بی اختیاری مدفوع در کودکان، راه‌ حل‌ها

انجمن روانپزشکی کودک و نوجوان: اختلالات دفعی در کودکان شامل بی‌اختیاری ادرار و مدفوع است که از بین این دو ، بی‌اختیاری ادرار شیوع بیشتری و بی‌اختیاری مدفوع اهمیت بیشتری دارد در زیر به توضیح این دو اختلال پرداخته می‌شود .

بی اختیاری مدفوع

این اختلال زمانی مطرح می‌شود که کودکی که حداقل سن او ٤ سال است در مکان و جای نامناسب و یا در لباس خود به‌طور عمد یا غیرعمد دفع مدفوع دارد و معمولا بدین صورت است که کودک مدفوع خود را به‌طور کامل به لباس خودش تخلیه نمی‌کند و نشت مدفوع رخ می‌دهد. شایع‌ترین مورد این بیماری زمانی است که کودک یبوست دارد و مدفوع خود را نگه می‌دارد، مدفوع سفت می‌شود و سپس مدفوع شل و آبکی از کنار آن نشت کرده و کودک دچار بی‌اختیاری مدفوع می‌شود .

مواردی نیز وجود دارد که کودک یبوست ندارد و معمولا در این نوع نشت مدفوع عمدی می‌باشد و با اختلالات رفتاری و رفتارهای مقابله‌ای و لجبازی همراه است و گاه یک بیان پنهان خشم نسبت به والدین و طرف مقابل است .

اکثر کودکانی که مبتلا به بی‌اختیاری مدفوع هستند به نظر نمی‌رسد مشکلات رفتاری قابل توجهی داشته باشند ولی عده‌ای از این کودکان به علت طرد شدن از سوی اطرافیان و سرزنش و شماتت توسط آنها اعتماد به نفس پائینی دارند. ممکن است این کودکان به علت بوی نامطبوعی که دارند از سوی همسالان طرد شوند و در نتیجه در این کودکان ارتباط با همتاها و همسالان تحت تاثیر قرار می‌گیرد .

در صورت وجود این اختلال باید علل جسمی ایجاد کننده یبوست یا اسهال مزمن و مصرف ملین‌ها بررسی و رد شود. این بیماری نسبت به شب ادراری شیوع کمتری دارد و حدود ٥/٧-٥/١ درصد کودکان سنین مدرسه به درجاتی گرفتار این بیماری هستند. شیوع آن در پسران بیشتر از دختران است و در شرایط اقتصادی - اجتماعی پائین بیشتر دیده می‌شود. بی‌اختیاری مدفوع به علت احساس شرم و خجالت والدین کلا بیماری است که کمتر از آنچه که هست گزارش می‌شود .

علت این بیماری چیست؟

نمی‌توان علت واحدی را برای آن در نظر گرفت. معمولا ترکیبی از عوامل روانشناختی و رشدی مطرح است در مواردی شروع بیماری بدنبال استرس‌هایی مانند: اختلاف والدین، بدرفتاری با کودک، آزار جنسی و ... است.

باید در این کودکان علل جسمی ایجادکننده یبوست یا اسهال مزمن و مصرف ملین‌ها بررسی شده و رد شود. عده‌ای از این کودکان به علت شقاق مقعد و سایر مشکلاتی که در ناحیه مقعد دارند، دفع مدفوع برای آنها دردناک است و همین امر منجر به نگه داشتن مدفوع، تجمع آن، یبوست و بدتر شدن مشکل مقعد می‌گردد و این چرخه معیوب تکرار شده و در نهایت منجر به نشت مدفوع شل از کنار مدفوع سفت می‌گردد .

در مواردی به نظر می‌رسد یک کشمکش قدرت بین والد و کودک بر سر آموزش توالت بوجود آمده است و کودکی که از نظر سرشتی دشوار و خودرای است و دوست دارد خودش کنترل اوضاع را بدست بگیرد با مادری روبرو می‌شود که وسواسی و کنترل کننده است و اصرار دارد روی هر رفتار و عمل کودک نظارت و کنترل دقیق داشته باشد. در اینجاست که کشمکش قدرتی بین کودک و مادر بوجود می‌آید که به نظر می‌رسد در آن کودک با عمل خود مخالفت با مادر و پافشاری روی خواسته‌های خودش را نشان می‌دهد .

