بازی برای کودکان،تاثیر مثبتش چیست؟

مهر: نتایج این تحقیق که توسط " سید محسن اصغری نکاح " از دانشجویان دکترای روانشناسی و آموزش کودکان استثنائی دانشگاه تهران انجام شده، نشان می دهد که بازیهای بومی ایران دارای انواع و سطوح مختلفی هستند که هر کدام به نحوی دستگاه عصبی را فعال ساخته و درگیر می نمایند و از این راه ضمن ایجاد نشاط و آمادگی عصبی، موجب برانگیختگی و تعامل بخشهای حسی - ادراکی و تصمیم گیری شده و بطور کلی زمینه نوعی یکپارچگی حسی - حرکتی را فراهم می آورند.

این دانشجوی دکترای روانشناسی می گوید: با کمی دقت در بازیهای بومی ایرانی می توان دریافت که بازیهای بومی با به کارگیری مناسب دستها و پاها و دیگر اعضای بدن موقعیتهای مناسبی را برای اجرای حرکات درشت فراهم می آورند. چنانکه برخی از آنها نظیر بازیهای " آسیا بچرخ "، " خط بازی یا لی لی "، " گرگم به هوا " و " هفت سنگ " به گونه های مختلفی حرکات پایه ای نظیر دویدن، پریدن، لی لی کردن، و جست و خیزهای متناوبی را فراهم می آورند و بدین ترتیب سوخت و ساز کلی بدن را افزایش می دهند، ماهیچه ها و مفاصل را به کنش و واکنش واداشته، دستگاه دهلیزی ( مربوط به تعادل ) را تحریک و مناطق مختلفی از قشر حس حرکتی مغز را با تحریک روبرو می سازند.

با کمی دقت در بازیهای بومی ایرانی می توان دریافت که بازیهای بومی با به کارگیری مناسب دستها و پاها و دیگر اعضای بدن موقعیتهای مناسبی را برای اجرای حرکات درشت فراهم می آورند

سید محسن اصغری نکاح در ادامه می افزاید: برخی دیگر از بازیهای بومی که اغلب بخشی از فعالیتهای غیر جنبشی هستند با نیاز به فضایی اندک، فعالیتهای ارزنده ای را برای حیطه حرکات ظریف به همراه دارند. بازیهایی مانند: " یک قل دوقل "، " نان بیار کباب ببر " و ... از جمله این بازیها هستند. به گونه ای که با درگیر کردن هدفمند و پویای دستها و چشمها، آنها را در قالب استفاده از ابزارهای نظیر سنگ، چوب، و وسایل دیگری از بافتها و رنگهای مختلف، به کار می گیرند و با فعال ساختن هماهنگی چشم و دست، هماهنگی دو دست و تنظیم دست با حرکات فرد مقابل، در مجموع بخشهای مختلفی از قشر حسی حرکتی بدن را فعال می سازند.

برمبنای این تحقیق بازیهای بومی ایرانی فعالیتهایی را تدارک می بینند که مستلزم بکارگیری مهارتهای شناختی و کارکردهای اجرایی متنوعی هستند. مانند بازی " یک قل دوقل " که نیازمکند برنامه ریزی برای برداشتن ستگهایی با فاصله خاص در بین سنگهای مختلف است و نیز نیازمند نیرو و بازداری پرتاب سنگ در زمان و به شیوه نامناسب است.

در این تحقیق همچنین آمده است که بازیهای بومی ایران ضمن تحریک قشر حسی حرکتی مغز، ارتباطهای بسیاری بین منطقه " لیمبیک " و بخشهای بینایی، شنوایی و گفتاری برقرار می نمایند و تکرار و تداوم چنین برانگیختی هایی با ایجاد یادگیریهای جدید، اثر گذاری متقابل مغز و دستگاه عصبی بر کمیت و کیفیت پاسخ دهی رفتاری و برعکس بهبود بخشی به مغز و دستگاه عصبیرا ار زاه رفتارها و تمرین متوالی آنها میسر می سازد. امری که منق نظری آن ( تعامل پویای اسختار مغز، عملکردهای عصبی و یادگیری ) در موارد بسیاری مورد حمایت قرار گرفته است.

