اسهال گرفتن نوزاد، اولین قدم برای درمان

مدتی است که فکر می کنید مدفوع نوزادتان شل شده، بله انگار اسهال گرفته. حالا چه کار باید بکنید؟ آیا خطری او را تهدید می کند؟

هر ساله بیش از یک میلیارد بار بیماری اسهال در بین بچه‌ها و نوزادان سراسر دنیا اتفاق می‌افتد. یعنی ممکن است یک نوزاد در طول سال اول زندگی‌اش چند بار دچار این بیماری شود. خوشبختانه بسیاری از این اسهال‌ها خود به خود درمان می‌شوند اما بعضی از انواع این بیماری می‌تواند برای نوزادان به خصوص نوزادانی که از نظر تغذیه و دریافت مایع و املاح مورد نیاز مشکل دارند بسیار کشنده باشد.

به غیر از چند روز اول زندگی نوزادان که دفع مدفوع ممکن است مدل‌های مختلفی داشته باشد، والدین بعد از یک مدت کاملا به عادات گوارشی نوزاد آگاه می‌شوند و نحوه کار شکم نوزادشان را می‌شناسند، به همین دلیل کمتر دیده می‌شود که مادری با یک بار شل کار کردن شکم نوزادش فکر کند که نوزاد دچار اسهال شده است. با این همه، اسهال نوزادی، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های سال اول زندگی است که در بعضی از کشور‌ها هنوز جزو عوامل اصلی مرگ و میر نوزادان محسوب می‌شود. اسهال، مدفوع شل و آبکی و شکل نگرفته‌ای است که بیش از ۳ بار در روز دفع شود و حجم آن هم میزان مشخصی داشته باشد.

اما در مورد نوزادان تشخیص این بیماری کمی مشکل است، چون اغلب مدفوع نوزادان خصوصیات فوق را دارد و حتی بو و رنگ آن هم ممکن است با مدفوع‌های دیگر فرق کند. به همین دلیل برای تشخیص اسهال باید والدین نوزاد توضیح دهند که آیا عادت کار کردن شکم نوزاد تغییر کرده است یا خیر و آیا در ۲ روز گذشته شکم نوزاد بیشتر از قبل کار کرده است؟ معمولا در هر نوبت اسهال، پوشک نوزاد کاملا خیس می‌شود. والدین باید توجه داشته باشند که دفع‌گاه و بیگاه مدفوع شل، اسهال محسوب نمی‌شود.