گاه ممکن است کودک از رفتن به دستشویی ترس داشته باشد و متعاقب آن از این عمل اجتناب کند و تا زمانی که ترس کودک بررسی نشده و درمان نشود مشکل کودک ادامه می‌یابد. همچنین در علت شناسی این بیماری نباید تاثیر منفی ناشی از آموزش‌های خشن راجع به کنترل مدفوع را مورد بی‌توجهی قرار داد .

درمان

هدف از درمان آن است که کودک به یک استفاده مستقل و منظم از توالت برسد و مشکلات همراه نیز حل گردد براساس نوع بی‌اختیاری مدفوع که با یا بدون بوست می‌باشد درمان طبی متفاوت است. قبل از شروع درمان باید یک ارزیابی دقیق از نظر مسائل طبی و اجتماعی، روانشناختی انجام پذیرد و نیز باید دوره‌ای را برای مشاهده و ثبت آلوده‌سازی او به طور دقیق اختصاص داد و باید به خانواده آموزش کافی در مورد مشکل داده شود تا خانواده با توسل به روش‌های تنبیهی نامناسب، وضعیت کودک را بحرانی نکنند.

حتما باید از تشویق صحیح و مناسب برای زمان‌هایی که کودک مدفوع خود را کنترل داشته و آن را در محل مناسبی دفع کرده است، استفاده شود. علاوه بر موارد فوق توجه به نکات زیر در کنترل مدفوع این کودکان مهم است:

به طور مرتب و منظم، ٢٠ دقیقه پس از صرف هر وعده غذا، کودک به مدت١٠ دقیقه روی دستشویی بنشیند تا حرکات روده‌ای او افزایش یابد.از تشویق، پاداش و جایزه‌های ویژه برای دفع مناسب مدفوع کودک استفاده کنیم.

از پیامدهای تنبیهی مناسب استفاده کنیم و به روش‌های نامناسبی چون تنبیه فیزیکی، سرزنش، تحقیر و شماتت و مقایسه کودک با دیگران متوسل نشویم.

آینده این کودکان چگونه است؟

اوج بهبودی پسران در سن ٦ سالگی و برای دختران در سن ٨ سالگی می‌باشد از این سنین به بعد کاهش تدریجی بیماری وجود دارد تا سن ١٦ سالگی که بیماری در هر دو جنس به طور کامل ناپدید می‌شود .

نکاتی چند در مورد آموزش توالت به کودکان :

آموزش توالت یعنی آنکه کودک طرز صحیح استفاده از توالت را بیاموزد، نیاز به دستشویی رفتن را احساس کند، طرز صحیح دستشویی کردن، شستن و پاک کردن خودش و شستن دست‌ها و خشک کردن آنها را بیاموزد. کودکان معمولا تا سن ٥-٤ سالگی در این مورد نیاز به کمک دارند. اکثر کودکان کنترل عضلانی برای تنظیم خود را بین سن ١٨ ماهگی و ٣ سالگی بدست می‌آورند.

ولی کودکانی که ناتوانی دارند نمی‌توانند تا سنین بالاتر این کنترل را بدست آوردند . البته علاوه بر سن کودک، آمادگی او نیز برای این آموزش مهم است. مثلا اینکه کودک باید بتواند بنشیند و بتواند حداقل برای ٥ دقیقه آرام بازی کند، قادر به همراهی و کمک کردن برای پوشیدن و درآوردن لباسش باشد، رفتارهای تقلیدی را نشان دهد، توانایی فهمیدن و دنبال کردن دستورات ساده را داشته باشد، در مرحله لجبازی و منفی‌گرای نباشد، حرکات روده و فعالیت آن در زمان‌های خاصی از روز تنظیم شده باشد، توانایی این را داشته باشد که حداقل بتواند برای مدت سه ساعت خودش را نگه دارد و یک نام و اسم برای ادرار و مدفوع داشته باشد و زمانی شروع به آموزش توالت می‌کنیم نباید کودک در وضعیت استرس‌آوری باشد. مثلا زمان‌هایی مثل از شیرگیری کودک، تول فرزند جدید و تغییرات منزل، زمان‌های مناسبی برای شروع این آموزش نیستند .

معمولا از زمان شروع آموزش ٦ هفته طول می‌کشد تا کودک آن را بیاموزد .