پيمان جهانی حقوق كودکان، بزرگترها چه وظایفی دارند؟

مجله شهرزاد: پیمان جهانی حقوق کودک یک پیمان نامه بین المللی است که برای دفاع و حمایت ازحقوق کودکان تهیه شده است. این پیمان پس از ده سال گفتگو بین کشورهای عضو سازمان ملل درسال ۱۹۸۹ میلادی تدوین شد ودر سال ۱۹۹۰ به مرحله اجرا درآمد.

درحال حاضر از193 کشورجهان ،191کشور به این پیمان ملحق شده و خود را ملزم به اجرای مفاد آن کرده‌اند. جمهوری اسلامی ایران در سال 1373 به صورت مشروط به پیمان حقوق کودک ملحق شده است.

آشنایی با پیمان حقوق کودک برای تمام کسانی که باکودک سروکاردارند ،امری ضروری است این ضرورت برای والدین ،مربیان ، معلمان و خودکودکان ازاهمیت بیشتری برخورداراست.

ضرورت تدوین پیمان جهانی حقوق کودک

پیمان جهانی حقوق کودک براساس نیازهای کودکان که ناشی از ضرورت های زیراست، تدوین شده است :

1- اهمیت دوران کودکی

دوران کودکی دررشد و پرورش اهمیت ویژه ای دارد درواقع پایه و اساس رشد جسمی، ذهنی،عاطفی واجتماعی کودکان دراین سال ها شکل می گیرد ازاین رو توجه به این دوران از راه وضع قوانین مناسب برای کودکان و تلاش درراه بهتر کردن شرایط زندگی آنان، امری ضروری است.

2-آسیب پذیری کودکان

کودکان به علت شرایط سنی خودآسیب پذیرند و نیازبه حمایت ومراقبت بزرگترها دارند آسیب پذیری کودکان ایجاب می کند که با وضع قوانین مناسب و حمایت و مراقبت لازم ازآنان ،رشد کردن شرایط جسم و روان آنان را تامین کنند.

3-تفاوت کودکان با بزرگسالان :

ضرورت قوانین خاص برای کودکان ازاین اصل اساسی روانشناسی ناشی می شود که کودکان نه تنها ازنظرکمیت ، بلکه ازنظر کیفیت با بزرگسالان تفاوت های اساسی دارند وخواست ها،نیازها وویژگی های خود را دارند بنابراین ازنظر حقوق نیز به قوانین خاصی دارند که با بزرگسالان متفاوت است.

پیمان جهانی کودک ویژگی های داردکه آن را ازسایر پیمان های بین المللی متمایز می سازد.مهمترین ویژگی های این پیمان به شرح زیراست :

1-پذیرش عمومی پیمان :

باآن که کشورهای جهان ازنظراقتصادی ،اجتماعی، سیاسی وفرهنگی با یکدیگر تفاوت دارند ،اما تمام کشورها به استثنای دوکشور آن را پذیرفته اند و این امرنشان می‌دهد که دولت ها به زندگی کودکان اهمیت می دهند و به این نکته باور دارندکه کودکان امروز سازندگان فردای جامعه اند.

2-گستردگی مخاطبان پیمان :

پیمان حقوق کودک تمام افراد زیر 18سال را دربرمی گیرد این گروه بیشترین تعداد جمعیت جهان را به ویژه درکشورهای درحال توسعه تشکیل می دهد و از طرفی مهمترین بخش جمعیت جهان به شمار می آید در واقع این پیمان بعد از اعلامیه حقوق بشر بیشترین و مهمترین بخش جمعیت جهان یعنی کودکان ونوجوانان- را زیرپوشش حمایتی خودقرارمی دهد.

3-انعطاف پذیری پیمان :

ازآنجا که پیمان حقوق کودک برای اجرا درکشورهای مختلف جهان با شرایط سیاسی، فرهنگی، اقتصادی واجتماعی متفاوت تدوین شده است از انعطاف پذیری کافی برخوردار است تابتواندبا وجود این تفاوت ها درتمام کشورهای جهان قابلیت کاربرد واجرا داشته باشد.

