بهداشت باروری چیست؟

شاید بسیاری از افراد وقتی صحبت از بهداشت باروری می‌شود، تصور کنند این مقوله به توصیه‌هایی برای حفظ سلامت در دوران بارداری باز می‌گردد.
در حالی که بهداشت باروری و پرداختن به ابعاد مختلف آن با محوریت سلامت زنان با رعایت اصول اولیه مراقبت بهداشتی از بدو تولد آغاز می‌شود و تا دوران یائسگی ادامه می‌یابد. بی‌شک والدین، نقش اساسی در ارائه مراقبت‌های لازم از دخترانشان برای حفظ سلامت و بهداشت باروری و دادن آگاهی و آموزش به آنان به‌عهده دارند. گفت‌وگوی ما را با دکتر افسانه شه‌بخش، جراح و فلوشیپ زنان و زایمان و ناباروری و عضو تیم تخصصی مرکز فوق‌تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا درباره اصول بهداشت باروری بخوانید.

منظور از بهداشت باروری چیست و چرا آگاهی از آن، به‌ویژه برای خانم‌ها مهم است؟
بهداشت در هر زمینه‌ای موضوعی مهم بوده و باید به آن توجه ویژه‌ای شود. بهداشت باروری نیز همان‌طور که از نام آن مشخص است از موضوعات مهم بوده و زوجین باید قبل از اقدام به باروری در این مورد اطلاعات لازم را کسب کنند.
از نظر تعریف منظور از بهداشت باروری به حالتی از سلامتی کامل جسمی، روانی و رفاه اجتماعی اطلاق می‌شود که مرتبط با دستگاه تولیدمثل و روند کارکرد آن است که شامل اقدامات لازم در سطح پیشگیری و تشخیص زودرس در کلیه مقاطع زندگی از تولد تا مرگ می‌شود. به‌خصوص برای زنان و دختران این اقدامات نه‌تنها باعث پیشگیری از بیماری می‌شود، بلکه باعث کاهش بار بیماری در دوره‌های بعدی زندگی و در نهایت افزایش رضایتمندی از زندگی می‌شود.
در واقع بهداشت باروری به این معناست که فرد آزادانه و آگاهانه قابلیت تولیدمثل داشته باشد و در مورد چگونگی تناوب آن و زمان بچه‌دار‌شدن خود تصمیم بگیرد. گسترش بهداشت باروری و پرداختن به ابعاد مختلف آن از گام‌های اساسی در تأمین سلامت جامعه و خانواده با محوریت سلامت زنان است.
همچنین کمک به خانواده‌ها در زمینه بهبود وضعیت بهداشت، توانمندسازی، مراقبت‌های بهداشتی، تنظیم خانواده و درمان بیماری‌های منتقل شده از راه جنسی و بدخیمی‌های دستگاه تناسلی، تشخیص و درمان ناباروری و آموزش در زمینه سلامت باروری به‌ویژه در نوجوانان و جوانان در حوزه بهداشت باروری می‌گنجد.
به‌علاوه نگاه مسؤولانه به نیازهای جنسی خود، حقوق جنسی زنان و نیز مشارکت مردان در سلامت باروری، سلامت دوران یائسگی، بهداشت سالمندان و روابط متقابل احترام‌آمیز و به طور کلی ارتقای سطح سلامت تمام زنان و مردان در این حوزه مورد توجه قرار می‌گیرد.

توجه به بهداشت باروری باید از چه سنی شروع شود؟
اگر بپذیریم که موارد قابل توجهی از بیماری‌های جسمی و روحی مثل سوء‌تغذیه و رشد ناکافی - که به تهدید سلامت فرد منجر می‌شود - از دوران جنینی شروع شده است، دامنه بهداشت باروری به دوران قبل از تولد نیز می‌رسد. البته با توجه به این‌که دوران باروری زن از بلوغ تا یائسگی و محدوده متوسط آن ۱۵ تا
45 سالگی است، مراقبت‌های بهداشتی در این سنین از اهمیت خاصی برخوردار است.

