بارداری در سن بالا، یائسگی را در نظر بگیرید

چند سالی است که به دلایل معمولا نامشخصی سن یائسگی در میان خانم‌ها کاهش یافته و به کمتر از ۴۰ سالگی رسیده‌است.

در حالی‌که بسیاری از خانم‌ها با توجه به افزایش سن ازدواج و قرارگرفتن در شرایط مناسب برای فرزنددار شدن، تمایل به بارداری در سنین بالاتر از ۴۰ سال دارند.

از آنجا که انجام روش آی‌وی‌اف نیز فقط ۳۰ تا ۴۰درصد موفقیت به‌همراه دارد، محققان مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا به‌عنوان یکی از پیشگامان در حوزه استفاده از سلول‌های بنیادی در درمان ناباروری در دنیا اقدام به راه‌اندازی بانک سلول‌های بنیادی خون قاعدگی کرد.

به این ترتیب هر خانم جوانی از ۲۰ تا ۴۵ سالگی می‌تواند سلول‌های بنیادی خود را ذخیره کند تا توان بارداری خود را در سنین بالاتر و در صورت یائسگی زودهنگام حفظ کند.

با توجه به اهمیت این موضوع با دکتر سیمین ظفردوست، فلوشیپ ناباروری و عضو تیم تخصصی مرکز فوق‌تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا و دکتر سمیه کاظم‌نژاد، جنین‌شناس و عضو هیات علمی مرکز فوق‌تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا گفت‌وگو کرده‌ایم.

آیا بارداری پس از یائسگی با حفظ سلامت مادر و جنین ممکن است؟
تعدادی از خانم‌ها قبل از ۴۰ سالگی دچار یائسگی می‌شوند که به آن یائسگی زودرس گفته می‌شود. علت آن در بیشتر موارد مشخص نمی‌شود و اغلب این افراد نه سابقه یائسگی زودرس در خانواده دارند و نه بیماری زمینه‌ای که توجیه‌کننده این مشکل باشد. احتمال این‌که تخمدان این افراد دوباره کارکرد خود را آغاز کند و تخمک‌گذاری رخ دهد، زیر یک تا ۳درصد است.

گاهی هم برخی خانم‌ها در پی انجام شیمی‌درمانی، رادیوتراپی یا جراحی وسیع تخمدان دچار مشکل یائسگی می‌شوند. از مشکلاتی که یائسگی به‌علت کمبود هورمون‌های استروژن و پروژسترون ایجاد می‌کند می‌توان به پوکی استخوان، خشکی واژن، اختلالات چربی خون و مشکلات قلبی و عروقی اشاره کرد.

بهره‌گیری از سلول‌ درمانی برای بارداری پس از یائسگی‌های زودهنگام تا چه اندازه با موفقیت همراه است؟
از آنجا که یائسگی در سنین کمتر از ۴۰ سال در شرایطی رخ می‌دهد که هنوز تمایل به داشتن فرزند در خانم‌ها وجود دارد، مسأله احیای تخمدان و بازگرداندن عملکرد آن برای تخمک‌گذاری و بارداری در ذهن بیماران و پزشکان از مدت‌ها پیش به‌طور جدی مطرح شده‌است.بر این اساس کارهایی مثل تزریق سلول‌های بنیادی یا پی‌آرپی به تخمدان‌ها از چند سال قبل از مرحله مطالعات حیوانی گذر کرده و به مطالعات انسانی رسیده‌است. ولی هنوز بهترین راه برای فرزندآوری در این افراد استفاده از تخمک اهدایی است. البته هنوز مطالعات در مورد احیای تخمدان با سلول‌های بنیادی یا تولید تخمک آزمایشگاهی از این سلول‌ها ادامه دارد.

استفاده از سلول درمانی در ناباروری با چه بایدها و نبایدهایی همراه است؟
مراقبت‌های دوران بارداری در این افراد تفاوتی با مراقبت‌های بارداری در افراد هم‌سنشان ندارد که با آی‌وی‌اف یا میکرواینجکشن درمان شده‌اند. همان‌طور که در هر خانمی بهتر است بارداری در سن پایین صورت گیرد تا عوارض دوران بارداری مثل فشار خون یا دیابت بارداری، کنده‌شدن جفت و. .. کاهش یابد، به این افراد نیز توصیه می‌شود در صورت تمایل به بارداری زودتر برای استفاده از تخمک اهدایی اقدام کنند.

