سلامت رابطه زناشویی، اهمیت آگاهی کافی

روانپزشک و عضو هیات علمی پژوهشگاه ابن‌سینا درباره تعریف سلامت جنسی گفت: منظور از سلامت، رفاه کامل جسمی و روانی است و وقتی از سلامت جنسی حرف می‌زنیم، مقصودمان رفاه کامل دو طرف در رابطه زناشویی است. یعنی زن و شوهر رابطه زناشویی‌ای داشته باشند که مبتنی بر رضایت، خوشنودی و لذت هر دو طرف باشد، نیازهای هر دو طرف را برآورده کند و باعث بهبود کلیه روابط حاکم بر زندگی آن‌ها شود.
دکتر بهزاد قربانی درباره اینکه چه رابطه جنسی‌ای «طبیعی» تلقی می‌شود، توضیح داد: تعریف «طبیعی» یا «نرمال» در حوزه سلامت، به‌ویژه سلامت جنسی دشوار است. برای اینکه رابطه‌ای را طبیعی قلمداد کنیم، نمی‌توانیم از معیارهایی مثل تعداد رابطه، مدت رابطه، شکل رابطه و مانند اینها استفاده کنیم. گاهی مراجعان ما این دغدغه را دارند که مثلاً تعداد رابطه زناشویی ما در هفته کم یا زیاد است. این تلقی نادرست است. ما نمی‌توانیم فرمول یا چهارچوب خاصی دربارۀ مؤلفه‌های رابطه جنسی تعیین کنیم، بلکه معیار ما باید رضایت و لذت دو طرف باشد. بنابراین، اگر هر یک از دو طرف از رابطه زناشویی حس خوبی نداشته باشد، ما با یک رابطه غیرطبیعی مواجه‌ایم.
عضو هیات علمی پژوهشگاه ابن‌سینا دربارۀ علل مشکلات جنسی یادآور شد: باید توجه کنیم که علت اختلالات جنسی صرفاً جسمی یا صرفاً روانی نیست، بلکه ترکیبی از اینهاست و گاه مؤلفه‌های معنوی و اجتماعی هم در آن دخیل‌اند.
این روانپزشک با اشاره به تفاوت‌های عملکرد و نیازهای جنسی زن و مرد، گفت: زنان و مردان در رابطه جنسی از نظر فیزیولوژی و فیزیولوژی روانی با هم تفاوت دارند. برای نمونه، برای مرد آناتومی زن مهم است، اما برای زن وجوه عاطفی مهم است و وجوه جسمی چندان تعیین‌کننده نیست. یا در رابطۀ جنسی، وقتی مرد اوج لذت جنسی را تجربه کرد و به انزال رسید، تا چند ساعت نمی‌تواند دوباره آن را تکرار کند اما زن می‌تواند چند ارگاسم یا اوج لذت جنسی پیاپی را تجربه کند. بنابراین،‌ دو طرف باید این تفاوت‌های عملکردی و عاطفی را بدانند و درک کنند. به دلیل همین تفاوت‌هاست که آقایان باید تلاش کنند رابطۀ زناشویی را از منظر خانم‌ها هم ببینند و فقط در پی ارضای نیاز خود نباشند.
قربانی در ادامه افزود: گاهی رعایت نکات ساده کیفیت رابطۀ جنسی و غیرجنسی زوج‌ها را بسیار افزایش می‌دهد. برای نمونه، آقایان باید متوجه اهمیت پیش‌نوازی و معاشقه در رابطۀ زناشویی باشند. پیش از مقاربت، گفتن کلمات محبت‌آمیز و نوازش کردن می‌تواند باعث تحریک خانم و آماده شدن او برای رابطه شود و همچنین، رابطۀ غیرجنسی آنها را نیز بهبود بخشد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه ابن‌سینا با تأکید بر نقش آموزش در حوزۀ سلامت جنسی گفت: بالا بردن آگاهی زوج‌ها دربارۀ ابعاد مختلف سلامت جسمی و کمک به آنها برای پی بردن به تفاوت‌ها و نیازهایشان، کیفیت رابطۀ زوج‌ها را افزایش می‌دهد. در واقع با آگاهی، تمرین و کسب مهارت، بدون نیاز به پرداختن هزینه‌ای، زن و مرد می‌توانند زندگی زناشویی بسیار موفقی داشته باشند. فقط لازم است که وقت بیشتری صرف رابطۀ خود کنند و تلاش کنند آگاهی‌های لازم را کسب کنند.
