چگونه مرگ را برای کودک توضیح دهیم؟

توضیح مفهوم مرگ برای کودک یکی از سخت ترین و اضطراب آورترین کارها برای پدر و مادر است. بیشتر والدین وقتی با سوالات کودکشان درباره مرگ مواجه می‌شوند، نمی‌دانند دقیقا به چه صورت به آن‌ها پاسخ دهند. کنجکاوی کودکان نسبت به مسائل جدید و ناشناخته برای آن‌ها طبیعی است و کنجکاوی نسبت به مرگ نیز به طور طبیعی همراه با دیگر کنجکاوی‌های کودکانه به وجود می‌آید. پس نیازی نیست که از کنجکاوی کودکتان نگران باشید. از جواب دادن به او مضطرب نشوید، شما لازم نیست همه واقعیت را به او بگویید اما به او دروغ نگویید. در این راه با توجه به سن کودک این مفهوم را برای او توضیح دهید و بدانید که نگاه، تفکر و درک کودکتان نسبت به این مسئله ممکن است متفاوت از کودک دیگری باشد.

قبل توضیح مفهوم مرگ برای کودک تصور او را بشناسید
جالب است بدانید کودکان حتی در سن پایین و از حدود ۲ سالگی با مفهوم مرگ آشنا هستند اما آن را به درستی نمی‌شناسند. فرزند شما هنگام روبرو شدن با مرگ حیوانات خانگی و خیابانی، در حین بازی‌ها و داستان با مرگ روبرو می‌شوند. اما باید بدانید کودک شما تصور کاملی مانند شما از مرگ ندارد. کودکان در سنین مختلف توانایی‌های فکری متفاوتی دارند و به همین دلیل تصورشان از مرگ هم عوض می‌شود.
در حدود سن 2 سالگی چون کودک نمی‌تواند مفهوم ابدیت را تصور کند، فکر می‌کند افرادی که می‌میرند دوباره زنده شده و به دنیا برمی‌گردند یا آن که مرده‌ها هم مانند او نیاز به آب و غذا دارند و درد را حس می‌کنند. این تصورات کودک از خصوصیت طبیعی خود مرکزبینی طبیعی او نشات می‌گیرد و در سال‌های بعد و حدود 6 تا 7 سالگی تغییر می‌کند. پس چگونگی رفتار با کودک و توضیحات‌تان درباره مرگ در تصحیح تصورات او و ممانعت از شکل‌گیری احساس اضطراب، گیجی یا ترس از مرگ برای کودک‌تان بسیار اهمیت دارد.

روش های توضیح مفهوم مرگ برای کودک
در آغاز باید بدانید که فرار کردن یا طفره رفتن از صحبت درباره مرگ با کودکان به هیچ وجه روش درستی نیست. مخصوصا اگر مرگ والدین رخ داده باشد. وقتی شما بعد از روبرو شدن با سوال فرزندتان دست و پایتان را گم می‌کنید و مضطرب می‌شوید، او هم اضطراب شما را می‌فهمد و فکر می‌کند باید دلیلی برای اضطراب وجود داشته باشد. در این شرایط شما باید سعی داشته باشید تا احساس خود را مدیریت کنید و آرامش خود را حفظ کنید. به او بفهمانید که سوالی طبیعی پرسیده و با پرسیدن این سوال اشتباهی انجام نداده و شما به راحتی می‌توانید به او پاسخ دهید.
دقیق و ملموس صحبت کنید
مهم‌ترین نکته در توضیح مفهوم مرگ برای کودکان آن است که دقیق و قابل لمس پاسخ دهید. توصیف شما نباید گیج‌کننده یا نامفهوم باشد. مثلا بگویید مرگ یعنی وقتی یک موجود زنده مثل آدم یا حیوان دیگر نفس نمی‌کشد و دیگر تکان نمی‌خورد. اگر کودک کمی بزرگتر است (۴-۵ سال یا بیشتر) می‌توانید بگویید که کسی که مرده دیگر قلبش کار نمی‌کند. بگویید کسی که مرده دیگر زنده نمی‌شود و بر نمی‌گردد. برای ملموس‌تر شدن توضیح تان از مثال استفاده کنید. مثلا ماهی کوچولو که در تنگ نگهداری می‌کردید و حالا مرده است.
مرگ خواب یا یک سفر نیست
از مفاهیم غیرواقعی برای ساده کردن توضیح تان استفاده نکنید چون ممکن است آسیب ناخواسته‌ای بزند. بعضی‌ها عادت دارند که مرگ را به عنوان خواب ابدی توصیف کنند. در این موارد کودک ممکن است فکر کند که اگر بخوابد خوابش طولانی شده و مثل مرگ دیگر بیدار نشود یا اگر می‌گویید پدربزرگ به سفر رفته و حالا مدت زیادی است همه ناراحت هستند؛ فکر می‌کنند پدربزرگ دیگر برنمی‌گردد و ممکن است فرزندتان نسبت به سفر دیگر اطرافیانش نیز واکنش نشان دهد و فکر کند هرکسی که سفر می‌رود ممکن است دیگر برنگردد.
در گفتن مسائل مربوط به خدا و بهشت احتیاط کنید
بعضی از والدین از آموزه‌های مذهبی برای توصیف مرگ برای کودکان استفاده می‌کنند. این آموزه‌ها به خودی خود اشتباه یا آسیب‌زا نیستند اما نحوه بیان آن به کودکان باید مورد توجه قرار بگیرد. به فرزندتان نگویید که خدا هر کس را دوست داشته باشد زودتر پیش خودش می‌برد یا آن که تو نباید ناراحت باشی چون بابابزرگ پیش خدا در بهشت است و خوشحال است. در این شرایط ممکن است فرزندتان تصور کند اگر کسی از اطرافیانش خیلی خوب است پس حتما زودتر می‌میرد. یا آن که فکر می‌کند اگر فرد درگذشته، الان خوشحال است پس چرا ما ناراحت هستیم. در این راه باید بدانید که چه مفاهیمی را به کودکتان آموزش می‌دهید.