والدین باید چه مراقبت‌هایی در رابطه با بهداشت باروری دختران‌شان انجام دهند؟
مطالعات متعدد در کشورهای مختلف نشان داده که با رعایت اصول اولیه مراقبت بهداشتی از بدو تولد و ارائه صحیح مراقبت می‌توان موفقیت‌های چشمگیری در این زمینه داشت. والدین از ارکان اساسی برای دست‌‌یافتن به این منظور هستند. تکامل کودک از دوران جنینی آغاز شده و با مراقبت و تغذیه مطلوب در دوران بارداری فرصت رشد و تکامل مطلوب کودک فراهم می‌شود.
والدین با ایجاد محیطی مطلوب که در آن کودک هم از نظر جسمی و هم روانی احساس امنیت داشته باشد، می‌توانند اولین مراقبت‌های بهداشتی باروری را ایجاد کنند که شامل تغذیه مناسب، انجام واکسیناسیون، انجام فعالیت‌های ورزشی برای کودک، کمک به داشتن وزن مناسب و افزایش اعتماد به نفس کودک می‌شود. معاینات دوره‌ای کودکان برای شناسایی، پیشگیری و درمان بیماری‌هایی که بر بهداشت باروری موثرند بسیار لازم و کمک کننده است و والدین باید در این خصوص دقت داشته باشند تا جلوی عوارض بعدی هرچه زودتر گرفته شود.

در دوران بلوغ چه مراقبت‌ها و آموزش‌های ویژه‌ای باید از سوی والدین صورت بگیرد؟
سرنوشت و آینده فرد با تصمیمات منطقی و برخورد صحیح با تغییر و تحولات دوره نوجوانی و بلوغ گره می‌خورد. مهم‌ترین تغییر و تحول دوران نوجوانی که به عنوان نقطه‌عطف زندگی نوجوانان از آن یاد می‌کنند، فرآیند بلوغ است. بلوغ دوره جوانی، انتقال از مرحله کودکی به بزرگسالی و زمان اکتساب قدرت باروری است.
با توجه به اهمیت دوران بلوغ، تعامل صحیح والدین با نوجوانان مطابق با الگوی زندگی اسلامی - ایرانی، در گذار از این دوره پرتلاطم موثر است.
مهم‌ترین نیازهای بهداشت باروری که والدین باید به آنها آگاهی داشته و مراقبت لازم را انجام دهند تا در آینده شاهد فرزندآوری و کاهش تبعات ناباروری در جامعه باشیم، عبارتند از:
آگاهی دختران از فیزیولوژی بلوغ، تغییرات جنسی، فیزیولوژی و آناتومی دستگاه تناسلی، تحولات روحی، مسائل تغذیه‌ای و بهداشتی.
آگاهی نسبت به فیزیولوژی سن باروری، بارداری و مسائل زناشویی.
افزایش نفوذ خانواده در حل و فصل مشکلات بلوغ.
حمایت والدین از نیازهای جسمی و روحی فرزندان در این سنین و همچنین حمایت آنها در زمان بحران در فرزند.

در زمینه بهداشت قاعدگی چه نکات مهمی باید به دختران آموزش داده شود؟
رعایت بهداشت در دوران عادت ماهانه اهمیت زیادی دارد. ناآگاهی و دسترسی نداشتن به امکانات بهداشتی در این دوران می‌تواند سلامت زنان را به خطر بیندازد.
مهم‌ترین نکته در مورد استفاده از نوارهای بهداشتی است که باید مرتب تعویض شود. شست‌وشوی این ناحیه با استفاده از آب تمیز کفایت دارد و نیاز به مواد ضدعفونی‌کننده نیست. باید به دختران در مورد حمام کردن در این دوران تأکید کرد.
همان‌طور که می‌دانید گرما باعث کاهش انقباضات عضلانی و باعث کاهش درد می‌شود. از این رو می‌توان از آب گرم یا حوله گرم استفاده کرد. در این دوران بهتر است از خوراکی‌هایی که نفاخ هستند کمتر مصرف شود.

تغذیه چه نقشی در سلامت باروری خانم‌ها دارد؟
پیروی از رژیم غذایی متعادل، عامل مهمی در حفظ سلامت باروری است. زنان به‌علت شرایط فیزیولوژیکی خاص نیاز به توجه‌های تغذیه‌ای ویژه دارند. کمبود آهن شایع‌ترین کمبود ریز مغذی در دوران نوجوانی است. در دختران به علت عادت ماهانه می‌تواند تشدید شود. همچنین به علت ساختار هورمون‌های جنسی که نیازمند چربی‌های مفید و پروتئین است، مصرف مناسب این مواد ضروری است.