این روانپزشک درباره روند تشخیص و درمان اختلالات جنسی گفت: به‌طور سنتی، در صورت بروز مشکل آقایان به متخصص مردان یا اورولوژی و خانم‌ها به متخصص زنان مراجعه می‌کنند. اما همان‌طور که گفته شد، علت اختلالات جنسی فقط عضوی یا جسمی نیست و سهم عوامل روانی در بروز این اختلالات زیاد است. بنابراین، روند تشخیص و درمان اختلالات جنسی باید به‌صورت گروهی و با مشارکت تخصص‌های مختلف، از جمله روانپزشک، انجام شود. در کلینیک سلامت جنسی ابن‌سینا تخصص‌های مختلف حضور دارند تا بتوانند مشکل را از ابعاد مختلف بررسی کنند و در صورت لزوم مشاوره‌های داخلی و غدد نیز برایشان انجام می‌شود.
عضو تیم تخصصی کلینیک سلامت جنسی ابن‌سینا دربارۀ علل روانی شایع اختلالات جنسی توضیح داد: شایع‌ترین علت روانی کاهش میل و افت عملکرد جنسی، افسردگی است. ابتلا به افسردگی باعث کاهش میل به انجام فعالیت‌های شغلی و روزمره و پایین آمدن سطح انرژی فرد می‌شود. بنابراین، طبیعی است که میل و کیفیت عملکرد جنسی فرد افسرده کاهش پیدا کند. در چنین مواردی، با درمان افسردگی، اختلالات جنسی نیز برطرف می‌شوند. در آن سوی طیف هم، قرار گرفتن فرد مبتلا به دوقطبی در فاز یا وضعیت شیدایی می‌تواند باعث افزایش شدید میل جنسی شود که اگر اختلال دوقطبی کنترل شود، مشکلات جنسی نیز برطرف می‌شوند.
قربانی درباره علل زمینه‌ای و محیطی اختلالات جنسی افزود: برخی بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و فشارخون بالا می‌توانند موجب بروز اختلالات عملکرد جنسی، مانند اختلال نعوظ در مردان و آنورگاسمی در زنان شوند. همچنین مصرف برخی داروها مانند برخی داروهای کاهش دهنده فشار خون و برخی داروهای ضدافسردگی می‌تواند علت بروز اختلالات عملکرد و میل جنسی باشد. مصرف مواد مخدر، مواد محرک و نوشیدنی‌های الکلی نیز در درازمدت می‌تواند باعث آسیب به سلامت جنسی شود.
عضو تیم تخصصی کلینیک سلامت جنسی ابن‌سینا با اشاره به بازنگری اخیر طبقه‌بندی اختلالات جنسی، چهار گروه را برای مشکلات جسمی برشمرد و توضیح داد: دستۀ نخست، اختلالات میل جنسی است که می‌تواند به صورت کمبود یا زیادی میل جنسی باشد و متأسفانه اکنون در کشور، به دلایلی همچون عوض شدن سبک زندگی، افزایش مشغله‌ها و عوامل استرس‌زا و سرگرم شدن زوج‌ها در شبکه‌های اجتماعی، با معضل کاهش میل جنسی روبه‌رو هستیم. دستۀ دوم، اختلالات تحریک جنسی است که در قالب اختلالات نعوظ در مردان و اختلالات ترشحی در زنان بروز پیدا می‌کند. دستۀ سوم اختلالات ارگاسم یا اوج لذت جنسی است که به‌صورت انزال زودرس، انزال دیررس و انزال خشک در آقایان و آنورگاسمی در زنان بروز می‌یابد. دستۀ آخر نیز اختلالات حین رابطۀ جنسی است که دیسپارونی و واژینسموس در این دسته جای می‌گیرند.
