تولید شیر مادر، چگونه از پستان های شکل می گیرد؟

جهت تشویق بیشتر جامعه به تغذیه شیرخوار با شیر مادر شایسته است که به آشنائی بیشتر با ساختار و کارکرد عضو مولد شیر بپردازیم.

ساختار پستان
بافت غددی (آلوئول یا حبابچه ها) که بخش اصلی و سازنده شیر است.
خون و رگها که پستان را تغذیه می کنند.
اعصاب که با حساس نمودن پستان به تماس و مکیدن شیرخوار، سبب ترشح هورمونها و تسهیل تولید و خروج شیر می شوند.
بافت چربی که پستان را از ضربه محافظت می نماید (اندازه پستان در زنان مختلف بستگی به میزان بافت چربی موجود در آن دارد و هیچ تأثیری بر مقدار تولید شیر و کیفیت آن ندارد).
مجاری شیری که از حبابچه ها شروع و به طرف نوک پستان (نیپل) امتداد می یابند. این مجاری در هاله پستان، سینوس شیری (جایی که شیر در آنجا جمع می شود) را تشکیل می دهند.
هاله (آرئول) که محل سینوسهای شیری و ناحیه تیره رنگ اطراف نیپل است و تصور می شود به نوزاد در دیدن مرکز سینه کمک می کند. (برای آنکه سینوسهای شیری بخوبی تخلیه گردند، هنگام مکیدن علاوه بر نیپل، بخش زیادی ازهاله پستان هم باید در دهان شیرخوار قرار گیرد تا با فشار لثه های شیرخوار بر آن، شیر به دهان جاری شود).
نیپل (نوک پستان) که دارای عصب وعضله صاف با قدرت برجسته شدن در پاسخ به تحریکات تماسی، حرارتی و جنسی است. این عضله با قابلیت تغییر و کشش، میتواند خودش را با لثه، زبان و کام شیرخوار تطبیق دهد.
غدد مونتگومری که در سطح هاله قرار دارند و با ترشح موادی مفید باعث لغزندگی و جلوگیری از رشد باکتریها روی هاله و نیپل می شوند (شستن نوک وهاله پستان با صابون لازم نیست زیرا با از بین بردن این مواد، سبب شکنندگی و زخم نیپل و اشکال در شیردهی می گردد. شستن روزانه این ناحیه با آب گرم حین دوش گرفتن کافی است)

کارکرد پستان
هورمونهای زیادی در رشد و نمو پستان موثرند مانند هورمونهای تخمدان، غدد آدرنال، جفت، هیپوفیز، تیرویید و پانکراس که در اینجا تنها به هورمون هایی که مستقیما در تولید و ترشح شیر دخالت دارند اشاره می شود.
پرولاکتین
که از بخش جلویی هیپوفیزترشح می شود. گیرنده های آن روی سلولهای غددی پستان قرار دارند و هورمون کلیدی و ضروری در تولید شیر و حفظ شیردهی است. سطح پایه پرولاکتین که در اوایل شیردهی حد اکثر است تدریجا کاهش می یابد، ولی با هر بار شیردهی افزایش ناگهانی پیدا می کند و تا ۷۵ دقیقه بالا می ماند. مکیدن دوقلوها در مقایسه با یک قلوها پرولاکتین بیشتری آزاد می کند و موجب برون ده بیشتر شیر می گردد (نقش مثبت شیردهی مداوم و نقش منفی استفاده از بطری و پستانک در تولید و تداوم شیر دهی).
اکسی توسین
که از بخش پشتی هیپوفیز ترشح می شود و هورمون اصلی و ضروری برای ایجاد رفلکس جهش شیر(رگ کردن سینه) است. این هورمون با انقباض حبابچه ها و مجاری باعث جریان شیر بسمت نیپل می گردد. اکسی توسین ۳ تا ۱۰ دقیقه قبل از مکیدن (در پاسخ به گریه شیرخوار و نیز آماده شدن مادر برای شیردهی وحتی با نگاه به شیرخوار) ترشح می شود و در تمام مدت مکیدن نیز ترشح آن به صورت ضربانی ادامه می یابد (نقش مهم احساس مادر و مکیدن شیرخوار در تداوم شیردهی).
ماده شیمیایى مهار کننده ترشح شیر
این ماده در خود پستان ساخته می شود و ترشح شیر را در هر پستان بر اساس نسبت شیر ذخیره شده در آن پستان، به نسبت برداشت شیر در هر وعده تنظیم مى کند. تغذیه مداوم و موثر از هر پستان، با کاهش این پروتئین ترشح شیررا زیاد می کند، در حالی که شیردهى نامنظم و غیرموثر، با افزایش این ماده تولید شیر را کم مى کند (برداشت مداوم و موثر شیر، قوی ترین تعیین کننده حجم شیر در هر پستان است).