نقش آهن در نوزادان، اطلاعاتی برای مادران

آهن یکی از مواد ضروری برای بدن و رشد و نمو طبیعی کودک است. بیشترین میزان آهن، در هموگلوبین موجود در گلبول قرمز است که وظیفه اصلی آن حمل اکسیژن از ریه به بافت‌‌ها است.
اگر آهن کافی به بدن نرسد، گلبول قرمز به میزان کافی تولید نمی‌‌شود و در نتیجه فقر آهن پدید می‌‌آید.
کمبود این ماده در بدن موجب خستگی، مشکلات تنفسی، افزایش خطر ابتلا به عفونت‌ها، رنگ‌پریدگی، کج خلقی، مشکلات رفتاری و اشتیاق به خوردن مواد غیرخوراکی مانند یخ یا خاک، کاهش اشتها و ضربان قلب سریع، کاهش فعالیت بدنی و بروز مشکلاتی در یادگیری کودکان ‌می‌شود، به طوری که ضریب هوشی کودکان مبتلا به کم‌خونی فقر آهن کمتر از حد طبیعی برآورد شده است.
متاسفانه کمبود آهن در دو سال اول زندگی به علت نقش آهن درتکامل و رشد مغز لطمات جبران‌ناپذیری برای کودک و جامعه دارد.
نوزاد تا حدود شش ماهگی، از ذخیره‌های آهن موجود در بدن خود و شیر مادر استفاده می‌کند.
با اینکه میزان آهن موجود در شیر مادر کم است، اما جذب بسیار خوبی دارد، بنابراین شیرخوار تا حدود چهار یا شش ماهگی نیاز به تجویز آهن ندارد و به ندرت قبل از شش ماهگی نیاز به تجویز آهن پیدا می‌کند، اما به دلیل اینکه به تدریج میزان هموگلوبین خون شیرخوار کم می‌شود. لازم است بعد از چهار یا شش ماهگی از قطره آهن استفاده شود.

توجه
در نوزادانی که با وزن کم متولد می‌شوند، ذخایر آهن کم است و گاه ممکن است بعد از سه ماهگی و یا حتی زودتر آهن اضافی به صورت قطره خوراکی به آن‌ها خورانده شود.
شروع خطر کمبود آهن در کودکان در حدود یک سالگی است. بچه‌هایی که از طریق شیر مادر تغذیه می‌شوند، کمتر از سایر کودکان در معرض خطر ابتلا به کم‌خونی قرار دارند.
همه نوزادان با آهن ذخیره شده در بدن خود به دنیا می‌آیند، اما از آنجایی که آن‌ها با سرعت بسیار زیادی در طول چند سال اول زندگی خود رشد می‌کنند، نیاز به آهن اضافی برای حمایت از فعالیت‌های بدنی دارند.

عوامل خطر برای ابتلا به کمبود آهن
نوزادان و کودکانی که یکی از شرایط زیر را داشته باشند، بیشتر در معرض ابتلا به کمبود آهن قرار دارند:
- کودکانی که بیش از 3 هفته قبل از موعد مقرر متولد شده‌اند یا هنگام تولد وزن کمی داشته‌اند.
- کودکانی که قبل از یک سالگی از شیر گاو تغذیه کرده‌اند.
- نوزادانی که از شیر مادر تغذیه کرده، ولی پس از 6 ماهگی نیز از غذاهای مکمل حاوی آهن استفاده نکرده‌اند.
- کودکان یک تا ۵ ساله‌ای که روزانه بیش از ۷۰۰میلی‌لیتر شیر در روز می‌نوشند.
- کودکانی که بیماری‌های خاصی مانند عفونت‌های مزمن داشته یا رژیم غذایی محدودی دارند.

اطلاعات اکثر مادران در زمینه استفاده از قطره آهن کودکان کم است
نتایج مطالعات و بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد بیش از نیمی از مادران قطره آهن را یا در زمان مناسب شروع نمی‌کنند و یا نظم لازم را تا پایان دوسالگی برای تداوم خوراندن قطره آهن به کار نمی‌گیرند.
با این که متخصصان اطفال، قطره آهن را برای کودکان تجویز می‌کنند، اما والدین به دلیل رغبت نداشتن کودک برای مصرف، آن به فرزند خود و یا سیاهی دندان از خوراندن منصرف می‌شوند!

