ویژگی شعر کودک، چه چیزهایی است؟

شهرزاد: داره زیر لب، یه چیزی زمزمه می‌کنه. گوش می‌دم، می‌بینم داره میگه: تو پوشک خوب منی، منم ستاره می‌شم دورت میشینم.» این‌ها را یک مادر در وبلاگ پسرش نوشته است.

مادران، با این دست هنرمندی‌های فرزندان‌شان، زیاد مواجه می‌شوند؛ بچه‌هایی که به‌دشواری می‌توانند حرف‌های روزانه‌شان را ادا کنند، به واژه‌ها ریتم می‌دهند و شعرهایی می‌سازند که البته بیش‌تر وقت‌ها، معنی خاصی ندارند، ولی ریتم، چرا.

راستی، نکند این شعرهای زیر لبی، نشانه‌هایی است از آینده روشن بچه‌هایمان و شاید راهی باشد برای هدایت ذوق‌های نهفته آن‌ها؟

به‌عنوان یک محقق ادبیات کودک معتقدم که باید ذوق شعری بچه‌ها را با توجه به گروه سنی‌شان، مورد توجه قرار دهیم. برای گروه سنی الف یا همان دوران قبل از مدرسه، تغزل، همیشه از مفهوم‌سازی، پیش‌تر است.

کودک ممکن است شعری بسازد که مفهومی نداشته باشد و فقط ریتم داشته باشد. شاید قافیه‌ای هم براساس ریتم، رعایت کند.

بچه، ریتم را به‌طور ناخودآگاه دوست دارد و با شنیدن موسیقی، حرکات موزون انجام می‌دهد. آن‌ها، در سنین پیش از مدرسه و در مرحله‌ای که واژه‌سازی را فرامی‌گیرند، سعی می‌کنند از واژه‌هایی استفاده کنند که وزن آن‌ها، به هم نزدیک باشد یا حروف آخر آن، به هم شبیه. این کار، به معنای شناخت وزن و قافیه یا حتی استعداد شعر نیست. این اتفاق، در ناخودآگاه او می‌افتد.

اگر کودک، به شکل ناخودآگاه، سراغ سرودن و آهنگین کردن کلام رفت، بهتر است بزرگسالان، از این وضعیت استقبال کنند؛ حتی اگر جمله‌ها نامفهوم باشند و معنای واضح نداشته باشند؛ زیرا دست‌کم، چیزی که از این دریچه، نصیب کودک خواهد شد، یعنی «لذت از متن»، بیش‌ترین چیزی خواهد بود که می‌تواند جایگاه ادبیات کودک را برای او، در آینده، معنادار می‌کند.

برای تقویت ذوق شعری کودکان، لازم است برای بچه، زیاد شعر بخوانیم و به آن‌ها کمک کنیم که این شعرها را حفظ کنند. در این موقعیت، تکرار، حرف اول را می‌زند و موجب می‌شود کودک مستعدی که استعداد شعر دارد، مستعدتر شود و به سمت سرودن شعر حرکت کند.

همان قاعده‌ای که در بقیه مراحل زبان‌آموزی، با آن مواجه هستیم، این‌جا هم صدق می‌کند؛ بچه، اول باید بشنود، بعد شروع به گفتن کند. این موقع است که خلاقیت رخ می‌دهد. وقتی برای بچه شعر می‌خوانیم، به او الگو می‌دهیم که چه‌طور شعر بگوید، با رعایت وزن و قافیه.

سنین هفت و هشت سالگی، یعنی همان گروه سنی ب، همان موقعی است که وقتش شده تا به استعداد کودک توجه شود و استعداد شعری بچه، مورد توجه قرار گیرد.

نوشتن شعرهای کودکان، به‌عنوان خاطرات، کار شیرین و مطلوبی است، اما روی این شعرها نمی‌توان حساب باز کرد. به‌عنوان یک کار خلاق که نشانه شاعری بچه باشد، نیست؛ بلکه نشانه علاقه‌مندی بچه به ریتم است.

اشعار گروه سنی کودکستان و پیش‌دبستان، به دو شکل نوشتاری و گفتاری سروده می‌شوند، اما بیش­ترین اشعار، در زبان گفتاری است؛ چون طبیعی است که کودک، زبان‌آموزی را با زبان گفتاری آغاز می‌کند و با آن مأنوس‌تر است. یکی دیگر از دلایل مهم ترجیح نوع گفتار، این است که کودکان، هنوز با فضای مدرسه، آشنا نشده‌اند.