وجود علامت‌های دیگری علاوه بر مدفوع شل هم می‌تواند به تشخیص اسهال کمک کند. به این دلیل که بیشتر اسهال‌ها در این سن به دلیل عفونت‌های باکتری یا ویروس به وجود می‌آیند ممکن است نوزاد علائم دیگری مانند تب، آبریزش بینی ، خستگی، ضعف و بی‌اشتهایی به شیر داشته باشد. شرایطی مانند عوض شدن رژیم غذایی نوزاد یا دندان درآوردن و مصرف داروهای خاص هم می‌تواند باعث به وجود آمدن اسهال شود.
چه چیزهایی ممکن است باعث اسهال شود
به غیر از گاستروانتریت یا التهاب گوارشی که به دلیل ویروس‌ها یا باکتری‌های مختلف ایجاد می‌شود، انگل‌ها، برخی بیماری‌های ژنتیک، مسمومیت غذایی، تغییر رژیم غذایی، حساسیت به غذاهای جدید مانند شیر، سویا و تخم مرغ یا شیر خشک جدید و مصرف داروهای خاص مانند آنتی‌بیوتیک ممکن است باعث اسهال شود. یکی از دلایل اسهال هم می‌تواند شیر دادن بیش از حد به نوزاد باشد. دستگاه گوارش نوزاد این شیر زیادی را که قادر به هضمش نیست به صورت مدفوع آبکی از بدن دفع می‌کند. علاوه بر موارد فوق باید به بعضی مشکلات جراحی خاص یا عفونت‌هایی مانند عفونت گوش میانی و عفونت ادراری هم توجه کرد. اما شایع‌ترین علت اسهال در نوزادان‌‌ همان چیزی است که بین والدین به سرماخوردگی گوارشی معروف است. این گاستروانتریت که به دلیل ویروس‌های خاص (روتاویروس‌ها) به وجود می‌آید اغلب خود به خود کنترل می‌شود، ولی اسهالی که توسط این ویروس ایجاد می‌شود بسیار شدید‌تر از انواع دیگر اسهال است و باید به میزان مایع بدن نوزاد توجه ویژه‌ای داشت. گفته می‌شود از هر ۲۰۰ هزار نوزادی که به این نوع اسهال مبتلا هستند یک نوزاد ممکن است به دلیل عوارض آن جان خود را از دست بدهد. در بین حساسیت‌های غذایی، شیر و محصولات لبنی یکی از شایع‌ترین علت‌های اسهال نوزادی هستند زیرا عدم تحمل لاکتوز را موجب می‌شود. والدین باید توجه داشته باشند که نوزاد تا قبل از یک سالگی بهتر است شیر گاو مصرف نکند. آب‌میوه‌هایی مانند آب سیب، آب گلابی و آب آلبالو به دلیل داشتن سوربیتول، باعث ایجاد اسهال در نوزاد می‌شوند. بهتر است در سال اول به جای این آب‌میوه‌ها، از آب گریپ فروت به نوزاد داده شود تا زمانی که دستگاه گوارش نوزاد تحمل هضم این قند مرکب را داشته باشد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اصلی‌ترین مشکلی که به دلیل اسهال به وجود می‌‌آید دهیدراسیون یا از دست دادن بیش از حد مایع است. اسهال شدید باعث می‌شود نوزاد در زمان کوتاهی به نسبت وزنش مایع زیادی از دست بدهد و این مسئله می‌تواند جان نوزاد را تهدید کند. در صورتی که نوزاد طی ۳ ساعت اصلا ادرار نکرد و پوشکش خیس نشد، یا هنگام گریه کردن اشک از چشمانش خارج نشد یا این‌که بسیار بی‌حال و کم انرژی بود و میل به غذا خوردن نداشت و علائم کم آبی در بدنش مانند گریه مکرر و بی‌قراری، شکم و چشم‌های فرو رفته، تحریک‌پذیری و دهان و زبان خشک وجود داشت، یعنی نوزاد دچار دهیدراسیون شده است و باید به پزشک مراجعه کرد. برای بررسی کم آبی بدن نوزادتان می‌توانید پوست اورا بین ۲ انگشت فشار دهید و جمع کنید. اگر پوست جمع شده در‌‌ همان حالت ماند و به کندی دوباره صاف شد یعنی بدن نوزادتان آب زیادی از دست داده است. علائم جدی‌تری هم ممکن است همراه با اسهال وجود داشته باشد که نیازمند توجه ویژه است: اگر اسهال آبکی شدید نوزاد همراه با تهوع مکرر بود، یا این‌که در مدفوع نوزاد خون یا چرک یا موکوس دیده شد، یا اسهال نوزاد همراه با تب شدید بیش از ۳۸ درجه بود یا این‌که بدون هیچ‌کدام از علائم فوق نوزاد تنها اسهالی شدیدی داشت که بیشتر از ۸ بار در شبانه روز مدفوع آبکی دفع می‌کرد حتما باید نوزاد به یک مرکز درمانی منتقل شود.