قربانی زودانزالی را از جمله مشکلات شایع، به‌ویژه در مردان شهری و تحصیلکرده دانست و گفت: در برخی منابع انزال زودتر از یک دقیقه یا زودتر از دو دقیقه به‌عنوان انزال زودرس تعریف شده است، اما در این زمینه هم نمی‌توان معیارهای کمّی و عددی تعیین کرد. بهترین تعریف زودانزالی یا انزال زودرس، انزال مرد پیش از رسیدن زن به ارگاسم است. یعنی باز هم ملاک ما رضایت و لذت دو طرف است. انزال زودرس می‌تواند دلایل جسمی و روانی داشته باشد. استرس‌های مختلف و فانتزی‌های ذهنی حین رابطه از جمله علل زودانزالی‌اند و طیفی از درمان‌های دارویی، درمان‌های شناختی و رفتاری و آموزش تکنیک‌های مفید می‌تواند به حل این مشکل کمک کند.
عضو هیات پژوهشگاه ابن‌سینا با اشاره به معضل «ازدواج وصال‌نیافته» در برخی از زوج‌ها گفت: ما گاهی با زوج‌هایی مواجه می‌شویم که به رغم گذشت چند ماه و حتی چند سال از ازدواج‌شان، هنوز با هم نزدیکی نداشته‌اند. این زوج‌ها نه می‌توانند زندگی زناشویی طبیعی داشته باشند و نه می‌توانند به‌طور طبیعی بچه‌دار شوند. درمان این موارد نیز نیازمند کارگروهی است و متخصصان زنان، مردان، روانپزشکی و روانشناسی باید در کنار هم مسیر درمان را مشخص کنند. هستۀ اصلی این اختلال، ترس و اضطراب است و ما سعی می‌کنیم با تجویز داروهای ضداضطراب و مشاوره با زوج‌ها به آنها برای غلبه بر این مشکل کمک کنیم‌.
قربانی یکی از موانع روابط سالم زناشویی را باورهای فرهنگی و علمی نادرست دانست و گفت: انگاره‌هایی در ذهن برخی زوج‌ها وجود دارد که مانع شکل‌گیری یک رابطۀ جنسی و غیرجنسی خوب و سالم بین آنها می‌شود. یکی از این باورهای نادرست این است که زن نباید در رابطۀ زناشویی پیش‌قدم شود و انجام این کار منافی عفت و حیا است. در حالی که بین زن و شوهر نباید چنین بازدارنده‌هایی وجود داشته باشد و هر یک از دو طرف باید بتوانند نیازهای خود را به‌راحتی بیان کنند. باور نادرست دیگر این است که مردانگی یک مرد فقط با عملکرد جنسی او تعریف می‌شود. در حالی که نمی‌توان هویت مردی را که نقش‌ها و جایگاه‌های متعددی در جامعه و خانواده دارد، فقط به عملکرد جنسی او تقلیل داد. اختلال عملکرد جنسی نیز یک مشکل یا بیماری مثل دیگر مشکلات است و با درمان برطرف می‌شود.
این روانپزشک در ادامه افزود: باور نادرست دیگر لزوم هم‌زمانی ارگاسم یا اوج لذت جنسی زن و مرد است. برخی زوج‌ها فکر می‌کنند که اگر هم‌زمان به اوج لذت برسند، یعنی خیلی به هم علاقه‌مندند و رابطۀ خیلی خوبی دارند. در حالی که زن و مرد از نظر عاطفی و عملکردی با هم متفاوت‌اند و ما توصیه می‌کنیم که اول خانم به اوج لذت جنسی برسد و بعد آقا. زیرا همانطور که گفته شد، آقا بعد از انزال نمی‌تواند رابطه را ادامه دهد. همچنین، این تمرکز بر زمان‌بندی باعث استرس و تنش می‌شود و از کیفیت رابطه می‌کاهد. یک باور اشتباه دیگر این است زوج‌ها فکر می‌کنند که رابطۀ جنسی خوب، فقط یعنی مقاربت. در حالی که صحبت‌های خوب و عاشقانۀ زن و مرد، نوازش و معاشقه نیز می‌تواند یک رابطۀ جنسی و زناشویی لذت‌بخش باشد.
قربانی در پایان درباره تأثیر مصرف مواد غذایی با طبع گرم و سرد بر عملکرد جنسی گفت: هنوز شواهد علمی کافی برای رد یا اثبات این نظریه‌ها وجود ندارد، اما با اطمینان می‌توان گفت که در مواردی که اختلال جنسی موقت نیست و سال‌ها فرد را درگیر کرده است، نمی‌تواند صرفاً ناظر به تغذیه باشد و باید پیگیری و درمان شود.