قطره آهن موجب پوسیدگی دندان نمی‌شود
بسیاری از والدین پوسیدگی دندان کودکشان را ناشی از مصرف قطره آهن ذکر می‌کنند، اما باید بدانید که قطره آهن به خودی خود موجب پوسیدگی دندان نمی‌شود.
تنها عامل پوسیدگی دندان فعالیت میکروبی (باکتری) در مواجهه با مواد قندی است. لطفا بدون هیچ نگرانی در زمینه پوسیدگی دندان کودک قطره آهن را مصرف کنید.
برای جلوگیری از تغییر رنگ دندان‌ها، قطره آهن را با قاشق چایخوری یا قطره چکان در عقب دهان کودک بریزید.
سپس کمی آب به او بخورانید و بلافاصله دندان‌های او را با دستمال یا مسواک، پاک کنید.
می‌توانید قطره آهن را داخل یک قاشق آب‌میوه (آب پرتقال، آب نارنج، آبلیمو، آب سیب، و ...) حل کنید و آن را به کودک بدهید.
این کار سه مزیت دارد: کودک طعم تلخ آهن را کمتر احساس می‌کند، ویتامین C موجود در آب میوه جذب آهن را در معده افزایش می‌دهد، تغییر رنگ دندان کودک کمتر می‌شود.
با خوردن قطره آهن، رنگ مدفوع کودک شما به طور طبیعی تیره می‌شود.

یک کودک برای رشد و تکامل به چه میزان از آهن روزانه نیاز دارد؟
- ۷ تا ۱۲ ماهگی ۱۱ میلی‌گرم
- ۱۲ تا ۳۶ ماهگی ۷ میلی‌گرم
- ۴ تا ۸ سالگی ۱۰ میلی‌گرم
- ۹ تا ۱۳ سالگی ۸ میلی‌گرم
- ۱۴ تا ۱۸ ساله دختران ۱۵ میلی‌‌گرم و پسران ۱۱ میلی‌گرم

منابع غذایی سرشار از آهن برای کودکان کدامند؟
- گوشت قرمز
- لوبیاها و عدس‌ها
- غلات و دانه‌های غنی شده با آهن
- سبزیجات برگ سبز
- لوبیا سویا
- میوه خشک شده (کشمش، آلو سیاه و زردآلو به صورت خشک شده میزان بالایی آهن دارند و می‌تواند میان‌وعده مناسبی برای کودکان سه ساله باشد.
همچنین نصف فنجان کشمش ۱.۵ میلی‌گرم آهن برای بدن فراهم می‌کند.
همین میزان از زردآلوی خشک شده حاوی ۱.۸ میلی‌گرم آهن است. آلو سیاه خشک شده نیز ۰.۸ میلی‌گرم آهن در هر نصف فنجان دارد).

چه مواد غذایی جذب آهن را کاهش می‌دهند؟
مصرف نان‌های تهیه شده با جوش شیرین از مهم‌ترین عوامل عدم جذب آهن کافی هستند.
مصرف سوسیس وکالباس، پیتزا و تنقلات غذایی کم‌ارزش و شور و چرب مانند نوشابه، شکلات و پفک، مصرف کم انواع گوشت، مصرف چای همراه غذا و مصرف ناکافی غذاهای حاوی ویتامین C باعث کاهش جذب آهن می‌شود.
ابتلا به عفونت‌ها و آلودگی‌های انگلی نیز جذب آهن را کاهش می‌دهد.

آیا برای تشخیص کمبود آهن آزمایش غربالگری وجود دارد؟
معمولا در آزمایش‌های روتین که بین ۹ تا ۱۲ ماهگی انجام می‌شود با گرفتن آزمایش خون این موضوع بررسی می‌شود.
چنانچه کودک دارای عوامل خطر دیگری باشد، ممکن است در سال‌های بعد نیز پزشک درخواست تکرار آزمایش خون را در فواصل خاص داشته باشد، اما در مورد کودکی که وزن‌گیری و رشد و تکامل خوبی دارد و داروی خاصی مصرف نمی‌کند معمولا آزمایش خون حوالی یک سالگی کفایت می‌کند.

کدام مکمل آهن بهتر است؟
دقت: اگر از قطره‌های مولتی‌ویتامین حاوی آهن برای شیرخوار استفاده می‌کنید، دقت بفرمایید که حتما این قطره در حدود ۱۵۰۰ واحد بین‌المللی ویتامین A، حدود ۴۰۰ واحد بین‌المللی ویتامین D و حداقل ۱۰ میلی‌گرم آهن داشته باشد.
بسیاری از مولتی‌ویتامین‌های خارجی حاوی مقدار کافی آهن برای کودک زیر دو سال ایرانی نیستند.
لیپوزوفر، فروکید، قطره آهن سیدرال، قطره آهن آیروویت و قطره آهن فروگلوبین، پودر فرامکس، مولتی‌ویتامین آدزیر برخی از رایج ترین مکمل‌های آهن ایرانی و خارجی در بازار امروز هستند که مورد تایید متخصصان می‌باشند.