بیماری‌های دهانه رحم، هر آنچه که باید بدانید!

 

دهانه رحم (سرویکس) بخش مهمی از دستگاه تناسلی زنان است که نقش کلیدی در سلامت باروری ایفا می‌کند. این ناحیه ممکن است تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند عفونت‌ها، التهاب‌ها و تغییرات سلولی قرار گیرد که در برخی موارد منجر به بروز بیماری‌های جدی از جمله سرطان دهانه رحم می‌شود. تشخیص به‌موقع و پیشگیری از بیماری‌های دهانه رحم، به‌ویژه از طریق انجام تست‌های غربالگری مانند پاپ اسمیر و واکسیناسیون علیه HPV، نقش مهمی در کاهش عوارض و مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری‌ها دارد. در این مقاله، به بررسی مهم‌ترین بیماری‌های مرتبط با دهانه رحم، علائم، روش‌های تشخیصی و راهکارهای پیشگیری و درمان می‌پردازیم.

 

دهانه رحم دقیقا کجا قرار دارد؟

 

 

وظیفه دهانه رحم چیست؟

 

 

شایع‌ترین بیماری‌های دهانه رحم

سرویکس بخش حساس و مهم رحم است که بیماری‌های مختلفی روی عملکرد آن تاثیر می‌گذارند. در ادامه برخی از شایع‌ترین بیماری‌های دهانه رحم را آورده‌ایم:

سرطان دهانه رحم

سرطان دهانه رحم یا سرطان سرویکس بدون نشانه است که معمولا به‌خاطر ابتلا به عفونت مقاربتی ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) ایجاد می‌شود.

از حدود ۱۳۰۰۰ مورد ابتلا در سال در آمریکا، ۴۳۰۰ نفر جان خود را در اثر سرطان دهانه رحم از دست می‌دهند. از علایم سرطان دهانه رحم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خون‌ریزی واژینال بین دوره پریودی

• طولانی‌تر یا شدیدتر شدن خون‌ریزی قاعدگی

• درد حین رابطه جنسی

• خون‌ریزی بعد رابطه جنسی

• درد لگنی

• خون‌ریزی واژینال بعد یائسگی

• تغییر رنگ و بوی ترشحات واژن

التهاب یا عفونت دهانه رحم

التهاب سرویکس یا سرویسیت از عفونت مقاربتی مثل سوزاک یا کلامیدیا یا عوامل غیرعفونی به‌وجود می‌آید. عفونت دهانه رحم معمولا بدون نشانه است اما درد حین رابطه جنسی، درد حین دفع ادرار، ترشحات واژنی سفید، زرد یا خاکستری رنگ و خون‌ریزی را می‌توان از علل سرویسیت دانست که معمولا با دارو برطرف می‌شود.

فیبروم دهانه رحم

به توده‌های غیرسرطانی که در سال‌های باروری در رحم تشکیل می‌شوند فیبروم می‌گویند. علایم این تومورهای خوش‌خیم عبارتند از:

• خونریزی شدید و نامنظم واژن

• ضعف، خستگی و کم‌خونی ناشی از خون‌ریزی شدید

• درد حین رابطه جنسی

• احساس فشار یا توده در لگن

• درد حین ادرار

• پولیپ دهانه رحم

 

به برآمدگی‌های قطره‌ای شکل و کوچکی که روی سطح گردن رحم و کانال اندوسرویکال رشد می‌کنند پولیپ دهانه رحم می‌گویند. التهاب مزمن دهانه رحم، پاسخ غیرطبیعی به افزایش میزان استروژن و گرفگی عروق خونی سرویکس از علل احتمالی پولیپ‌های دهانه رحم بوده که زیاد خطرناک نیستند. این توده‌های نرم و کوچک عمدتا دردی ندارند و از علایم آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خون‌ریزی بعد رابطه جنسی

• خون‌ریزی بین پریودی

• خون‌ریزی بعد از یائسگی

• پریودی با خون‌ریزی شدید

• ترشحات غیرطبیعی واژن

زخم دهانه رحم

زخم دهانه رحم بیشتر در خانم‌های مسن و خانم‌هایی با تجربه چندبار بارداری دیده می‌شود. این زخم با لکه‌های صورتی یا قرمز روشن در پوشش داخلی سرویکس خودبه‌خود خوب می‌شود. اما گاهی هم زخم دهانه رحم نشانه سرطان رحم است.

