فواید شیردهی به نوزاد، نجات جان مادر است یا بچه؟

اکثر افراد به خصوص مادران می‌دانند که شیردهی چقدر برای نوزاد مفید است. در روزهای بارداری و بعد از آن مراکز درمانی، بیمارستان‌ها و خانه‌های بهداشت مرتبا به صورت شفاهی یا با در اختیار قرار دادن جزوه و کاتالوگ مادر را از مزایای شیردهی، نحوه شیر دادن به نوزاد، راه‌های افزایش شیر، اهمیت آغوز و... آگاه می‌کنند.
اما چیزی که کمتر گفته می‌شود مزایای شیردهی برای خود مادر است. برخلاف فواید بی‌شماری که از شیرمادر برای نوزاد گفته می‌شود، کلیشه غلطی هست که شیردهی را برای مادر مضر و به وجود آورنده امراضی مثل پوکی استخوان، کمبود کلسیم، چاقی و... می‌داند. در جامعه معمولا به شیردهی مادر به چشم فداکاری نگاه می‌شود که نوزاد را قوی و بزرگ می‌کند اما «شیره جان مادر را میکشد». کشیدن شیره جان مادر شاید اصطلاح غلطی نباشد اما معنای منفی ندارد. چرا که محققان در سال‌های اخیر ثابت کرده‌اند که مادران شیرده نه تنها در دوران شیردهی، بلکه حتی در سال‌های آتی عمر خود هم از بسیاری از بیماری‌ها مصون می‌مانند. نکته جالب این است که هر چه دوران شیردهی به نوزاد طولانی‌تر باشد مادر کمتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های شایع قرار می‌گیرد.
در این گزارش دکتر «مرضیه طالبیان» متخصص زنان و زایمان درباره نتایج تحقیقات بین‌المللی درباره فواید شیردهی برای مادر صحبت کرده‌ است. دکتر طالبیان که فلوشیپ مادر و جنین دارد نتایج تحقیقاتی مختلف دانشگاهی از سال‌های اخیررا تفسیر و به زبان ساده بازگو کرده‌اند.

شیردهی و فواید کوتاه مدت آن
خانم‌هایی که سریعا بعد از زایمان شیردهی را شروع می‌کنند، سایز رحم در آن‌ها که بر اثر بارداری بزرگ شده است زودتر به اندازه سابق باز‌می‌گردد. شیردهی حتی خون‌ریزی رحمی بعد از زایمان را هم در مدت کوتاه‌تری قطع می‌کند. معمول است که مادر به صورت میانگین تا چهل روز بعد از زایمان خون‌ریزی دارد که این تعداد روز برای مادران شیرده کمتر می‌شود.
تحقیقات نشان می‌دهد خانم‌هایی که مدت زمان بیشتری شیردهی داشته‌اند کمتر از باقی زنان دچار افسردگی بعد از زایمان می‌شوند. اثرات مثبت شیردهی در تغییرات وزنی هم قابل توجه است. خانم ها در دوران بارداری افزایش وزنی را تجربه می‌کنند که مطلوب است بعد از زایمان کم‌کم کاهش پیدا کند. شیردهی باعث می‌شود این روند کاهش وزن زودتر و بهتر صورت بگیرد.

شیردهی و فواید بلند مدت آن
نکاتی که تا به اینجا گفته شد درباره فواید کوتاه مدت شیردهی بود. تحقیقات «آژانس مراقبت و سلامت آمریکا» ثابت کرده است که مدت طولانی تر شیردهی با کاهش خطر ابتلا به چندین مدل سرطان و همچنین «فشارخون بالا» در ارتباط است.
می‌دانیم که یکی از بیماری‌های مبتلابه و علل مرگ و میر خانم‌ها حتی در کشورهای پیشرفته «سرطان پستان»، «سرطان تخمدان» و «سرطان دهانه رحم» است. از آن‌جایی که شیردهی مستقیما با اندام‌های نامبرده در ارتباط است، شیردهی طولانی مدت خطر ابتلا به این سرطان را کاهش می‌دهد.
«آژانس مراقب و سلامت آمریکا» می‌گوید که شیردهی حتی بر روی سکته‌ها و بیماری‌های قلبی و عروقی هم اثر محافظتی دارد. منظور از اثر محافظتی یک اثر مادام‌العمر است که مادر شیرده را تا پایان عمر در برابر این بیماری مقاوم‌تر از سایرین می‌کند. امروزه یکی از علل اصلی مرگ و میر یا ناتوانی در دنیا به خصوص برای زنان سکته و امراض قلبی و عروقی است.
نتایج یک تحقیق که در «ژورنال آمریکایی اپیدمیولوژی» سال 2017 منتشر شد تاثیرات مثبت شیردهی را بر بیماری «فشارخون» نشان داد. مطالعات «cross study» یا مقطعی، مطالعات معتبری بر مبنای جمعیت و در حجم وسیع هستند. یک تحقیق بر مبنای مطالعات مقطعی در سال 2016 مشخص کرد که خانم‌هایی که در سال‌های گذشته شیردهی داشته‌اند کمتر از آن‌هایی که نداشته‌اند ریسک ابتلا به بیماری فشارخون دارند.