شعر خوب؛ آفتاب، درخت، ذوق

شعر مناسب کودکان، چه ویژگی‌هایی دارد؟

«مریم بهارستانی»، نویسنده ادبیات کودک

- شعر، نه‌تنها کمک می‌کند که کودک، زیبایی را بهتر بفهمد، بلکه درک او را نسبت به احساس، عمیق‏تر می‏‌کند.

- شعر را وسیله آموزش مستقیم به کودک قرار ندهیم.

- انتخاب به‌موقع و به کار بردن به‌موقع یک شعر، در رشد ذوق شعری کودکان، خیلی مهم است.

- تجربیات و شناخت قبلی کودکان از شعر را در نظر بگیرید. ببینید بچه‌ها، چه شعرهایی را شنیده‌اند و چه ذهنیتی نسبت به شعر دارند.

- در پسند شعر، با توجه به تفاوت سلیقه‏ ها، باید به کودکان، آزادی انتخاب داد.

ترانه‌های بابایی

نگاهی دوباره به رابطه پدر و فرزندی

بعضی از بچه‌ها، به پدرهایشان افتخار می‌کنند؛ ،‌حتی اگر پدرشان، یک میلیونر یا مدیرعامل یک شرکت بزرگ یا حتی سهامدار اصلی کارخانه‌ای پرسود نباشد،‌ چون آن‌ها آموخته‌اند که شغل پدرشان،‌ شغل شریفی است و پدرشان، ‌بهترین پدر دنیا.

کتاب «ترانه‌های بابایی» از مجموعه «ترانه‌های خانه»، کاری از خانه شعر کودک، به همین موضوع پرداخته است و با شعرهایی با عنوان‌های «بابام یه کارمنده»، «‌لباس رنگی بابا»، «تاب بابا»، «خواب بابا» و «موی سر بابا»، از روابط کودکان و پدران‌شان می‌گوید.

«اسدا... شعبانی»، «‌شکوه قاسم نیا»، «مصطفی رحماندوست»، «‌جعفر ابراهیمی» و «بابک نیک‌طلب»، شاعران این مجموعه هستند. این کتاب، توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شده است.

جوجه‌های جان

آموزش نگهداری از حیوانات

چه‌طور باید بهشان یاد بدهیم که با جک و جانورها، چگونه کنار بیایند؟ مجموعه شعر «جوجه جان»، سروده «رودابه حمزه‌ای»، به موضوع ارتباط دختری با جوجه‌اش می‌پردازد و او را با خطرات و نحوه نگهداری از یک موجود زنده آشنا می‌کند.

این کتاب، توسط انتشارات مدرسه و موسسه فرهنگی برهان منتشر شده است. جوجه جان، از مجموعه «شعرهای خواندنی، ‌شعرهای شنیدنی» ‌است و دبیری این مجموعه را مصطفی رحماندوست و «محبت‌ا... همتی» برعهده داشته‌اند.

ترانه‌های ساعت ۹

برای زباله‌ها هم فکری کن

کوچه ما مثل گله تمیزه/ نه موش داره، ‌نه آشغالای ریزه...

جلب کردن توجه بچه‌هایی که نگرانیم در بزرگسالی، اتاق و تخت‌خواب‌شان را هم مرتب نکنند،‌ به موضوعی مثل بهداشت شهری، کار جالبی است؛ البته قدری بیش‌تر از جالب.

‌«ترانه‌های ساعت 9»، مجموعه شعری است که به این موضوع می‌پردازد و به همت سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران منتشر شده است. شعرهای این کتاب، توسط شاعرانی چون جعفر ابراهیمی، ‌مصطفی رحماندوست، «افسانه شعبان‌نژاد» و «بیوک ملکی» سروده شده است.

ده شب از هزارویک شب

قصه‌های کهن برای بچه‌های امروز

«محمدکاظم مزینانی»، دست به کار شده و در قالب شعر، داستان «شهرزاد قصه‌گو» را برای دبستانی‌ها روایت کرده است. لحن شیرین و ضرب‌آهنگ داستانی، این کتاب شعر را که ادامه‌دار است، در ذهن کودکان، ماندگار می‌کند.

کتاب «شهرزاد و شهریار»، نخستین جلد از مجموعه «ده شب از هزارویک شب» است و توسط انتشارات قدیانی و به قیمت هزار تومان، به بازار نشر عرضه شده است.