تغذیه مناسب نوزاد، نکات مهم زمان شیردهی

بدون ‌شک شیر مادر ‌ایده ‌آل ‌ترین غذا برای کودک شیرخوار است. ترکیب شیر مادر از نظر مواد مغذی کاملاً منطبق بر نیاز کودک است. ضمن آنکه دربردارنده عوامل اصلی سیستم ‌ایمنی نظیر ماکروفاژها، لنفوسیت‌ها و آنتی‌بادی‌هایی است که نوزاد را در برابر عفونت‌های باکتریایی و ویروسی محافظت می‌کند. مشاهده شده است شیرخوارانی که حداقل ۱۳ هفته با شیرمادر تغذیه می‌شوند کمتر دچار بیماری‌های مجرای گوارشی می‌گردند، و این خاصیت حفاظتی تا زمانی که از شیر مادر استفاده می‌شود ادامه می‌یابد.
مادرانی که قادر به شیردهی نیستند باید از شیر خشک‌ها استفاده کنند. با اینکه سعی می‌شود ترکیب شیر خشک مانند شیر مادر باشد، اما شیرخشک هرگز خواص‌ ایمنولوژیکی شیر مادر را نخواهد داشت، ضمن آنکه برخلاف شیر مادر ترکیب شیر خشک ثابت است و متناسب با نیاز شیرخوار تغییر نمی‌کند. بنابراین شیرمادر تنها غذای توصیه شده و لازم برای شیرخواران تا 6 ماهگی است.
معرفی به موقع غذاهای جامد به کودک بسیار حائز اهمیت است. تغذیه تکمیلی برای تامین انرژی مورد نیاز کودک وآشنا کردن کودک با بافت و طعم‌های مختلف ضروری است.

رژیم غذایی مادر
مغذی و متنوع بودن رژیم غذایی مادر در دوران شیردهی بسیار مهم است. نیاز کلسیم مادر در ‌این دوران از ۷۰۰ میلی‌گرم به ۱۲۰۰ میلی‌گرم افزایش می‌یابد. تامین ‌این مقدار کلسیم اضافه برای مادران نوجوانی که خود هنوز در حال رشد هستند و استخوان‌های آنها همچنان برای رسیدن به ماکزیمم تراکم استخوانی به کلسیم نیاز دارد،از اهمیت بیشتری برخوردار است. شیر، پنیر، ماست و سایر فرآورده‌های لبنی، توفو، حبوبات، دانه کنجد، مغز دانه‌ها، ماهی روغنی کنسرو شده با استخوان و سبزیجات برگی سبز رنگ از منابع غذایی غنی کلسیم هستند. دریافت روزانه ۱۰ میکروگرم ویتامین D به صورت مکمل به جذب بهتر کلسیم و اطمینان از کفایت کلسیم شیرمادر کمک می‌کند. مصرف منظم ماهی روغنی، مغزدانه‌ها و دانه‌ها برای کمک به افزایش سطح اسیدهای چرب شیر مادر و کمک به تکامل صحیح مغزی و بینایی نوزاد ضروری است.

مکمل ‌های ویتامینی
چنانچه رژیم غذایی مادر متعادل باشد، نوزاد تمام مواد مغذی مورد نیاز را دریافت خواهد کرد. البته در بسیاری از موارد رژیم غذایی مادر حاوی ویتامین‌ها و املاح ضروری مورد نیاز برای رشد و نمو کودک نیست. در چنین شرایطی دریافت بعضی مکمل‌های غذایی برای کودک شیرخوار تاحداقل پایان ۲ سالگی و گاه ترجیحاً تا پایان ۵ سالگی توصیه می‌شود.
برای اطمینان نسبت به تامین تمام نیازهای غذایی کودک، مکمل ویتامین A، D و گاهی اوقات ویتامین C از حدود 6 ماهگی به بعد به کودک داده می‌شود. ‌این ویتامین‌ها در حجم‌های کم در قطره‌های فرموله شده مخصوص نوزادان و شیرخواران وجود دارد. غالبا بیشتر شیر خشک‌ها با ‌این ویتامین‌ها و املاح غنی شده‌اند، بنابراین به دریافت مکمل‌های ویتامینی بیشتر نیازی نیست.
(این نکته در مورد بسیاری از شیرخشک‌ها و غذاهای آماده مخصوص کودک که در کشور ما در دسترس هستند صدق نمی‌کند).

