آموزش خودمراقبتی به کودکان، چگونه؟

یک روانشناس ضمن تشریح ابعاد خودمراقبتی گفت: والدین باید خود مراقبتی را در سه سالگی یعنی دورانی که کودک به هویت جنسی می‌رسد، به صورت غیر مستقیم در او نهادینه کنند، زیرا کودکان بعد از سه سالگی می‌توانند نقش خود را به عنوان جنس مونث و مذکر پیدا کرده و تفاوت‌های ساختاری و کارکردی را تشخیص دهند.
کامران شیوندی، با بیان اینکه اکثر انحرافات جنسی افراد ریشه در باورها و نگرش‌های والدین آنها دارد، گفت: خودمراقبتی ریشه در دوران کودکی دارد و تبلور آن در حیا (مدیریت و کنترل حواس شش گانه مبتنی بر نگرش‌ها و باورها) مشاهده می‌شود که مدیریت کنترل حواس شش‌گانه یعنی هرچیزی را نبینیم، هرچیزی را نشنویم، هرچیزی را لمس نکنیم، هرچیزی را نگوییم و به هر چیزی فکر نکنیم.
وی با اشاره به اینکه خودمراقبتی یعنی کودکان بتوانند از جسم،‌ چشم، فکر و ذهن خود در برابر محیط‌های آلوده و موقعیت‌های مختلف مراقبت کنند، تاکید کرد: والدین باید خود مراقبتی را در سه سالگی یعنی دورانی که کودک به هویت جنسی می‌رسد، به صورت غیر مستقیم در او نهادینه کنند، زیرا کودکان بعد از سه سالگی می‌توانند نقش خود را به عنوان جنس مونث و مذکر پیدا کرده و تفاوت‌های ساختاری و کارکردی را تشخیص دهند.
شیوندی افزود: به طور مثال اگر در پیش از سه سالگی از پسربچه‌ای پرسیده شود که تو دختر هستی یا پسر؟ به دلیل اینکه استدلال اخلاقی در او شکل نگرفته، علت پسر بودن خود را به داشتن تفنگ، شمشیر،‌ کوتاه بودن مو و... ربط می‌دهد. اگر این سوال در سه سالگی که هویت جنسی‌اش را می‌شناسد، از او پرسیده شود، به دلیل شرم و حیا از پاسخ دادن به این سوال طفره می‌رود.
بنابر اظهارات وی، اگرچه شرم و حیا از سه سالگی در کودکان شکل می‌گیرد، اما آنها در این سن، نوعی کنجکاوی دارند، به طوری که به طور مداوم نسبت به جنس مخالف مانند پدر و مادر به صورت هدفمند خود را مقایسه می‌کنند لذا والدین باید برای مراقبت از کودکشان نکاتی را در نظر بگیرند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به اینکه کودکان در سه تا پنج سالگی به ۱۲ تا ۱۴ ساعت خواب نیاز دارند و در این زمان بین ۳۰ تا ۵۰ بار از خواب بیدار می‌شوند، گفت: کودکان در این زمان از محیط اطراف خود تصویربرداری می‌کند و دوباره به خواب خود ادامه می‌دهد. حافظه کودک در این دوران دو نوع تصویر را ثبت می‌کند؛‌ تصویر طبیعی را بین یک تا دو هفته ثبت و پس از این مدت آن را فراموش می‌کند، اما تصاویر غیرطبیعی را بین یک تا دو ماه در ذهن مرور می‌کند. بنابراین اگر والدین با کودکشان اتاق مشترکی داشته باشند باید به این موضوع دقت داشته باشد.
در این راستا شیوندی تاکید کرد: والدین باید در سنین کودکی به ویژه از ۳۶ ماهگی به بعد کودکشان به چند اصل محیطی توجه کنند؛ اصل اول موضوع اتاق کودک است. باید اتاق کودک از اتاق والدین به صورت جداگانه طراحی شود، حتی خانواده‌هایی که دارای خانه‌هایی با متراژ ۴۰-۵۰ متر هستند باید اتاق کوچکی برای کودکشان در نظر بگیرند، البته این تفکیک به منظور شکل‌گیری استقلال فکری و ذهنی است. همچنین خانواده‌هایی که دارای دو کودک هستند نیز باید برای هریک از آنها اتاق جداگانه‌ای در نظر بگیرند، در غیر این صورت باید تختخواب‌ آنها به گونه‌ای جانمایی شود که هنگام خواب، کودکان نسبت به هم اشراف نداشته باشند.
بنابر اظهارات وی، اصل دوم حمام رفتن است؛ هنگام استحمام کردن پسر باید توسط پدر و دختر باید توسط مادر استحمام شود. البته باتوجه به اینکه آموزش نحوه حمام کردن به کودک حدود دو هفته به طول می‌انجامد، بهتر است والدین نحوه استحمام کردن را به کودک بیاموزند تا او به صورت مستقل استحمام کند. اصل سوم نیز آن است که والدین هنگام تعویض لباس به مسائل رفتاری توجه داشته باشند به طوریکه برای تعویض لباس چه برای خود و چه برای فرزندشان مکان مشخصی در نظر بگیرند تا از این طریق کودک شرم و حیا را در خود نهادینه کند. اصل چهارم نیز به نحوه دستشویی رفتن کودک مربوط می‌شود؛ این در حالیست که هنوز اکثر والدین نحوه آموزش دادن در این زمینه را نمی‌دانند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه کودکان از ۲۲ تا ۳۰ ماهگی قدرت کنترل ادرار و دفع را کسب می‌کنند، گفت: کودکان باید از ۲۰ ماهگی فنون و مهارت‌های دستشویی رفتن را بیاموزند.
وی در ادامه با اشاره به اصل چهارم و پنجم محیطی گفت: حدود ۹۰ درصد تعاملات کودکان از طریق بازی صورت می‌گیرد، این درحالیست که بازی کردن کودکان نیز باید با رعایت چند اصل صورت بگیرد، اصل اول آن است که کودک باید هنگام بازی با هم‌سن، هم‌جنس و هم‌کفو (یعنی کودکانی که با یکدیگر بازی می‌کنند از نظر اجتماعی، نوع پوشش و نوع رفتار با یکدیگر در یک سطح باشند) خود بازی کند. همچنین والدین باید هنگام بازی کودکشان نظارت کاملی به او داشته باشند و حتی برای مدت کوتاهی از دید مستقیم والدین پنهان نشوند. همچنین والدین باید به نوع بازی کودکان نیز توجه مستمر کنند.
به گفته این روانشناس، برای جلوگیری از آزارهای جنسی کودک باید نکاتی را درنظر داشت؛ اول آن که والدین نباید کودکشان را رها کنند و نظارتی بر روی نداشته باشند حتی اگر والدین شاغل هستند نباید کودکشان را به فرد غریبه بسپارند زیرا اگر هم آموزش‌هایی به منظور جلوگیری از آسیب‌دیدگی کودک به وی داده شود، آیا هنگام بروز خطر کودک توانایی دفاع و مراقبت از خود را دارد؟
شیوندی معتقد است که بیشتر والدین به دلیل عدم آگاهی و عدم آموزش دست به فعالیت‌هایی می‌زنند که موجب اخلال در شکل‌گیری شخصیت فرزندشان می‌شوند. اخیرا دو اختلال تحت عنوان اختلال چشم‌چرانی و اختلال شنوایی مطرح شده است و این یعنی انسان‌ها باید مراقب نگاه و محیطی که در آن حضور دارند، باشند.