک دارو و یا مکمل های غذایی تجویز می کند.

به فیزیوتراپیست مراجعه کنید
فیزیوتراپی می تواند به حل مشکلات مربوط به راه رفتن و کاهش حالت ضربدری بودن پاها کمک کند. علاوه بر این در صورتی که برای اصلاح این عارضه به جراحی نیاز باشد فیزیوتراپی نقش بسیار مهمی در این زمینه ایفا می کند. تمرین های فیزیوتراپی بازیابی قدرت و افزایش دامنه حرکت بیمار بعد از جراحی کمک زیادی می کند.

در صورت تشخیص پزشک از کفش یا بریس های مخصوص استفاده کنید
ممکن است پزشک تشخیص بدهد که کودکتان باید از دستگاه های اورتوتیک و یا بریس و زانوبندهای مخصوص استفاده کند. این وسایل به کاهش حالت ضربدری بودن پاها و افزایش قدرت حرکت کودک کمک می کنند.

در صورتی که هیچ یک از موارد گفته شده موثر نبود بیمار باید تحت جراحی قرار بگیرد
معمولا برای اصلاح پای ضربدری در کودکان از جراحی استفاده نمی شود اما اگر بیمار به سایر روش ها پاسخ مثبت ندهد می توان از جراحی استفاده کرد. رایج ترین عمل جراحی برای کودکان مبتلا به این عارضه عمل جراحی رشد هدایت شده نام دارد و معمولا برای افراد بین ۱۱ تا ۱۳ سال انجام می شود. این روش شامل کاشت یک قطعه فلزی در قسمت داخلی مفصل زانو برای اصلاح زانو هنگام رشد است. بعد از جراحی بیمار باید تا چند هفته استراحت کند و معمولا ۶ ماه بعد از عمل می تواند به کلیه فعالیت های عادی روزمره برگردد.