4-جامعیت پیمان :

پیمان حقوق کودک تمام جنبه های رشد کودک را شامل می شود. رشدجسمی، ذهنی، عاطفی واجتماعی کودک درمواد مختلف این پیمان مورد توجه قرار گرفته است وازاین رو با اصول وقوانین روانشناسی کودک تطابق دارد.

5-نگرش علمی پیمان

پیمان حقوق کودک ازآنجا که حاصل سال ها تجربه وکارمستمر کارشناسان ومتخصصان مسائل کودک درزمینه های مختلف است ازنگرش علمی و صحیح نسبت به کودک برخورداراست و به دور از تعصبات ملی ،نژادی، سیاسی، مذهبی، قومی و... اصول راهنمای حقوق کودک را که شامل همه کودکان جهان می شود، ارائه می دهد و ازطرفی کودک رابه عنوان موجودی مستقل و متفاوت ازبزرگسالان با نیازها و ویژگی های خاص خود درنظر می گیرد.

6-توجه به نهادخانواده

باتوجه به اهمیت خانواده در رشد و پرورش کودکان و تامین سلامت جسمی و روانی آنان پیمان حقوقی کودک علاوه برتوجه به کودک به لزوم کمک وحمایت ازخانواده ها توسط دولت ها، برای انجام وظایف خود تاکید وتوجه دارد.

7-اهمیت منافع کودک

پیمان حقوق کودک به گونه ای تدوین شده است که درهمه مواد خود، منافع ومصالح کودک را دراولویت قرارداده است و علاوه براین جهت گیری کلی، ماده خاصی را به این موضوع اختصاص داده است.

مواد پیمان نامه:

ماده 1- تعریف کودک

کودک کسی است که سن اوکمتراز 18سال باشد مگر این که براساس قانون ملی قابل اعمال، سن قانونی کمترتعیین شده باشد.

ماده 2- منع تبعیض :

حقوق این پیمان بدون استثناء متعلق به همه کودکان است ودولت ها باید کودکان را دربرابر هرگونه تبعیض ، حمایت کنند.

ماده 3-منافع کودک:

درهراقدامی باید منافع عالیه کودک درنظرگرفته شود و درصورتی که والدین یا سرپرستان کودک دراین زمینه کوتاهی کنند،دولت ها بایدحمایت ومراقبت لازم را ازکودکان به عمل آورند.

ماده 4-تحقق حقوق کودک :

دولت ها بایددرراه اجرای پیمان حقوق کودک بیشترین تلاش خودرا به کاربندند.

ماده 5-سرپرستی والدین :

دولت ها بایدحقوق ومسئولیت های والدین یاکسی که سرپرستی کودک به عهده اوست را درارتباط با پرورش کودک محترم بشمارند.

ماده 6-بقا وپیشرفت :

هرکودک دارای حق طبیعی زندگی است ودولت ها بایدزندگی،بقا ورشدکودک راتضمین کنند.

ماده 7-نام وملیت

هرکودک حق دارد ازنام، ملیت وپیوندهای خانوادگی او می شود ،حمایت شود.

ماده 9-جدایی ازوالدین :

کودک حق داردکه با والدین خود زندگی کند ونمی توان اورا به اجبار ازپدر و مادرخود جداکرد مگر اینکه این امر به سود او باشد.

ماده 10-پیوستن به خانواده

کودکان و والدین آنها حق دارند به منظورملحق شدن به یکدیگر کشوری راترک کنند و دوباره به کشور خود بازگرداند.

ماده 11-منع انتقال غیرقانونی کودک:

دولت ها باید ازانتقال غیرقانونی کودکان به وسیله پدرمادر یا افراد دیگربه کشورهای دیگر،ممانعت کنند.

ماده 12-آزادی عقیده کودک:

کودک حق دارد درمواردی که به زندگیش مربوط می شود،آزادانه عقیده خود را بیان کند.