شیر خشک
علی‌رغم آنـکه هـــیـچ ترکیبی نمی‌تواند ارزش شیر مادر را برای نوزاد داشته باشد، اما شیرهای فرموله شده جدید می‌توانند جایگزین‌های نسبتا قابل قبولی برای افرادی که توانایی شیردهی ندارند، باشند. ‌این شیرها غالبا بر پایه شیر گاو تهیه می‌شوند که البته نسبت پروتئین، کربوهیدرات و چربی آنها برای تطابق با مقدار آنها در شیر مادر تغییر داده می‌شوند. امروزه ‌این شیرها حاوی اسیدهای چرب ضروری بلند زنجیری که برای تکامل مغزی و بینایی نوزاد ضروری‌اند، نیز هستند. این اسیدهای چرب ضروری به‌طور طبیعی در شیرمادرانی که از روغن‌های گیاهی، مغزدانه‌ها، دانه‌ها، میوه‌ها، سبزی‌ها و ماهی‌های روغنی استفاده می‌کنند، وجود دارد. بیشتر شیرخواران روزانه به ۱۵۰ میلی‌لیتر شیر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن نیاز دارند.
چنانچه دریافت کودک کمتر از‌این مقدار باشد به سوء تغذیه می‌انجامد. به هنگام آماده کردن شیرخشک، دقیقا مطابق دستورالعمل محصول نوشته شده بر روی آن عمل کنید و از کم یا زیاد کردن غلظت شیر جداً خودداری کنید. چنانچه شیر غلیظ تهیه شود به کلیه بچه صدمه می‌رساند و چنانچه غلظت آن کمتر از حد استاندارد باشد، بر رشد بچه اثر منفی می‌گذارد.

انرژی مورد نیاز روزانه
در شش ماه اول، نیاز کودک به انرژی توسط شیر مادر تامین می‌شود. با شروع غذای تکمیلی استفاده از سایر غذاهای جامد به عنوان منابع انرژی بسیار مهم هستند.

شیر سویا
از شیرهایی که بر پایه سویا ساخته می‌شوند، برای کودکان مبتلا به عدم تحمل لاکتوز و کودکانی که نمی‌توانند شیر گاو را تحمل کنند، استفاده می‌شود. البته استفاده از شیر با پایه سویا باید طبق نظر پزشک یا رژیم‌شناس صورت گیرد.

زمان از شیرگیری
معمولا بین سن ۴ تا ۶ ماهگی سیستم بدن شیرخوار تکامل لازم برای آشنایی با برخی غذاهای جامد را در کنار شیر پیدا می‌کند.
معرفی به موقع غذاهای جامد به کودک بسیار حائز اهمیت است. تغذیه تکمیلی برای تامین انرژی مورد نیاز کودک وآشنا کردن کودک با بافت و طعم‌های مختلف ضروری است.
تاخیر در شروع غذای تکمیلی پس از شش ماهگی، منجر به عدم دریافت کافی انرژی، پروتئین و بسیاری از ویتامین‌ها و املاح می‌شود.

غذاهای تکمیلی
تا پایان ۲ سالگی باید از شیر کامل و نه شیرهای کم‌چربی، برای کودک استفاده شود. در شروع استفاده از غذاهای تکمیلی باید از غذاهای کاملا نرم شده استفاده کرد و از افزودن شکر و نمک خودداری نمود. بافت غذا باید یکنواخت و فقط کمی‌ غلیظ‌تر از شیرمادر باشد تا کودک بتواند با رفلکس مکیدن غذا را از قاشق وارد دهان کند. از حدود ۴ ماهگی به بعد کودک می‌تواند غذا را از قسمت جلوی دهان به قسمت انتهایی دهان برساند و آن را ببلعد. چنانچه والدین کودکی نسبت به غذای خاصی مانند شیرگاو، گندم و یا تخم مرغ آلرژی دارند هرگز نباید تا قبل از پایان ۶ ماهگی از ‌این موادغذایی برای کودک استفاده کند. البته استفاده از گندم و شیر گاو بعد از یک سالگی توصیه می‌شود. اگر یک نوع غذای خاص مورد پذیرش کودک واقع نشد باید غذاهای دیگری را تهیه کرده و امتحان نمود. چنانچه احساس کردید کودک به هنگام غذاخوردن مشکل دارد بهتر است وضعیت دهان و زبان او توسط پزشک کنترل شود. (به مادران شیرده توصیه می‌شود حتما به جداول و راهنماهای تغذیه تکمیلی در پشت کارت رشد کودک خود توجه نمایند. )

نوشیدنی مناسب برای کودکان
علی‌رغم‌ اینکه در بعضی کشورها آب میوه‌های بدون شکر برای کودکان تهیه می‌شوند اما ‌این نوشیدنی‌ها اسیدی هستند و ممکن است به مینای دندان تازه جوانه‌زده صدمه بزنند. بنابراین، بدون‌شک آب مناسب‌ترین مایع برای برطرف کردن تشنگی کودکان است.