برای کودکم قصه بخوانم یا داستان؟

با اینکه قصه کودکان در ایران و دیگر کشور های دنیا تاریخچه ای دور و دراز دارد، اما بسیاری از جنبه های مرتبط با آن، عموماً نادیده گرفته می شوند. قصه کودکان به روخوانی از یک موضوع خاص خلاصه نمی شود؛ دسته بندی ها، زیر بنا و به طور قطع یک هدف اساسی در پشت سر آن نهفته است که به شنونده آن ( یعنی کودک) اجازه می دهد تا از نظر فکری، ذهنی و یادگیری موضوعات مختلف رشد کند.


تفاوت قصه کودکان با داستان کودکان
نکته مهمی که در مورد تفاوت قصه کودکان با داستان وجود دارد، نوع روایت و شکل گیری این دو مورد است. طبق یک تعریف کلی، داستان توسط یک نویسنده نگارش شده و به طبع جزئیات و کلیات بیشتری در آن وجود دارد؛ نویسنده روی نگارش و مفهومی که قصد دارد تا به واسطه آن پیامی را به مخاطبش منتقل کند، وقت گذاشته است.
این در حالیست که قصه کودکان در هر ژانر و موضوعی که باشد از یک تاریخچه غنی، سینه به سینه نقل می شود و به این واسطه، در بین اکثر افراد یک منطقه یا یک کشور شناخته شده است. بسیاری از قصه هایی که ما از دیرباز به خاطر می آوریم، اکنون در قالب کتاب داستان الکترونیکی، چاپی و یا قصه صوتی در اختیار کودکان و نوجوانان قرار می گیرد.
اما شناخت وجه تمایز این دو مورد چه سودی دارد؟ در حقیقت، بسته به سن کودکی که می خواهیم داستان یا قصه ای را برای وی نقل کنیم باید به نوع و طرز بیان آن دقت ویژه ای بکار بگیریم. به طبع کودکانی که در سن و سال کمتری قرار دارند زمینه و بستر آماده تری برای شنیدن و یا خواندن قصه دارند. در صورتی که مثلا یک نوجوان یا یک کودک در سنین مدرسه بیشتر به خواندن داستان نیازمند است.

با وجود داستان، چه نیازی به قصه کودکان است؟
شاید با تشخیص تمایز های بیشتر بین قصه کودکان و داستان کودکان، این سوال در ذهن پدیدار شود که لزوم وجود قصه گویی چیست وقتی داستان ها هستند؟ نمی توان به این موضوع تک بعدی نگاه کرد. در حقیقت، همانطور که هر کدام از آدم ها در ابتدای دوران کودکی نمی تواند از غذای بزرگسالان برای رشد استفاده کنند، بنابراین درک داستان ها به همراه جزئیات یا متون مختلف با کلمات ثقیل برای آنها دشوارند. پس داستان ها از دنیای آنها کنار خواهند رفت چون درک آن را نیافته اند.
با وجود قصه کودکان، آنها رفته رفته درک بهتری از محیط پیرامون خود پیدا می کنند و هر فکر یا ایده به شکلی درست و قابل هضم برای آنها بیان می شود. قصه ها با اینکه دارای جزئیات ریز و فردیت واقع گرایانه نیستند، اما می توانند بسیاری از مفاهیم را به زبان ساده بیان کنند؛ بنابراین ما به صورت نثر تفکر و شکل زندگی را برای کودکان بیان می کنیم.



قصه های کودکان چه کارکردی دارند؟
فواید تعریف قصه برای کودکان بسیار زیاد است. بسیاری از کارشناسان حوزه کودک معتقدند که قصه حس کنجکاوی را در وی ارتقا می دهد، به او زبان می آموزد و مفاهیم را بدون دستکاری یا القای دستوری به کودک ارائه می دهد؛ بنابراین می توان مهم ترین دلیل پایداری و طول عمر زیاد قصه ها را به این موضوع نسبت داد. با اینکه داستان ها دنباله این نقش مهم را می گیرند و به کودکان اجازه می دهند رفته رفته با دنیای پیرامون تعامل پیدا کنند.
بسیاری از کارشناسان معتقدند که قصه کودکان بهترین راه برای ایجاد کودکی پویا است که همین قصه، تربیت فکری و اخلاقی وی را به دست می گیرد و می تواند تاثیر بسزایی در احساسات و زمینه ای برای اخلاق مداری وی باشد. بسیاری از افراد را می توان پیدا کرد که به واسطه داستان ها و خاطرات مرتبط با آن در دوران کودکی خود توانسته اند به ذهنیت و درک بهتری از موضوعات مختلف برسند.
در واقع مهم ترین هدف و اصلی ترین دلیل قصه گویی و نقل آن این است که بتوانیم یادگیری بهتری را برای کودکان فراهم کنیم؛ مثلا کودکی که الفبای انگلیسی را قبل از دوران مدرسه آموخته باشد، در حین یادگیری پایه این زبان عملاً دشواری خاصی را تجربه نخواهد کرد؛ بنابراین هدف اساسی قصه کودکان ایجاد همین بستر جهت یادگیری بهتر و کاربرد آن در زندگی است.

انواع قصه های کودکان براساس نوع ارائه آنها
فرقی نمی کند که قصه کودکان به چه صورتی بیان شود. قصه صوتی کودکانه یا قصه نوشتاری که عموما توسط والدین و مربیان برای کودکان خوانده می شود، انواع و اقسام مختلفی دارد که هر کدام از آنها هدف خاصی را دنبال می کنند.
• قصه مذهبی: که هدف مشخصی را برای انتقال مفاهیم و ارزش های مذهبی بیان می کند.
• قصه نقالانه: ارائه یک قصه شفاهی به شکل شاعرانه که با هدف بیان یک اتفاق تاریخی یا ستایش یک قهرمان بیان می شود و نوایی آهنگین دارد.
• قصه قومی: اکثر قصه های کودکان در این نوع بیان قرار می گیرند و اکثر توسط یک قومیت خاص شناخته شده هستند. اکثر این قصه ها توسط والدین بیان می شود یا در اکثر کتاب های قصه موجود است و بسیاری از افراد بومی آن را می شناسند.
• قصه تماشاخانه ای: حالت اجرای تئاتری دارد و عملا قصه به صورت صوت بیان می شود. درک آن توسط کودکان به لحاظ جنبه بصری و صوتی آسانتر است چرا که خیال پردازی عملا توسط کودک انجام نمی شود.
• قصه کتابخانه ای: قصه با روخوانی از روی کتاب قصه کودکان بیان می شود. این روش معمولا توسط والدین نیز صورت می گیرد اما در بسیاری از مدارس و آموزشگاه ها این روش برای یادگیری بهتر کودکان اتخاذ می شود؛ و تعیین دقیق تاریخ قصه گویی به این روش نامعلوم است.
• قصه گویی در فضای باز: بسیاری از کودکان با شنیدن قصه و قرار گیری در بین هم سن و سالان خود از اطلاعات و فضاسازی ایجاد شده در یک قصه بهره مند می شوند که این موضوع خود در یادگیری مفهوم قصه بسیار تاثیر گذار تر از حالتی است که کودک به تنهایی یک قصه را می شنود.
اصولاً زبان بیان قصه ها در تمامی حالات روایی شان ساده است و هیچگونه ماهیت ثقیل یا ادبی ندارد. در حالی که این موضوع در داستان های کودکانه به خوبی به چشم می خورد. با درک این تفاوت ها تهیه کتاب داستان یا کتاب قصه کودکان کار را برای شما، کمی آسانتر خواهد کرد.