عوامل ناباروری مرد، پدر شدنم آرزو است!

د‌کتر الهام اکبری ؛ جراح و متخصص زنان و زایمان فلوشیپ لاپاراسکوپی پیشرفته، در این متن، مطالبی را درباره ناباروری مردان بیان می کند.

ناباروری به معنای ناتوانی یک زوج در باردار شدن پس از یک سال رابطه جنسی بدون جلوگیری است. ناباروری در ده تا پانزده درصد از زوج‌ها دیده می‌شود. علل ناباروری می‌تواند مربوط به زن، مرد یا هر دو و یا به دلایل نامشخص باشد. طی دو دهه اخیر گام‌های بلندی در رابطه با تشخیص و درمان ناباروری برداشته شده است و بسیاری از زوج‌های نابارور با استفاده از روش‌های موجود صاحب فرزند شده‌اند. علل ناباروری در زنان می‌تواند اختلال در تخمک گذاری، اختلال در لوله‌های رحمی، آندومتریوز، اختلال در گردن رحم یا رحم و مشکلات دستگاه ایمنی بدن باشد. ناباروری مردان که درصد بالایی از آن قابل پیشگیری است، نیز عوامل متعددی دارد که در این مطلب به شرح آن پرداخته شده است.

اختلالات مربوط به اسپرم

به طور طبیعی، در بیضه مرد اسپرم تولید می‌شود و به هنگام انزال از وی خارج می‌شود. اگر در موارد زیر اختلالی باشد، شانس لقاح کم شده و مرد نابارور محسوب می‌شود.

‌تعداد کم اسپرم؛

عدم بلوغ اسپرم؛

شکل غیرطبیعی اسپرم؛

عدم توانایی حرکت مناسب اسپرم.

مشکلات مربوط به تولید اسپرم یا کیفیت آن با انجام آزمایشات آنالیز اسپرم قابل بررسی و تشخیص است.

عوامل موثر بر حرکت اسپرم

عواملی که بر تعداد، شکل،‌ بلوغ و حرکت اسپرم تأثیر منفی دارند عبارتند از:

بیماری‌های عفونی: بیماری‌های عفونی با شرایط التهابی نظیر بیماری اوریون سبب عفونت مجاری تناسلی یا التهاب و از بین رفتن بیضه‌ها در مرد می‌شوند. حدود ۲۵ درصد مردانی که بعد از بلوغ دچار اوریون می‌شوند نابارور می‌شوند.

‌اختلالات هورمونی: اختلالات هورمونی سبب حدود ۵-۲ درصد مشکلات ناباروری در مردان می‌شود. تولید نامناسب هورمون‌های FSH و LH بر تولید هورمون مردانگی یا تستوسترون و تولید اسپرم تأثیر دارند.

مشکلات مربوط به دستگاه ایمنی بدن: در بدن بعضی مردان علیه اسپرم خودشان ماده‌ای به نام آنتی‌بادی تولید می‌شود که سبب کاهش حرکت اسپرم یا به هم چسبیدن آنها می‌شود.

پادتن‌های ضداسپرم: یکی دیگر از مشکلات ناباروری در مردان، تولید پادتن‌هایی در بدن مرد است که بر ضد اسپرم فعالیت می‌کند و موجب اختلال در عملکرد اسپرم‌ها می‌شود و تحرک و قدرت باوری اسپرم را کاهش می‌دهد. این پادتن‌ها معمولا در افرادی که وازکتومی انجام داده‌اند یا دچار انسداد لوله‌ها شده‌اند بیشتر به وجود می‌آید.

الیگو اسپرمی: به حالتی که غلظت اسپرم (تعداد اسپرم) در منی اندک باشد الیگواسپرمی اطلاق می‌شود. تشخیص الیگواسپرمی با یک تست ساده منی میسر می‌باشد.

آزواسپرمی: آزواسپرمی به حالتی اطلاق می‌گردد که یک فرد فاقد اسپرم در منی باشد. این حالت اغلب با شانس بسیار کم باروری و یا حتی عقیمی همراه است.

ناهنجاری‌های مربوط به ساختمان بدن

بعضی عوامل نظیر بسته بودن لوله‌های خروج اسپرم (دفران، اپیدیدیم)‌ سبب ناباروری در مردان می‌شود. بسته شدن لوله‌های خروج اسپرم می‌تواند به علل مادرزادی، نقص ژنتیکی، عفونت‌ها یا التهاب‌های دستگاه ادراری- تناسلی باشد.

