مسئولیت پذیری کودکان در خانواده، چطور آموزش دهیم؟

پذیرفتن مسئولیت به خودی خود، یک مهارت کاملا چالش‌برانگیز در زندگی است، چه برای یک کودک و چه حتی برای یک بزرگسال. به همین دلیل است که می‌خواهیم درباره مسئولیت پذیری کودکان در خانواده صحبت کنیم.
ممکن است با زن‌ها و مردهایی روبرو شوید که هنوز مسئولیت کامل زندگی و همچنین افراد تحت تکفل خود را به عهده نگرفته‌اند. بر خلاف سایر جنبه‌های شخصیتی فرد، پذیرفتن مسئولیت مانند تمرین عضله‌سازی است.
هر چه زودتر کار روی آن را شروع کنید، تکیه بر آن آسان‌تر می‌شود، به همین دلیل لازم است که شما به عنوان پدر و مادر از ابتدای کودکی پایه‌های این نگرش را در کودک خود پرورش دهید.

در این مقاله می‌خوانید:
در این سن چه انتظاری از کودک خود دارید؟
چگونه فرزند خود را مسئولیت پذیر کنیم؟

مسئولیت پذیری کودکان در خانواده
مسئولیت کودک در خانه و سایر جنبه‌های زندگی او از سنی به سن دیگر متفاوت است. همه بچه‌ها نمی توانند وظایف خود را انجام دهند و برای بعضی از آن‌ها مدت زیادی طول می‌کشد تا با این مفهوم سازگار شوند.
بچه‌های دوره دبستان می‌توانند کارهایی کوچک مانند نگهداری وسایل در جای مناسب، یا بیرون بردن سطل آشغال را انجام دهند. مثلا بیرون بردن آشغال از خانه می‌تواند به آن‌ها رفتار اجتماعی آشغال نریختن در سطح شهر را یاد بدهد.
حتی در این سن هم بچه‌ها هر از گاهی برای انجام وظایف خود نیاز به یادآوری دارند، بنابراین بهتر است در صورت غفلت آن‌ها، در این مورد خیلی سختگیر نباشید.

درست است که دادن پاداش‌های ملموس می‌تواند کودک را هیجان‌زده کند، اما هیچ چیز جای حرف‌های تشویق‌آمیز و تایید پدر و مادر را نمی‌گیرد. جوایز، معمولا موقتی هستند و پس از مصرف جذابیت خود را از دست می‌دهند، اما به عنوان والدین، هر چه به بچه‌های خود بگویید، یک عمر در ذهن آن‌ها باقی می‌ماند.

چگونه فرزند خود را مسئولیت پذیر کنیم؟
تعدادی فعالیت وجود دارد که می توانید با استفاده از آن‌ها مسئولیت پذیری را به کودکان بیاموزید و کودک خود را به سمت مدیریت مسئولیت‌ها سوق دهید.

1. مسئولیت پذیری کودک با تغییر تاکتیک
بیشتر والدین به بچه‌ها توصیه می‌کنند دقیقا همان کاری را که آن‌ها می‌خواهند انجام بدهند.
بچه‌ها به این نکات گوش می‌دهند، اما نمی‌توانند آن را به عنوان یک عادت در خود ایجاد کنند. مثلا وقتی کودک شما از مدرسه به خانه برمی‌گردد و کیف خود را روی کاناپه می‌اندازد، تنها با تذکر شما، آن را در جای مناسب قرار می‌دهد.
چنین رفتاری به طور مداوم ادامه می‌یابد بدون اینکه او به این موضوع عادت کند. با ایجاد تکرار در این روال، می‌توان در رفتار کودک تغییر ایجاد کرد.

بیشتر بخوانید: خرید میز و صندلی کودک

۲. آموزش درک اولویت‌بندی به کودکان
یکی از مهارت‌های زندگی که درک آن در کودکان مدت زیادی طول می‌کشد این است که بفهمند کدام کار از دیگری مهم‌تر است.

بیشتر بخوانید: پنج مهارت زندگی مهم برای کودکان

به فرزندتان بیاموزید که چرا انجام یک کار ضروری‌تر است و باید پیش از کارهای دیگر انجام شود. در این موضوع، جدی و قاطع باشید، مثلا کودک را مجبور کنید قبل از اینکه برای بازی با دوستانش بیرون برود، اتاق خود را تمیز کند.

بیشتر بخوانید: اتاق مرتب کودکان، همه چیز به جای خود!

۳. مستقل بودن کودک
برخی از والدین به طور مداوم به بچه‌های خود می‌گویند که روش صحیح انجام کارها چیست. کودک خود را کنترل کنید، اما در روند کارهای او دخالت نکنید.
به او اجازه دهید کارها را به روش خود انجام دهد، حتی اگر بهترین نتیجه را به دست نمی‌آورد. با گذشت زمان، او راه درست را تشخیص می‌دهد یا هنگامی که احساس نیاز پیدا کند، خودش برای دریافت راهنمایی به سراغ شما می‌آید.