نارسایی سرویکس

این نارسایی به‌خاطر ضعیف شدن بافت گردن رحم باعث زایمان زودرس یا سقط جنین در فرد می‌شود. در ماه‌های پایانی بارداری، دهانه رحم کم‌کم نرم و گشاد می‌شود. در خانم‌های مبتلا به سرویکس ناتوان، ممکن است دهانه رحم زودتر از موعد باز شود؛ که نتیجه‌اش زایمان زودرس خواهد بود. علایم نارسایی دهانه رحم عبارتند از:

• فشار در لگن

• گرفتگی شکم (خفیف)

• تغییر ترشحات واژن

• خون‌ریزی واژینال

• درد کمر بی‌دلیل

دیسپلازی دهانه رحم

هرچند این بیماری بیشتر در خانم‌های ۲۵ تا ۳۵ ساله شایع است اما احتمال ابتلا در هر سنی وجود دارد. دیسپلازی دهانه رحم معمولا علایمی ندارد به‌همین دلیل انجامئمنظم آزمایش پاپ اسمیر توصیه می‌شود تا تغییرات غیرطبیعی دهانه رحم پیش از تبدیل شدن به سرطان شناسایی شوند.

ناتوانی مادرزادی سرویکس

اختلال پارگی یا ناتوانی مادرزادی دهانه رحم باعث پارگی خودبه‌خودی رحم، از دست رفتن باروری و سقط جنین می‌شود. درد لگن، خون‌ریزی غیرطبیعی پریودی، سقط مکرر و زایمان زودرس از علایم این ناهنجاری مادرزادی هستند.

بیماری التهاب لگن

زمانی که باکتری‌های مقاربتی از واژن به رحم، لوله‌های فالوپ یا تخمدان می‌رسند، بیماری التهاب لگن روی می‌دهد که ممکن است روی دهانه رحم تاثیر بگذارد.

تشخیص بیماری‌های دهانه رحم

برای تشخیص بیماری‌های مربوط به این اندام حساس به‌ویژه سرطان دهانه رحم باید آزمایش‌های غربالگری زیر انجام شوند:

• تست پاپ اسمیر

• بیوپسی یا نمونه‌برداری دهانه رحم

• سونوگرافی

علایم بیماری‌های دهانه رحم

در صورت مشاهده هرکدام از نشانه‌های زیر احتمال وجود اختلال و بیماری‌های دهانه رحم هست و باید به ماما مراجعه کنید. می‌توانید سری هم به کلینیک نی‌نی‌بان بزنید و از مشاوره ماما کمک بگیرید.

• توقف قاعدگی بدون دلیل

• خون‌ریزی واژینال

• ترشحات سبز رنگ واژن

• بوی بد واژن

• لکه بینی

• خارش

• درد واژن

سوالات متداول

اما در این قسمت، ما قصد داریم تا به پاسخ برخی از مهم ترین و پرتکرارترین سوالات شما در این زمینه بپردازیم تا به خوبی با این موضوع آشنا شوید و دیگر هیچ گونه سوال و ابهامی در این رابطه برای شما باقی نماند:

آیا احتمال سقط جنین به‌خاطر بیماری‌های دهانه رحم وجود دارد؟

بله نارسایی سرویکس و پارگی مادرزادی سرویکس از جنله اختلالاتی هستند که احتمال سقط جنین را افزایش می‌دهند.  اما با معاینات منظم دوران بارداری (مانند سونوگرافی برای اندازه‌گیری طول سرویکس) و آزمایش‌های عفونی می‌توان این risks را مدیریت کرد. در صورت سابقه سقط مکرر، ارزیابی سلامت دهانه رحم پیش از بارداری توصیه می‌شود.