از جمله عوامل دیگر ناباروری در مردان واریکوسل است. در این حالت رگ‌های درون کیسه بیضه متسع می‌شود و کیفیت اسپرم کاهش می‌یابد. این مشکل در اغلب مردان هیچ علامتی به همراه ندارد، اما برخی در ناحیه کیسه بیضه احساس درد می‌کنند، مخصوصاً پس از نشستن، ایستادن یا ورزش کردن به مدت طولانی که ممکن است این درد به صورت پراکنده یا متمرکز باشد. پزشک معمولا با معاینه بیضه یا سونوگرافی احتمال وجود واریکوسل را بررسی می‌کند.

عوامل دیگر

عوامل دیگری نظیر ناتوانی جنسی و یا انزال زودرس نیز می‌تواند عامل ناباروری در مردان باشد.

درصد کمی از مردان به انسداد مجرای انزال دچار هستند که مانع از رسیدن اسپرم به مایع انزال می‌شود. انسداد یا آسیب دیدن اندامی که اسپرم را از بیضه‌ها خارج یا اسپرم را به مجاری انزال هدایت می‌کند باعث می‌شود اسپرم در مایع منی وجود نداشته باشد. برخی مردان نیز به انزال پس‌گرد دچار هستند. انزال پس‌گرد زمانی رخ می‌دهد که مایع منی به جای خارج شدن از آلت تناسلی هنگام انزال، وارد مثانه می‌شود، زیرا ماهیچه موجود در دهانه مثانه به درستی عمل نمی‌کند. آسیب، عفونت، دیابت، مشکلات نورولوژیک، نقص‌های مادرزادی یا وازکتومی می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در انزال شود.

این مشکلات معمولا علائمی ندارد، اما در صورت دچار شدن به انزال پس‌گرد، ممکن است شاهد کدر بودن ادرار باشید یا هنگام رابطه جنسی و انزال، مقدار کمی مایع یا هیچ مایعی از آلت تناسلی خارج نشود.

علل ناباروری ژنتیکی

علل ناباروری اعم از مشکلات هورمونی و چاقی تا غیر طبیعی بودن سلول‌های جنسی (تخمک و اسپرم) همگی می‌تواند به نوعی تحت تاثیر عوامل ژنتیکی باشد. امروزه مطالعات بر روی ژن‌های خاص در انسان و مدل‌های آزمایشگاهی تا حدودی تاثیر عوامل ژنتیکی بر ناباروری را آشکار ساخته اند.

بعضی از عوامل ژنتیکی بر ناباروری مردان تاثیر می‌گذارند، در حالی که بعضی عوامل دیگر بر روی هر دو جنس و یا فقط بر روی زنان تاثیر گذارند. برای مثال جابجایی‌های کروموزومی می‌تواند بر روی مردان و زنان تاثیر بگذارد، اما سندروم کلاین فلتر که در آن ترکیب کروموزوم‌های جنسی به صورت XXY در می‌آید تنها مختص مردان است و سندروم ترنر که در آن بیمار فقط دارای کروموزوم جنسی X است تنها مختص زنان است.

عوامل ناشناخته

گاه ممکن است پس از یک معاینه دقیق پزشکی، زن و شوهر کاملا‌ سالم تشخیص داده شوند، ولی به علل ناشناخته بارور نشوند. اگرچه معمولا بعد از دو سال تعداد زیادی از این زوج‌ها بچه‌دار می‌شوند، اما تعدادی از آنها حتی بعد از گذشت سه سال بدون استفاده از روش‌های پیشگیری بچه‌دار نمی‌شوند، در این صورت باید تحت درمان قرار بگیرند.

عوامل مخرب بر باروری مردان

برخی از مواردی که می‌تواند تأثیر منفی بر توانایی باروری مرد داشته باشد، در زیر آورده شده است:

مصرف دخانیات و مواد مخدر

مصرف نوشیدنی‌های الکلی

مصرف دارو‌های استروئیدهای آنابولیک مورد استفاده بدن‌ساز‌ها

مصرف داروهای حاوی تستوسترون یا داروهای درمان آرتروز، فشار خون، افسردگی، سرطان، عفونت یا اختلالات گوارشی

بیماری مزمن مثل دیابت، سرطان یا بیماری تیروئید

تغذیه نامناسب

اضافه وزن زیاد

قرار گرفتن در معرض سموم نظیر آفت‌کش‌ها یا سرب

بیضه نهفته در سنین نوزادی یا کودکی

ابتلا به فتق بیضه

سابقه ابتلا به بیماری آمیزشی نظیر کلامیدیا یا سوزاک