تشویق و تنبیه کودک، چه اصولی دارد؟

تشویق در لغت به معنای به شوق در آوردن و کار کسی را ستودن و او را دلگرم ساختن است. تشویق از تمایلات فطری هر انسانی است که تا پایان عمر در او باقی می ماند. و تنبیه به معنی آگاه ساختن فرد نسبت به نتایج نامطلوبش است. در تعلیم و تربیت وقتی از تشویق و تنبیه صحبت می شود منظور این است که کودک را با رفتار درست و نادرست آشنا کنیم و نتیجه عمل نیکو و عواقب و پیامدهای رفتار ناپسند را به کودک بشناسانیم.

نکته هایی در مورد تشویق و تنبیه کودکان
تشویق درست، به جا و به موقع باعث رشد اعتماد به نفس در کودک می شود. تشویق بر خلاف تنبیه که از عوامل بازدارنده است عاملی ترغیب کننده است که به کودک نیرو می دهد. کودکی که تشویق می شود از کار و زحمت خود احساس رضایت می کند و همین رضایت خاطر است که جلو خستگی و بی میلی او را می گیرد. تشویق شخصیت کودک را احیا می کند.
گاهی یک تحسین ساده مسیر زندگی کودک را دگرگون می سازد. اصولاً تشویق در نهاد کودک تاثیر فوق العاده ای دارد و او را به انجام کارهای نیکوتر تشویق و راغب می کند. حال اگر کودک در کارهای خوب مورد تحسین قرار گیرد به آن کارها متمایل می شود و برعکس. تاثیر گذارترین نکته، تشویق کودک به کارهای درست است مثلاً به کودک بگویید: تو تخت خوابت را بدون اینکه از تو خواسته شود، مرتب کردی و این عالی است. این جملات باعث میشود که کودک به رفتار هر چه بهتر تشویق شود و مسلماً نتایج بهتری نسبت به زمانی که کودک را سرزنش می کنید خواهد داشت.
تشویق انواع مختلفی دارد. گاه به صورت دلجویی است. گاه عبارتی محبت آمیز. بعضی وقتها یک نگاه توام با لبخند و نشاط و زمانی وعده تعریف یک قصه و.. باید توجه داشت که تشویق به سن و درک کودک و نوع عمل او بستگی دارد. تشویق زمانی موثر است که اصولی را در آن رعایت کنیم که عبارتند از :
۱- علت تشویق باید برای کودک مشخص شود. هنگام تشویق کودک باید بفهمد به چه دلیل مورد تحسین قرار گرفته است.
۲ - پاداش معمولاً برای پیشرفت و موفقیت پرداخت می شود و پیامد آن است و با رشوه فرق دارد که معمولاً قبل از انجام دادن عمل پرداخت می شود. تشویق بدون دقت امکان دارد به شکل رشوه در آید و اعمال کودک به پاداش وابسته شود و پرتوقع و طلبکار پرورش یابد و در همه جا انتظار پاداش عملی یا معنوی داشته باشد. بنابراین تشویق نباید شکل رشوه به خود بگیرد که در این صورت اثر مثبت و سازنده ای نخواهد داشت.
۳ - پاداش و تنبیه در صورتی تاثیر دارد که متناسب با عمل و رفتار کودک تناسب داشته باشد و به موقع و بلافاصله اعمال شود.
۴ - تشویق باید هر چند وقت یکبار و در برابر کارهای برجسته و پسندیده کودک باشد نه به صورت همیشگی و برای هر کاری. زیرا در این صورت تشویق تاثیر خود را از دست خواهد داد.
۵ - تشویق برای دلخوشی نباشد بلکه کار کودک واقعاً برازنده وشایسته تشویق باشد.
۶ - توجه کنید که به هنگام تعریف ازکودکتان به نکات منفی او اشاره نکنید. مثلاً آفرین من اصلاً فکر نمی کردم تو بتوانی این کار را انجام دهی.
۷ - حتما به نکات مثبت وجود کودکتان توجه کنید. اگر کودک شما در یک زمینه خاص توانایی و استعداد دارد حتماً آن را شناسایی کنید و با تشویق آن باعث ایجاد پشتکار و میل به تمرین بیشتر درکودک شوید.
۸ - تشویق نباید از حد اعتدال تجاوز کند و بیشتر شود. به این دلیل که امکان دارد کودک را به خودبینی و خودستایی گرفتار کند. وقتی که کودکان را تحسین می کنید به خوبی متوجه این نکته می شوند که آیا واقعاً کار خوبی انجام داده اند و شایسته تعریف و تمجید هستند یا نه. مثلاً این که تو نابغه ای تعریف اغراق آمیزی است و هیچ تاثیر مثبتی ندارد.