آیا دهانه رحم در دوره پریودی تغییر می‌کند؟

بله، دهانه رحم در طول چرخه قاعدگی تغییرات قابل توجهی از نظر موقعیت، بافت و میزان باز بودن نشان می‌دهد. این تغییرات تحت تأثیر هورمون‌های زنانه (استروژن و پروژسترون) رخ می‌دهد و در هر مرحله از سیکل ماهانه متفاوت است. حین تخمک گذاری اندازه سرویکس بیشتر می‌شود تا رحم برای ورود اسپرم و بارداری آماده شود.

آیا طول سرویکس از علل زایمان زودرس محسوب می‌شود؟

بله، کوتاهی طول سرویکس (دهانه رحم) یکی از عوامل مهم و شناخته‌شده در زایمان زودرس (پیش از هفته ۳۷ بارداری) محسوب می‌شود.   اگر سابقه زایمان زودرس دارید یا در سونوگرافی طول سرویکس شما کوتاه گزارش شده، حتماً با پزشک خود برای نظارت و اقدامات پیشگیرانه مشورت کنید.

آیا بیماری‌های مقاربتی به دهانه رحم آسیب می‌زنند؟

بله، بیماری‌های مقاربتی (STIs) می‌توانند به دهانه رحم آسیب جدی وارد کنند و در صورت عدم درمان، عوارض خطرناکی مانند ناباروری، زایمان زودرس یا حتی سرطان ایجاد نمایند. بیش از 90 درصد سرطان‌های دهانه رحم ناشی از عفونت ویروس اچ‌پی‌وی (HPV) است که بیماری مقاربتی است که از رابطه جنسی منتقل می‌شود.

هر چند وقت یکبار باید سرویکس را معاینه کرد؟

زنان بالای 21 سال و خانم‌هایی که رابطه جنسی فعال دارند باید به‌صورت منظم زیر نظر ماما دهانه رحم‌ خود را معاینه کنند. در سنین 21 تا 29 سال باید هر سه سال یکبار معاینه دهانه رحم انجام شود.   حتی اگر واکسن HPV زده‌اید، باز هم باید غربالگری منظم را ادامه دهید، چون این واکسن در برابر همه انواع HPV محافظت نمی‌کند.

اندازه طبیعی دهانه رحم سالم چقدر است؟

اندازه طبیعی دهانه رحم (سرویکس) در شرایط مختلف متفاوت است اما به طور کلی، طول طبیعی دهانه رحم سالم بین 3 تا 5 سانتی‌متر است.  اگر نگرانی خاصی درباره سلامت دهانه رحم دارید، بهتر است با پزشک زنان مشورت کنید.

آیا تست پاپ اسمیر برای تشخیص بیماری‌های سرویکس کافی است؟

آزمایش پاپ اسمیر برای تشخیص فیبروم‌ها و سلول‌های سرطانی مناسب است. اما پاپ اسمیر صرفا قابلیت تشخیص تغییرات سلولی را دارد. اما خوش‌خیم یا بدخیم بودن با پاپ اسمیر قابل تشخیص نیست. تست پاپ اسمیر یک ابزار غربالگری ارزشمند برای تشخیص تغییرات پیش‌سرطانی و سرطان دهانه رحم است، اما به تنهایی برای تشخیص تمام بیماری‌های سرویکس کافی نیست. 

کلام آخر

دهانه رحم یا سرویکس یکی از بخش‌های مهم و شگفت‌انگیز دستگاه تناسلی بانوان است که کارش محافظت از رحم در مقابل باکتری‌ها، تمیز کردن واژن از طریق ترشحات و تسهیل بارداری است. حفظ سلامت دهانه رحم نقش مهمی در حفظ سلامت جنسی و باروری خانم‌ها ایفا می‌کند.

از آنجایی که بیشتر بیماری‌های دهانه رحم علایم و نشانه مشخصی ندارند ضروری است که تست پاپ اسمیر را به‌صورت منظم انجام دهید. خانم‌های بالای 21 سال و خانم‌هایی که در رابطه جنسی هستند باید به‌صورت منظم زیر نظر ماما چکاپ شوند.