قصه برای کودکان، ربطی به نمایش داره؟

شهرزاد: ایجاد خلاقیت در نمایش یا هر هنر دیگری لزوما به معنای تراوش ساده آن در ذهن نیست بلکه نیازمند مطالعه دقیق است. کتاب «تکنیک نمایش خلاق» یکی از آن دست کتاب‌هایی است که شما ا در این زمینه راهنمایی می‌کند.

معرفی کتاب« تکنیک‌های نمایش خلاق»

کتاب:تکنیک‌های نمایش خلاق

نویسنده: منوچهر اکبرلو

ناشر:حوا

روند تعلیم و تربیت امروز به سوی خلاقیت در آموزش هنر(موسیقی، نمایش، نقاشی و…) سوق دارد. اما منظور از «خلاقیت» چیست؟ خلاقیت را می‌توان به معنای زندگی بخشیدن، ساختن یا پدیدآوردن چیزی در نظر گرفت. هنر به هر شکل باید برگرفته از درون فرد یا گروه باشد. هنر بیان چیزی است که از درون تکامل یافته و نه تحمیل نوع تکامل یافته‌ای از آن بر فرد یا گروه. هنر زاییده پیوند تکنیک و بیان خودجوش است.

آفرینش نمایشی عبارت است از ایجاد شکل و ساختار با استفاده از تخیل که آن را نمایشنامه می‌خوانیم. نمایشنامه ممکن است برگرفته از موقعیت‌های عادی زندگی یا ادبیات کلاسیک کودکان باشد. به عبارت دیگر ساختار دراماتیک یک نمایشنامه به‌طور معمول وسیله‌ای است برای تلاش خلاق اعضای گروه. با این وجود نمایشنامه از لحاظ چگونگی بیان انعطاف‌پذیر است.

در نمایشنامه نیز مانند دیگر اشکال هنر برای ایجاد ارتباط تکنیک مشخصی وجود دارد. این تکنیک عبارت است از تجزیه و تحلیل مرحله به مرحله معنای خلاقیت نمایشی و کاربرد تکنیک لازم برای دستیابی به موفقیت. امروزه توان هنرهای نمایشی به عنوان یک نیروی آموزشی و نیز به عنوان نوعی از هنر به خوبی شناخته شده است. خلاقیت نمایشی را می‌توان یک نیروی حیاتی برای پرورش ذهن و شخصیت دانست. شخصیت آفریده می‌شود در حالی که هنر نمایش می‌تواند سنگ بنای آن باشد.

مشکل عمده در عدم شناخت ارزش خلاقیت نمایشی کودکان نیست بلکه در ابهامی است که در اذهان مربیان تعلیم نیافته‌ای وجود دارد که نمی‌دانند چگونه به نتایج مؤثر برسند. این امر ناشی از آن است که خلاقیت نمایشی در مقایسه با سایر جنبه‌های هنر نوعی زمینه آموزشی جدید و در واقع تغییری در جنبه‌های مورد تأکید است.

در گذشته تأکید بر حاصل کار گروهی و طرز بیان فصیح و حُسن اجرای فردی بود. نمایش پیش از هر چیز به صحنه و بازیگران تعلق داشت و بقیه کودکان به عنوان تماشاچی در کار سهیم بودند. اما امروزه دیدگاه‌ها تفاوت کرده است. در مورد نقش چشمگیر این دگرگونی همین بس که اندیشمندان دریافته‌اند در درون بیشتر ما یک حس نمایشی وجود دارد که از آن به خلاقیتی رضایتمندانه دست می‌یابیم. امروزه این امر یکی از زمینه‌های مهم ایجاد سرگرمی برای پر کردن اوقات فراغت به‌شمار می‌آید.

در زمینه تئاتر کودکان نیز بینش جدیدی نسبت به توان خلاقیت نمایشی کودکان ایجاد و ذوق فطری کودکان در ایفای نقش که درونمایه نمایش است به عنوان وسیله‌ای مؤثر در آموزش شناخته شده است.کتاب تکنیک‌های نمایش خلاق با این اعتقاد نوشته شده است.نویسنده در بخشی از فصل اول کتاب با نام تخیل،خلاقیت و نمایش می نویسد:

آگاهی از توان خلاقیت نمایشی کودکان و دستاورد‌های آموزشی ناشی از آن، در طیفی گسترده به دوره تصنعی بودن تئاتر کودکان خاتمه داد. پیش از آن نمایش متعلق به معدود افراد با استعداد بوده و بر صحنه پردازی‌های چشمگیر، تشویق‌های فراوان و میزان فروش بلیت تأکید داشت.