ماده 13-آزادی بیان کودک

کودک حق دارد عقایدخودرا بیان کند و بدون توجه به مرزها کسب اطلاعات کند.

ماده 14-آزادی اندیشه ومذهب:

دولت ها بایدآزادی اندیشه ، مذهب کودک و حق هدایت کودک توسط والدین خود را محترم بشمارند.

ماده 15-آزادی اجتماعی:

کودکان حق دارندکه بایکدیگر ارتباط داشته باشند و تشکیل اجتماعات دهند.

ماده 16-حفظ حریم کودک:

امورخصوصی،خانوادگی و مکاتبات کودکان باید در برابر هر نوع دخالت ،بی حرمتی وافترا محافظت شود.

ماده 17-دسترسی به اطلاعات مناسب

دولت ها بایدامکان دسترسی کودکان به اطلاعات مناسب را تضمین کنندو درمحافظت آنان دربرابر اطلاعات زیان آور بکوشند.

ماده 18-مسئولیت والدین:

پدرومادر دررشد وپرورش کودکان مسئولیت مشترک دارند ودولت ها باید دراین امر به آنان کمک کنند.

ماده 19-منع بدرفتاری باکودک

دولت ها موظف هستند کودک را ازهرنوع بدرفتاری والدین با سرپرستان دیگرمحافظت کنندوبرای جلوگیری ازهرنوع سواستفاده ازکودک، اقدامات مناسب اجتماعی را انجام دهند.

ماده 20-کودکان بی سرپرست

دولت ها باید به کودکان محروم ازخانواده کمک کنند وجایگزین مناسبی برای آنان تعیین کنند.

ماده 21-فرزندخواندگی

درکشورهایی که نظام فرزند خواندگی وجوددارد، این امرباید باتوجه به منافع عالیه کودک باکمک مقامات ذی‌صلاح، انجام گیرد.

ماده 22-کودکان پناهنده

دولت ها باید باهمکاری سازمان ذی‌صلاح ،کودکان پناهنده را مورد حمایت قراردهند.

ماده 23-کودکان معلول :

کودکان معلول برای برخورداری از یک زندگی مناسب، به آموزش، پرورش ومراقبت ویژه نیازدارند.

ماده 24-خدمات بهداشتی:

کودکان حق دارند ازبالاترین سطح بهداشت وخدمات پزشکی برخوردار شوند. دولت هاباید برگسترش مراقبت ها وآموزش های همگانی بهداشتی، توجه خاص مبذول دارند.

ماده 25-بررسی موقعیت کودک :

وضع کودکی که ازطرف دولت به افراد یاخانواده ها سپرده می شود باید مورد ارزیابی منظم قرارگیرد.

ماده 26-تامین اجتماعی :

هرکودک حق دارد ازتامین اجتماعی ازجمله بیمه اجتماعی برخوردار شود.

ماده 27-سطح زندگی

هرکودک حق دارد از سطحی از زندگی برخوردار شود که رشد جسمی، ذهنی، روانی واجتماعی او را تامین کند.

ماده 28-آموزش وپرورش

برخورداری ازآموزش وپرورش حق هرکودک است ودولت ها باید امکان آموزش ابتدایی رایگان واجباری رابرای همگان فراهم آورند.

ماده 29-آموزش ارزش ها:

هدف آموزش وپرورش باید رشد شخصیت وتوانایی های کودک به کامل ترین صورت باشد و کودک را برای زندگی فعال درجامعه آزاد آماده سازد.

ماده 30-کودکان اقلیت های قومی ومذهبی

کودکان اقلیت های قومی ومذهبی حق برخورداری ازفرهنگ خودوانجام اعمال مذهبی وتکلم به زبان خویش را دارا هستند.

ماده 31-بازی وفعالیت های فرهنگی:

کودک حق بازی، تفریح ومشارکت درفعالیت های فرهنگی وهنری را دارد.