سلول‌درمانی و استفاده از خون بند ناف چه ویژگی‌هایی دارد که امروز به طور گسترده مورد استفاده درمانی قرار می‌گیرند؟
سلول درمانی یک روش درمانی جدید است که انقلابی را در عرصه درمانی ایجاد کرده‌است. امروزه وقتی صحبت از سلول درمانی می‌شود، بیشتر هدف درمان با سلول‌های بنیادی است. سلول‌های بنیادی به سلول‌هایی گفته می‌شود که توانایی تکثیر خیلی زیادی دارند و می‌توانند به سلول‌های بافت‌های مختلف بدن تبدیل شوند. بنابراین دو ویژگی مورد نیاز درمان را برآورده می‌کنند: یکی این‌که می‌توان تعداد زیادی از آنها را در خارج از بدن تولید کرد و دیگر این‌که نیاز نیست حتما از بافتی که دچار مشکل است سلول را تامین کنیم.امروزه سلول‌های بنیادی را از منابع مختلف مانند جنین، مغز استخوان، خون بند ناف و خون محیطی و بافت چربی استحصال کرده‌اند. اما منابعی که به این منظور موجود هستند، به دلیل نبود دسترسی آسان و تحمیل درد و رنج و عوارض جانبی مانند مغز استخوان، عدم امکان نمونه‌گیری مجدد مانند خون بند ناف برای درمان هر بیماری مطلوبیت کافی ندارند.خون بند ناف از جمله منابع غنی از سلول‌های بنیادی است که فقط در زمان تولد نوزاد امکان تهیه آن را داریم. اگر چنین شرایطی مهیا نشود، امکان دستیابی به این نمونه از دست می‌رود.

بهره‌گیری ازسلول‌های خون قاعدگی چگونه به‌عنوان یک روش موثر در درمان ناباروری‌های زودهنگام قوت گرفت؟
خون قاعدگی منبعی غنی از سلول‌های بنیادی است که به آسانی در سن باروری خانم‌ها در هر چرخه قاعدگی از دست می‌رود. تهیه این منبع سلول بنیادی بسیار آسان و بدون تحمیل درد و رنج به فرد دهنده است. نه نیازی به تجویز دارو برای تحریک تولید بیشتر سلول‌های بنیادی در فرد دهنده دارد و نه تجویز مسکن‌ها و آنتی بیوتیک و مکمل برای بهبود فرد دهنده لازم است.

نتیجه نهایی استفاده از این روش در چه مواردی مثبت خواهد بود و در چه مواردی منفی؟
یکی از مواردی که ایمنی و اثربخشی تزریق این سلول‌ها را نشان داده‌است، نتایج مطالعه کارآزمایی بالینی انجام شده از سوی تیم تحقیقاتی ما در پژوهشگاه ابن سینا در درمان ناباروری خانم‌هایی است که دچار کاهش شدید ذخیره تخمدانی هستند. این خانم‌ها کسانی هستند که به دلیل پاسخ ضعیف تخمدان آنها به داروهای تحریک تخمک‌گذاری با روش‌های کمک‌باروری مشکل ناباروری آنها حل نشده‌است و نهایتا ۱۰درصد با استفاده از روش‌های مختلف کمک باروری، احتمال فرزندآوری دارند.

بنابراین بیشتر آنها ناچار به استفاده از روش‌های جایگزین مثل اهدای تخمک هستند. تحقیقات ما نشان داد ۲۶درصد این خانم‌ها پس از سلول‌درمانی با همین سلول‌ها خودبه‌خود و بدون نیاز به آی‌وی‌اف باردار می‌شوند و حتی آنهایی که به دریافت خدمت میکرواینجکشن نیاز پیدا می‌کنند، کیفیت و تعداد تخمک و جنین آنها افزایش یابد و احتمال باروری آنها تا ۴۶درصد افزایش می‌یابد. نتایج حاصل از این پروتکل که اولین بار از سوی تیم تحقیقاتی ما طراحی و به اجرا رسیده‌است، در یک نشریه بین المللی معتبر به نام Stem Cell Review and Reports منتشر شد‌ است.

البته همزمان با طرح تحقیقاتی اشاره شده، اثربخشی سلول‌های بنیادی خون قاعدگی در درمان ناباروری خانم‌هایی که دچار یائسگی زودرس هستند در قالب یک طرح تحقیقاتی دیگر مورد بررسی قرار گرفت که به‌زودی نتایج آن را اعلام خواهیم کرد. ولی هرچند بازگشت دوره قاعدگی به مدت چند ماه در برخی خانم‌ها اتفاق افتاد، تاکنون شاهد بارداری نبوده‌ایم.