بیشتر بخوانید: چگونه کودک خود را مستقل بار بیاوریم؟

۴- به رفتارهای مسئولانه پاداش دهید
بچه‌ها به زمان طولانی‌تری نیاز دارند تا متوجه شوند مسئولیت‌پذیری از ویژگی‌های ضروری زندگی است. تا آن زمان، آن‌ها را به خاطر رفتارهای مسئولانه‌شان تشویق کنید.
برای کودک، یک سیستم پاداش در نظر بگیرید. این پاداش‌ها می‌تواند به صورت هفتگی و بسته به علاقه کودک، باشد.

۵. گفتن کلمات تشویق‌آمیز
درست است که دادن پاداش‌های ملموس می‌تواند کودک را هیجان‌زده کند، اما هیچ چیز جای حرف‌های تشویق‌آمیز و تایید پدر و مادر را نمی‎گیرد.
جوایز، معمولا موقتی هستند و پس از مصرف جذابیت خود را از دست می‌دهند، اما به عنوان والدین، هر چه به بچه‌های خود بگویید، یک عمر در ذهن آن‌ها باقی می‌ماند و ناخودآگاه رفتار آن‌ها را شکل می‌دهد.
بنابراین به کودک خود بگویید که از تلاش‌های او آگاه هستید و به او افتخار می‌کنید.

6. کودک خود را درگیر کنید
مسئولیت فرزند شما نباید فقط به کارها یا وظایف او محدود شود.
اجازه بدهید احساس کند جزئی از خانه است و تلاش او برای خوب نگه داشتن خانه اهمیت دارد.
از کودک بخواهید تا در کارهای کوچک مانند آوردن برخی وسایل، شستن ظرف‌ها، یا کمک به شما در نگه داشتن صندلی یا چیدن میز کمک کند.
می‌توانید مثلا برای انتخاب رنگ برخی از وسایل یا نوع میوه‌ای که می‌خواهید بخرید، از کودک نظرخواهی کنید.

7. مسئولیت پذیری کودکان در خانه با سپردن وظایف معقول
نمی‌توانید از یک کودک 3 ساله در تمیز کردن وسیله نقلیه یا کمک به خرید مواد غذایی کمک بگیرید، اما قطعا می‌توانید از او بخواهید که اسباب‌بازی‌های خود را جمع کند و در جایشان قرار دهد.
وظایف و مسئولیت‌های کودک را بر اساس سن و مسئولیت قبلی او تعیین کنید. بعضی از بچه‌ها از انجام کارهای بی‌شمار هیجان‌زده می‌شوند و از شما می‌خواهند کارهای بیشتری به آن‌ها بسپارید. این کار را به تدریج انجام دهید.

۸. رفتار صادقانه کودک را تایید و حمایت کنید
وقتی مسئولیتی را به کودک می‌سپارید، احتمال دارد نتواند آن را به خوبی انجام دهد. این هم جزئی از زندگی است و بچه‌های شما نباید بترسند که کاری را اشتباه انجام دهند.
با کودک، ارتباطی صادقانه برقرار کنید تا اگر نمی‌تواند از عهده وظیفه‌ای که به او سپرده‌اید بربیاید، این موضوع را با شما مطرح کند.
به خاطر این کار او را توبیخ نکنید، در عوض به کودک بگویید به خاطر این‌که اینقدر شجاع و صادق است، به او افتخار می‌کنید.

9. شما الگوی بچه‌ها هستید
بچه ها با گوش دادن به حرف والدین و همچنین دیدن رفتار والدین در زندگی واقعی، چیزهای مختلفی می‌آموزند و آن‌ها را انجام می‌دهند. بنابراین بدیهی است برای اطمینان از اینکه فرزندان شما در آینده بزرگسالانی مسئولیت‌پذیر می‌شوند، باید در زمان حال ببینند که شما یک بزرگسال مسئولیت‌پذیر هستید.

۱۰. ایجاد مسئولیت پذیری در کودکان با توضیح علت و معلول
درک این موضوع که هر عملی، نتیجه‌ای به همراه دارد برای کودکان گیج‌کننده است. آن‌ها ممکن است از اتفاقات، تحلیل‌های خود را داشته باشند.
بنابراین والدین باید درباره این موضوع با کودکان صحبت کنند. مثلا می‌توانید به کودک توضیح بدهید که گل‌های خانه در حال شکوفایی هستند چون او به آن‌ها هر روز آب می‌دهد.

برخی از والدین به طور مداوم به بچه‌های خود می‌گویند که روش صحیح انجام کارها چیست. کودک خود را کنترل کنید، اما در روند کارهای او دخالت نکنید. به او اجازه دهید کارها را به روش خود انجام دهد، حتی اگر بهترین نتیجه را به دست نمی‌آورد.

یا این‌که برایش توضیح بدهید دلیل این‌که در امتحانات نمره خوبی نگرفته، این است که کل هفته به جای مطالعه، بازی‌های ویدیویی انجام داده.
مسئولیت پذیری کودکان در خانواده به پیشرفت منجر می‌شود، زیرا مهارت‌ها و دانش کودک را در مورد چیزهای مختلف گسترش می‌دهد و او را به فردی مسئولیت‌پذیرتر تبدیل می‌کند.

اگر درباره روش‌های تربیتی کودک، سئوالی دارید آن را با روانشناسان کلینیک نی نی بان مطرح کنید.