ماده 32-کارکودکان

کودک باید دربرابر کاری که رشد وسلامت اورا تهدید می کند، حمایت شود.دولت ها باید حداقل سن کار وشرایط کارکودکان را مشخص کنند.

ماده 33-موادمخدر:

کودکان باید درمقابل استفاده ازموادمخدر و شرکت درتولید و توزیع آن محافظت شوند.

ماده 34-سواستفاده جنسی :

دولت ها باید کودکان را دربرابر هرنوع سوء استفاده جنسی مورد حمایت قراردهند.

ماده 35-خریدوفروش کودک:

دولت ها باید اقدامات لازم را برای جلوگیری ازخرید وفروش و ربوده شدن کودکان به عمل آورند.

ماده 36-دیگرشکل های استثمار

کودک باید درمقابل هرگونه استثمار که سلامت ورشد اورابه مخاطره می اندازد، مورد حمایت و محافظت قرارگیرد.

ماده 37-منع شکنجه

هیچ کودکی نباید مورد شکنجه ، رفتارستمگرانه و بازداشت غیرقانونی قرارگیردمجازات اعدام وحبس ابد درمورد خلاف کاری های کودکان زیر18سال ممنوع است.

ماده 38-درگیری های مسلمانه

هیچ کودک زیر15سال نباید دردرگیری های مسلحانه شرکت کند.دولت ها باید درزمان درگیری های مسلحانه ازکودکان مراقبت و حمایت به عمل آورند.

ماده 39-توان بخشی کودکان

دولت ها موظف هستندازکودکان آسیب دیده از جنگ، بدرفتاری واستثمار، مراقبت وحمایت کنند.

ماده 40- دادرسی ویژه کودکان

کودکان بزهکار برای دفاع ازخودحق دارند از رفتارمناسب مساعدت ومشورت قانونی برخوردار شوند و تاحد امکان ازتوسل به اقدامات شدید درمورد آنان پرهیز شود.

ماده 41-رجحان قوانین موثرتر

هیچ یک از مواد پیمان حاضر، قوانین داخلی یا بین المللی لازم الاجرا درکشورهای عضو که درجهت تحقق حقوق کودک موثرترباشد ازتحت تاثیر قرارنمی دهد.

مواد 42تا54- درموردچگونگی اجرای پیمان وعملکرد دولت ها درارتباط با آن است که اهم نکات مندرج دراین مواد به شرح زیر است:

• آشنا کردن عموم مردم، خانواده ها وکودکان با مفاد پیمان حقوق کودک یا استفاده از شیوه های گوناگون آموزشی، تبلیغی واطلاع رسانی.
• تشکیل کمیته بین المللی حقوق کودک به منظور بررسی پیشرفت کشورهای عضو درتحقق تعهدات مندرج درپیمان حقوق کودک
• گزارش دهی منظم کشورهای عضو پیمان به کمیته حقوق کودک درمورد وضعیت کودکان و چگونگی اجرای پیمان.
• به منظور تحقق هرچه بیشترحقوق کودک وافزایش همکاری های بین المللی دراین زمینه کمیته می تواند از آژانس های تخصصی، صندوق کودکان سازمان ملل متحد و سایر ارگان های سازمان ملل متحدجهت شرکت درجلسات کمیته یا ارائه گزارش دعوت به عمل آورد.
• کمیته حقوق کودک می تواند برحسب مورد از آژانس های تخصصی، صندوق کودکان سازمان ملل و سایر سازمان های ذی‌صلاح درخواست کند تا نظرات تخصصی درمورد اجرای پیمان ارائه کنند.

تحقق حقوق کودک درهرکشور مستلزم بسیج عمومی وتلاش همگانی است وبراین باوراساسی استواراست که کودکان نیزحقوقی دارندکه خودقادربه دستیابی به آن نیستند واین بزرگسالان هستندکه باید با تلاش پیگیر ومستمر درسطح ملی وبین المللی درتحقق آن بکوشند.