چنانچه بازی های بومی را از دیدگاه تخصصی بنگریم و با استفاده از تخصص و تجارب یک معلم آموزش ویژه، یا مربی ورزش و یا یک کاردرمانگر و یا از دیدگاه یک مشاور کودکان دارای نیازهای ویژه مورد توجه قرار دهیم، مشاهده می شود که بین اهداف توانبخشی حرکتی و عصب شناختی و بازی های بومی و نیز بین اولویت های آموزش ویزه، همخوانی بسیاری وجود دارد و بازی های بومی ظرفیت بسیاری برای تبدیل شدن به برنامه ها و بسته های آموزشی- توانبخشی دارند.

در بخش دیگری از این تحقیق آمده مرور برنامه ها و مبانی نظری طراحی و اجرای مداخلات آموزش ویژه و توانبخشی نشان می دهد که در مورد افراد در معرض مشکلات ادراکی- حرکتی، افراد دارای مشکلات ویژه یادگیری، اختلال بیش فعالی، نارسایی توجه، اختلال هماهنگی مربوط به رشد، افراد کم توان ذهنی و برخی از آسیب دیدگی های دیگر، توانبخشی و آموزش ویژه می کوشند به اهداف کلی زیر دست یابند:

۱- تن آگاهی و تن انگاره، جهت یابی و غلبه طرفی را افزایش دهند.

2- سازگاری تحریکات حسی- حرکتی یکپارچه را فراهم آورند.

۳- تعادل و هماهنگی حرکتی را افزایش دهند.

4- قدرت ماهیچه ای را تقویت نمایند و دامنه حرکتی را افزایش دهند.

۵- مهارتها و توانایی های ادراکی- حرکتی پایه را تقویت کنند و تمیز ادراکی را افزایش دهند.

6- نگهداری ذهنی را افزایش دهند و حافظه، تمرکز و توجه را تقویت نمایند.

۷- مهارتهای گفتاری و مهارت های اجتماعی را افزایش دهند.

8- جهت تداوم فعالیت های درمانی و تحصیلی ایجاد انگیزه کنند و آنها را با شور و نشاط همراه سازند.

۹- اعتماد به نفس را پرورش دهند و توانمندی ها را تقویت نموده و ارتقا بخشند.

10- بستر مناسبی را برای ادامه فعالیت در خانواده ایجاد نمایند و خانواده را در فعالیت ها درگیر سازند.

۱۱- فرایند آموزش را تسهیل نمایند، قابلیت و ظرفیت یادگیری را افزایش دهند و مهارت های یادیگری را ارتقا بخشند.

نگاهی تخصصی به بازی های بومی می تواند فرصت ها و امتیازات ارزنده ای را برای متخصصان و دست اندرکاران مداخلات آموزشی و توان بخشی فراهم آورد

این دانشجوی دکترای روانشناسی در این باره به خبرنگار مهر می گوید: توجه و تامل دربازی های بومی نشان می دهد که این فعالیت ها محرک های مختلفی در زمینه بساوایی، حرکتی، گرانشی، شنوایی و بینایی را برای فرد مهیا می سازند و مرور اهداف فوق و توجه به ویژگی های بازی های بومی همخوانی بالای آنها را آشکار می سازد. به عبارتی آنچه در توان بخشی و آموزش ویژه به عنوان آمال و اهدف درمانی مد نظر قرار گرفت است در بازی های بومی به عنوان خصیصه و ویژگی درونی بروز پیدا کرده است.

سید محسن اصغری نکاح در ادامه می افزاید: کانون اصلی طراحی مداخله تخصصی شناسایی محرکهای مناسب برای ارایه مداخلات توان بخشی و آموزش ویژه، و به کارگیری آنها در فرایندی هدفمند و اثربخش است (رودگر وزیوزیانی، 2006). جهت دستیابی به این هدف علاوه بر شناخت علل زیربنایی و علائم و ویژگیهای مشکلات و اختلالات گروه هدف، لازم است متخصصان و دست اندر کاران مداخلات آموزشی و توان بخشی شیوه های مناسب تحریک دستگاه عصبی و رویه های تسهیل فرایندهای حسی- ادراکی را مد نظر قرار دهد و با طراحی تکالیفی برانگیزاننده و تمریناتی اثرگذار مهارت های حرکتی و شناختی را تقویت نموده و ارتقا بخشند و در نهایت فرد را برای عملکرد بهینه و تا حد ممکن مستقل جهت زندگی روزمره توانمند سازند.