آثار تشویق در کودکان
۱ـ تشویق، خستگی و ناامیدی را از کودک دور میکند و او را نسبت به هدف و راهی که انتخاب کرده است، امیدوار می سازد.
۲ ـ کودک با تحسین و تشویق، در صدد اصلاح ناسازگاریها و نقاط منفی اخلاقی خود برمی آید و بسیاری از شیوه های غلط رفتاری خود را اصلاح می کند.
۳ ـ تحسین رفتار و گفتار کودک باعث می شود که در سر دو راهیها سرگردان نشود و در کاری که انجام می دهد، کوشاتر و جدی تر باشد.

نکته هایی درباره تنبیه کودکان
متاسفانه بعضی پدر ومادرها تنها راه تربیت کودکشان را تنبیه بدنی می دانند. تنبیه بدنی به معنی کتک زدن که متاسفانه هنوز هم تا حدودی رایج است فقط یکی از انواع متعدد تنبیه است. باید بدانیم که به جای تنبیه و اعمال خشونت فیزیکی راههای بهتری می توان پیدا کرد. تنبیه بدنی عوارض گوناگونی در رفتار و روحیه کودک دارد.
برای تربیت کودکان نباید از تنبیه بدنی استفاده کرد زیرا باعث اختلالات رفتاری در کودکان می شود. کودکانی که تنبیه بدنی می شوند بیشتر از کودکان دیگر مضطرب و پرخاشگرند. کودکانی که مکرراً تنبیه می شوند یاد می گیرند از بزرگسالان تنبیه کننده دوری کنند و در نتیجه این بزرگسالان فرصت کمتری برای آموزش دادن رفتار مطلوب دارند.
تهدید و تنبیه به خصوص تنبیه بدنی اضطراب زیادی در کودکان به وجودمی آورد و این اضطراب می تواند عامل بازدارنده ی یادگیری در کودکان باشد. تنبیه بدنی به عنوان عامل بازدارنده چندان سازنده نیست به این دلیل که کودک امکان دارد از ترس کتک به ظاهر مرتکب خلاف نشود اما عادت زشت خود را از دست ندهد.

راههای دیگری به جای تنبیه عبارتند از
۱ - محروم سازی
به این روش است که کودکان را از موقعیت فعلی دور می کنند. هر وقت کودک از موقعیت خود سوء استفاده می کند، تنبیه مناسب، آن است که کودک را از چیزی که مورد علاقه اش است محروم کنید. مثلا اگر کودک از وسایل خود برای زد و خورد استفاده می کند بهتر است آن وسیله را از او بگیرید. چند دقیقه محروم کردن برای تغییر دادن رفتار کافی است. ضمن اینکه به والدین عصبانی نیز یک مهلت آرام شدن می دهد. محروم سازی زمانی بیشترین تاثیر را دارد که شی مورد علاقه کودک، عامل اصلی رفتار ناپسندکودک باشد. در غیر این صورت این تنبیه بی تاثیر خواهد بود.
۲ - حذف کردن امتیازات
مثل تماشا نکردن برنامه مورد دلخواه…
اصول تنبیه خوب عبارتند از ..
۱ - تنبیه با جرم و خطای کودک تناسب داشته باشد و بی درنگ پس از ارتکاب خطا انجام شود.
۲ - تنبیه نباید کودک را تحقیر کند و خشم او را برانگیزد. هنگامی که می خواهید کودک را تنبیه کنید رفتار و عمل زشتش را سرزنش کنید نه شخصیت او را . یعنی از به کار بردن کلماتی نظبر تو کی آدم می شوی یا دیگه دوستت ندارم استفاده نکنید. این کلمات فقط امنیت کودک را به خطر می اندازد و هیچ گونه ارتباطی به رفتار یا اعمال کودک ندارد.
۳ - تنبیه باید ثابت باشد و کودک بداند که در صورتیکه مقررات را رعایت نکند ، آن تنبیه اجتناب ناپذیر است. اجازه دادن به کودکان که در برخی موقعیت ها به طور نامناسب رفتار کنند و در موقعیت های دیگر سرزنش شوند آن ها را گیج می کند و رفتار ناخوشایند ادامه می یابد.
۴ - تنبیه با استدلال همراه باشد به طوری که کودک آن را بی طرفانه و عادلانه تعبیر وبرداشت کند.