برای درمان اسهال نوزادان چه باید کرد
اولین قدم درمان در نوزادان مبتلا به اسهال جلوگیری از دهیدراسیون است. باید به اندازه مایعی که بدن نوزاد از دست داده است به او مایع جایگزین داد. محلول‌های او آر اس به صورت خوراکی بهترین روش برای این کار است. توجه داشته باشید که پودرهای این محلول‌ها تاریخ مصرف دارند و بعد از باز شدن یک بسته از آن‌ها و درست کردن محلول، نمی‌توان این مایع را بیشتر از ۲۴ساعت نگهداری کرد. در روز اول اسهال باید بیشترین حجم مایع را به نوزاد رساند. اما دادن مایع به صورت خوراکی، علت به وجود آمدن اسهال را برطرف نمی‌کند. والدین باید به دنبال علت این بیماری باشند و در صورتی که اسهال کنترل نشد به پزشک مراجعه کنند. درمان اسهال‌های شدید باید در بیمارستان و توسط مایع درمانی وریدی صورت بگیرد. در بیمارستان برای تشخیص علت اسهال نوزاد ممکن است آزمایش‌های مختلفی هم انجام شود. اما برای اسهال‌های معمولی، می‌توان مدتی صبر کرد و از درمان‌های خانگی استفاده کرد. اگر اسهال ویروسی یا‌‌ همان سرماخوردگی گوارشی بود، باید به دستگاه گوارش اجازه داد چند ساعت استراحت کند. به این نوزادان می‌توان در چند ساعت اولیه اسهال هیچ غذایی نداد. به هیچ وجه به نوزاد داروهای ضد اسهال مانند لوپروماید یا داروهایی مانند آنتی بیوتیک ندهید. در روز اول درمان به نوزاد به طور مرتب مقادیر کم مایع بدهید. اگر نوزاد غذای جامد هم می‌خورد دادن این غذا را تا ۲۴ ساعت به تاخیر بیندازید. مادر نباید در زمان اسهال نوزاد شیر دادن به او را متوقف کند و حتی توصیه می‌شود در این زمان نوزاد بیشتر از شیر مادر بخورد. در صورتی که نوزاد حالت تهوع دارد، می‌توان با دادن کمی یخ به نوزاد یا دادن آب خیلی سرد از حالت تهوع او پیشگیری کرد. نوزادانی که شیر خشک می‌خورند باید ابتدا به آن‌ها محلول اوآراس داده شود. بعد از ۴ تا ۶ ساعت، می‌توان به آن‌ها شیرخشک داد. شیرخشک را به طور مرتب و بیشتر از روزهای عادی به نوزاد بدهید، اگر نوزاد از شیرخشکی استفاده می‌کند که باعث اسهالش شده است باید با مشورت با پزشک نوع شیرخشک او را عوض کنید.
تنها بعضی اسهال‌های خاص میکروبی و انگلی هستند که به آنتی بیوتیک احتیاج دارند. در صورتی که اسهال نوزاد بعد از ۲ روز کنترل نشد می‌توان به پزشک مراجعه کرد و برای درمان از او کمک گرفت. هنگام اسهال نوزاد تنها توجه‌تان به دادن مایع به نوزاد نباشد. اسهال شدید باعث می‌شود باسن نوزاد دچار التهاب شود و تماس مداوم با مدفوع و بعد مواد شوینده می‌تواند باعث زخم شدن و حساسیت پوست نوزاد شود. پوشک نوزاد را به طور مرتب عوض کنید و سعی کنید نوزاد را فقط با آب خالی بشویید و به وسیله سشوار خشک کنید. تماس مداوم با حوله می‌تواند باعث ساییده شدن پوست نازک بدن نوزاد شود. به خاطر داشته باشید حتی در نوزادانی که سیستم ایمنی طبیعی دارند، اسهال ممکن است بین یک تا ۱۰ روز طول بکشد تا کاملا درمان شود و از بین برود. ویروس و میکروب‌هایی که در نوزادان باعث اسهال می‌شوند به شدت مسری هستند. به همین دلیل هنگام تمیز کردن نوزاد و از بین بردن پوشک‌های آلوده کاملا دقت کنید. بعد از تمیز کردن نوزاد حتما دست‌های خود را با مواد ضدعفونی‌کننده بشویید تا از انتقال این میکروب‌ها جلوگیری شود.

پیشگیری
رعایت مناسب بهداشت می‌تواند احتمال ابتلا به اسهال را کاهش دهد زیرا موادی که باعث ایجاد اسهال می‌شوند به آسانی از دست و دهان منتقل می‌شوند؛ بنابراین دست‌های خود را قبل از عوض کردن پوشک نوزاد خوب بشویید. نوزاد ممکن است در اثر ابتلا به اسهال در ناحیه پوشک دچار سوختگی شود. برای پیشگیری از سوختگی نوزاد می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- پوشک نوزاد را در فواصل زمانی کوتاه عوض کنید.
- پشت کودک را با آب تمیز کنید. زمانی که کودک دچار اسهال می‌شود از دستمال مرطوب استفاده نکنید.
- اجازه دهید پشت کودک با جریان هوا خشک شود.