با شیردهی می‌شود با دیابت هم جنگید
دیابت تیپ۲ یکی از دیگر از مشکلات شایع در دنیا و همچنین در کشور ماست. ما ایرانی‌ها از نژاد مدیترانه‌ای هستیم و این نژاد در واقع ریزفاکتوری برای ابتلا به بیماری دیابت نوع۲ است. پس می‌شود گفت ابتلا به دیابت جزء ژنتیک و ارث ما ایرانی‌هاست. دیابت از جمله بیماری‌هایی است که حیات ارگان‌های بدن مثل چشم و کلیه وقلب را تهدید می‌کند.
تحقیقات ثابت کرده زنی که شیر می‌دهد بدنش علائم بهبود تحمل گلوکز و بهبود حساسیت به انسولین از خود نشان می‌دهد. به علاوه به طورمعناداری خطر ابتلا به دیابت نوع2 در سال‌های آتی عمر از این زن دور می‌شود. نتیجه تحقیق دیگری در سال 2019 نشان داده ک زنی که مدت طولانی‌تری شیردهی داشته باشد30درصد کاهش ریسک ابتلا به دیابت نوع2 را در طول زندگی خود دارد.
مطالعه ۳۰ساله دیگری که نتایج آن در سال ۲۰۱۹ منتشر شد، خطر ابتلا به دیابت نوع۲ را در گروه‌های مختلف مشابه‌سازی کرد. افراد این گروه‌ها شامل فاکتورهای متغیری مثل تحرک، توده نمایه بدن یا همان چاقی، مصرف سیگار، مصرف الکل، درآمد، تحصیلات، تعداد زایمان و سابقه خانوادگی دیابت بودند.
نتیجه این تحقیق نشان داد که هر 12ماه اضافه شدن به مدت شیردهی برای یک زن، 9درصد امکان ابتلا به دیابت نوع2 را در طول زندگی اش کم خواهد کرد. تحقیق دیگری با روش چندمرکزی، 1238 زن سفیدپوست و سیاهپوست را موردمطالعه قرار داد و ثابت کرد که مدت بیشتر شیردهی با کاهش 25 تا 47درصدی بروز دیابت ارتباط دارد. افراد این مطالعه از نظر سبک زندگی، وضعیت بدنی و خصوصیات بالینی و اجتماعی تحت نظر بوده‌اند.

رابطه دیابت بارداری، شیردهی و دریافت انسولین
یکی از بیماری‌های شایع مادران باردار، ابتلا به دیابت بارداری است. در این بیماری قند مادر از سطح استاندار بالاتر می‌رود که هم برای مادر و جنین و هم برای نوزاد بعد از تولد عوارض دارد. درصدی از این مادران در آینده ریسک ابتلا به دیابت آشکار که نیاز به دریافت دارو و انسولین دارد را هم پیدا می‌کنند.
مطالعه‌ای در نیویورک تعدادی مادر را که در طول دوران بارداری دچار دیابت شده بودند تا سه سال بعد از زایمان با در نظر گرفتن متغیرهای مختلف مورد بررسی قرار داد. این مطالعه که در سال 2017 منتشر شد می‌گوید که خانم‌های مبتلا به دیابت بارداری که حداقل 12ماه بچه خود را شیر بدهند، سه سال بعد از زایمان نسبت به کسانی که همین بیماری را در دوران بارداری داشته‌اند اما سه ماه یا کمتر شیردهی داشته‌اند، بسیار کمتر دچار دیابت یا پیش دیابت شده‌اند.
پیش دیابت بیماری است که فرد مبتلا به آن سطح قندخونش از حد استاندارد بالاتر است اما هنوز به مرحله گرفتن انسولین نرسیده‌ و باید تحت نظر باشد.

شیردهی باعث کمبود کلسیم نمی‌شود
یکی از کلیشه‌های شایع بین مردم این است که شیردهی باعث کمبود کلسیم در زن، از بین رفتن استخوان و ها و ابتلا به پوکی استخوان می‌شود. اما واقعیت چیز دیگری است.
تحقیقات بر روی «تراکم موادمعدنی استخوان» در زنان شیرده نشان داده که در طول دوران شیردهی مقداری از این تراکم کم می‌شود. چون منبع اصلی تولید شیر از استخوان‌های مادر است. اما بعد از پایان دوران شیردهی حتی با یک تغذیه معمولی این کمبود جبران خواهد شد. در واقع بدن خودش این کمبود را جبران خواهد کرد و اینطور نیست که این کمبود کلسیمی تا آخر عمر در بدن زن باقی بماند.

دو سال شیردهی در قرآن آمده است
نکته جالب در همه این تحقیق‌ها این است که مدت طولانی‌تر شیردهی ریسک ابتلا به بیماری‌های نامبرده را بیشتر کاهش می‌دهد. اما باز هم جالب‌تر این است که در این تحقیقات علمی حداقل میزان شیردهی برای اینکه زنی در ریسک بسیار کمتری از ابتلا به بیماری قرار بگیرد، دوسال است. یعنی چیزی که صریحا در قرآن و دین ما روی آن تاکید شده است. مسلمان‌ها بر اساس آموزه‌های دینی هزاران سال است که مدت مطلوب شیردهی برای نوزاد را دوسال می‌دانند و بسیاری هم به آن عمل می‌کنند. درحالی که رسیدن به این سن برای غربی‌ها با صرف هزینه‌های زیاد علمی و زمان زیاد برای تحقیقات دانشگاهی میسر شده است.