نویسنده ادامه می‌دهد:

کودکان فعال و با هوش برای موفقیت هنری «نمایش» مورد سوء استفاده قرار می‌گرفتند.(این امر درتلویزیون رواج زیادی دارد.) به تأثیرات وارده بر شخصیت کودکانی که این‌گونه مورد سوء استفاده قرار گرفته وبعدها کنار گذاشته شده بودند توجهی نمی‌شد. حتی فن بیان و فصاحت کلام نیز مخرب بود زیرا نه تنها مصنوعی بود بلکه کودکان را نیز از نظر میزان جلب توجه دیگران از یکدیگر مجزا می‌کرد و این مسیر نادرست هنوز ادامه دارد و هدف تئاتر بیشتر منحصر به اجرای جذاب بدون در نظر گرفتن جنبه خلاقیت شده است. در واقع به ارزش‌های اجتماعی توجه کمی شده یا اصلا به آن‌ها بها داده نمی‌شود.

کاستی‌ها و نقاط ضعف نوع تئاتر رسمی به ویژه برای کودکان خردسال کاملا آشکار است. اکبرلو در بخش دیگری از کتاب خود در این زمینه می‌نویسد:

هیجان ناشی از تحریک بیش از حد، رقابت ناسالم و تصنعی بودن بیان و حرکات متداول. این بازی‌ها به هیچ وجه زاییده ذهن کودک نیستند. ارتباط بین تئاتر رسمی و بازی‌های خلاق از حس دراماتیک ذاتی که در درون همه ما نهفته است سرچشمه می‌گیرد. نوع قدیمی‌تر تئاتر تنها افراد با استعداد را در بر‌می‌گیرد، حال آن‌که خلاقیت نمایشی از این حس دراماتیک همگانی به عنوان یک وسیله آموزشی استفاده کرده و شادی را که نتیجه ایجاد یک روزنه احساسی خلاق در فرد است، در او پرورش می‌دهد.

تغییر نمایش رسمی به غیر رسمی از طریق شناخت تدریجی توان خلاقیت‌های نمایشی برای همه کودکان ایجاد می‌شود. چیزی که نویسنده در کتاب آموزشی خود بر آن تاکید دارد. وی در بخش دیگری با عنوان خلاقیت نمایشی بر این باور است که:

در روش‌های آموزشی جدید که بر خلاقیت تأکید داشتند، زمینه را برای ایجاد علایق بیشتر فراهم کردند. تغییر آموزش رسمی و قراردادی به روش شکل‌گیری و طراحی گروهی نیازی به بحث ندارد.

اکبرلو در ادامه درباره دو مانع عمده خلاقیت نمایشی را چنین بر می شمارد:

۱) عدم آگاهی از امکانات فعالیت‌های خلاق

۲) عدم آشنایی به این‌که چگونه می‌توان به نتایج هنری مطلوب دست یافت

این دو اشکال صرفاً ناشی از عدم آگاهی و تعلیم مربیان مربوطه است.

تصور نادرست دیگر آن است که هر مربی می‌تواند بدون شناخت تکنیک‌ها دست به بازی‌های خلاق بزند. درست است که یک مربی با نیروی تخیل قوی و ذهن خلاق ممکن است بتواند بازی خلاقی را به گونه‌ای قابل قبول ارائه دهد، اما با این وجود می‌تواند با استفاده از تکنیک مناسب این کار را با رضایت بیشتری برای خود و شاگردانش انجام دهد. همان‌طور که برای تدریس چگونه خواندن باید روش آن را دانست برای انجام بازی‌های خلاق نیز روش هایی وجود دارد که دانستن و انجام آن به رضایتی هنرمندانه می‌انجامد.

مشکلات عمده‌ای که یک مربی با آن روبروست عبارتند از: انتخاب موضوع، مشکلات انضباطی در ارتباط با اجرای کار، رفتار و عوامل روان شناختی و نیز یافتن روش‌های سهل‌الوصول برای اجرایی موفق. این مشکلات محدود به کلاس‌های درس نبوده و بسته به نوع ماجرای نمایشی تغییر می‌کنند.

این کتاب با توجه به نیاز دوره‌های آموزشیِ مربیان نمایش خلاق در نهادهای مختلف نوشته شده است و ترکیبی است از ترجمه،تالیف و بیان تجربیات نویسنده در زمینه نمایش خلاق و در پایان هر فصل خود بخش‌های« مرورفصل» و «پرسش های فصل» را ایجاد کرده‌است و به گونه‌ای تنظیم شده که به عنوان یک کتاب آموزشی برای مطالعه علاقه‌مندان و نیز شرکت‌کنندگان در دوره های آموزشی ِنمایش خلاق در نهادهای مختلف مانند دوره های ضمن خدمت در آموزش و پرورش،انجمن‌های نمایش،فرهنگسراها، تشکل‌های غیر دولتی ،آموزشگاه‌های آزاد هنری و... قابل استفاده باشد. پرسش‌ها در آخر هر فصل با همین هدف تنظیم شده‌اند.

کتاب «تکنیک‌های نمایش خلاق» با عنوان فرعی« کتاب دوره‌های آموزشی مربیان تئاتر کودک » در ۶۳ صفحه و با قیمت ۱۱۰۰ تومان از سوی انتشارات «حوا» برای مشتاقان تئاتر خلاق با کودکان به بازار کتاب عرضه شده است.