ترس ‌های بعد از توضیح مفهوم مرگ برای کودک
بعضی مواقع کودکان نسبت به مرگ خودشان یا والدین نگران می‌شوند. ترس از مرگ کودک می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که خارج از کنترل شما بوده است. در این مواقع او بیشتر نگران آن است که اگر شما نباشید چه کسی از او مراقبت می‌کند. می‌توانید به کودکان کوچکتر زیر ۴ سال بگویید که پدر و مادر نمی‌میرند اما در سن بالاتر به او این اطمینان را بدهید که تا او بزرگ شود پدر و مادر زنده هستند و از او مراقبت می‌کنند. برای مردن اول باید خیلی سال بگذرد و آدم خیلی پیر شود تا دیگر بدنش نتواند درست کار کند. پس باید خیالت راحت باشد که بابا و مامان هنوز جوان و قوی هستند و حالا حالاها نمی‌میرند.
اگر فرزندتان در مورد مرگ خودش نگران است و از مرگ می‌ترسد با همین اطلاعات به او بگویید که تا وقتی پیر نشدی و سال‌های زیادی زندگی نکردی قرار نیست که بمیری و بدنت از کار بیافتند. لازم به ذکر است که به طور کلی کودکان هنگامی که با مرگ کسی روبه رو می‌شوند ابتدا هول شده و به دنبال انکار موضوع هستند سپس نسبت به مسئله بی تفاوت شده اما دچار تغییرات فیزیولوژیکی می‌شوند. در انتها ممکن است به حالت‌های قبلی بازگشته و یا هیجانات شدید و احساس گناه را تجربه نماید.

بی توجهی نکنید!
نادیده گرفتن اهمیت و حساسیت صحبت درباره مرگ با کودک و یا هر مفهوم بنیادی دیگری می‌تواند باعث آسیب‌های جدی به کودک شود. یکی از محتمل ترین اختلالات، اختلال اضطراب جدایی در کودکان است. افسردگی در کودکان، پرخاشگری و دیگر رفتارهای نامتعارف می‌تواند ریشه در عدم ارتباط مناسب والد با کودک باشد. شما می‌توانید برای اطمینان از روش تربیتی خود با یک مشاوره کودک در ارتباط باشید.

کلام آخر
عوامل زیادی در محیط و اطراف کودک وجود دارند که به تصوراتی غلط درباره مرگ در او می‌انجامند. در رسانه‌ها اغلب مرگ واقعه‌ای دردناک و خشن به تصویر کشیده می‌شود. همچنین بزرگترهایی که در زندگی کودک هستند، ممکن است واکنشی منفی نسبت به مرگ نشان دهند. آنان اغلب با امتناع از بحث درباره مرگ و پنهان کردن احساس خود درباره آن می‌کوشند کودک را در برابر مرگ محافظت کنند.
کودکان به طور کلی نمی‌توانند بیاموزند که چگونه باید با مسئله مرگ کنار بیایند. شاید علت آن باشد که والدین پاسخ‌های لازم را به آنان نمی‌دهند و رفتارهای درستی را در این مورد ابراز نمی‌کنند. غم و اندوه برجای مانده می‌تواند در آینده به مشکلات شخصی، غیرشخصی و اجتماعی بیانجامد. در همین راستا توضیح مفهوم مرگ برای کودک از اهمیت بسزایی برخوردار است و مشاوره کودک به شما کمک می‌کند تا بتوانید به کاهش این مشکلات و مفهوم دقیق مرگ در کودک کمک کنید.

سوالات متداول
در صورت مرگ یکی از اطرافیان آیا بهتر است که کودک در مراسم خاکسپاری شرکت کند یا نه؟
باید توجه کرد که پاسخ به این سوال به سن کودک، رابطه خویشاوندی او با شخص در گذشته و واکنش کودک نسبت به مسئله مرگ بستگی دارد. کودکان باید بیاموزند که مرگ نیز بخشی از نظام طبیعت است و باید یاد بگیرند که با شخصی که بسیار دوستش دارند خداحافظی کنند. با این حال، واکنش کودک را نسبت به موضوع مرگ و علاقه او به حضور در مراسم خاکسپاری در نظر بگیرید.