در طی این مسیر نگاهی تخصصی به بازی های بومی می تواند فرصت ها و امتیازات ارزنده ای را برای متخصصان و دست اندرکاران مداخلات آموزشی و توان بخشی فراهم آورد. در همین راستا و به عنوان نمونه معرفی و مرور برخی از بازی های بومی و کارکردهای حسی- حرکتی و شناختی آنها و معرفی گروه های هدف پیشنهادی آنها می تواند به روشن تر شدن مطلب کمک نماید این جداول شمه ای از بازی های بومی را معرفی می کند.

تناسب بازی های بومی و حیطه های حسی- عصبی مداخلات توانبخشی و آموزش ویژه

در ادامه این تحقیق آمده است : بازیهای بومی در برگیرنده موقعیتهای تحریکی متنوعی هستند که دروندادهای برانگیزاننده حسی- عصبی مختلفی در خود نهفته است و با تحلیل فعالیت بازی های بومی از یک سو و با در نظر داشتن حیطه های حسی- عصبی بساوایی، حرکتی، گرانشی، بینایی و شنوایی می توان فعالیت های بازی محور آموزشی و درمانی مناسبی را طر احی و اجرا نمود.

فرصت ها و فعالیتهای مزبور در بازی های بومی مختلفی فراهم می شود که به برخی از آنها بدین شکل می توان اشاره نمود که تماس های ملایم (در بازی تپ تپ خمیر )، لمس شدن یا لمس کردن ضربه های ناگهانی و واکنش های سرعتی (در نون بیار کباب ببر و در شمع و گل و پروانه) و قلقلک و خاراندن (در اتل متل)، حرکات سریع (در هفت سنگ و موش بدو گربه بدو) و حرکات قدرتی (در خروس جنگی و کبدی) و پریدن (در لی لی و سنگ سنگ چلیپا)، چرخیدن (در کبدی و گوشه بازی) و جابجایی عمودی (در شمع و گل و پروانه و در آسیاب بچرخ)، صداهای ناگهانی (در اکثر بازی ها به خاطر ابراز هیجانات بازیکن، حریفان و تماشاچیان احتمالی)، صداها و نغمه ها برانگیزاننده (در قالب اشعار و کلمات حین بازی هایی نظیر تپ تپ خمیر، عمو زنجیر باف، آسیاب بچرخ) و سکوت (در لال بازی)، موقعیت های دیداری محرک (در لی لی، و در هفت سنگ)، نور و رنگ (قایم باشک) و اشیای متحرک (در هفت سنگ و الک و دولک)، درگیری چشم و دست (در اکثر بازی ها از جمله یک قل دو قل، نون بیار کباب ببر، الک دولک، سه به سه قطار و ...) و در نهایت این که درونداد حسی عصبی برانگیزاننده ای نظیر تغییر جهت های حرکت در بازی های بومی نظیر آسیاب بچرخ، کبدی، هفت سنگ، گوشه بازی و ... وجود دارد.

بدین ترتیب بررسی ابعاد و فعالیتهای نهفته در بازیهای بومی، سرنخها و الهامات بسیاری را جهت استخراج موقعیتها و محرک های برانگیزاننده در حیطه های حسی- عصبی چندگانه فراهم می آورد و طراحی مداخلات توانبخشی و آموزش ویژه غنی و جذاب را امکان پذیر می کند آنچنانکه ضمن لحاظ کردن دروندادهای حسی- عصبی، کودک ، والدین و متخصص را در بستری فرح بخش و با نشاط قرار می دهد که به خاطر در بر داشتن ویژگی ذاتی بازی گونه بودن، انگیزه های درونی لازم را برای درگیر شدن با فعالیت تخصصی و امکان لازم را برای تصمیم به دیگر فعالیت ها فراهم می آورد.

بنابراین، تامل و تعمق در کارکردهای عصب - روانشناختی بازی های بومی ایران نشان می دهد، می توان مناسب با گروههای سنی مختلف و مناسب با انواع اختلالات و مشکلات افراد، برای غنی سازی و ملموس کردن برنامه های حسی- حرکتی به صورت فردی یا گروهی از بازی های بومی و محلی استفاده نمود.