خانواده و تربیت دینی، توصیه های فرزندپروری در اسلام

شهرزاد: مسئولیت خانواده‌ها در تربیت فرزند از مهمترین مسائلی است که قرآن روی آن تکیه کرده است و آن را جزء یکی از ویژگی‌های مومنان راستین برشمرده است به طوری که حضرت علی (ع) می‌فرماید:«بهترین ارثی که پدران می‌توانند برای فرزندان خویش به جای گذارند ادب و تربیت صحیح است.»

کودک به مانند نهال نورس است. هر نهالی برای آنکه رشد کند به زمین خاص و مقدار معینی نور، آب و سایه و آفتاب نیازمند است. هر کودکی نیز تحت شرایط و اوضاع مناسب و با ویژگی‌های خاص رشد می‌کند هر گاه این زمینه ها فراهم گردد.

وی همچون نهالی پس از روییدن به مرحله شکوفایی می‌رسد، مساعدترین محیطی که باید چنین زمینه‌هایی را برای کودکان فراهم آورد کانون مقدس خانواده است. بنابراین اگر به پزشکی مراجعه کنیم و برای ما دارویی تجویز کند نوبت بعد که به او مراجعه کنیم، خواهد پرسید:« آیا داروی قبلی را مصرف کرده‌اید؟» اگر متوجه شود که داروی او را مصرف نکرده‌ایم ناراحت می‌شود چون می‌داند علت ماندگاری بیماری نخوردن آن داروهاست. توصیه‌هایی که در مسائل اخلاقی و تربیتی وجود دارد، همان نسخه‌های زندگی است. از همین رو یکی از دلایل لذت نبردن از زندگی، عدم پایبندی به مسائل دینی و معنوی و در یک کلام اخلاقی است.

هر کدام از دستورالعمل‌های دینی پیام خاص دارد و برای پیشگیری و درمان بیماری‌های روحی و روانی بیان شده است. در واقع آیات و احادیث فرمول‌های زنگی هستند، به طور کلی دین اسلام تنها به مسائل عبادی صرف مانند نماز و روز خلاصه نمی‌شود. نوع نگاه والدین به دین اسلام بسیار مهم است. نتیجه عدم باورهای دینی بروز رفتارهای خلاف دین از سوی بزرگ‌ترها و به دنبال آن فرزندان خواهد بود. پایبندی والدین به اخلاقیات البته در عمل و نه در گفتار مهم‌ترین کانال انتقال این گونه مفاهیم ارزشمند به نسل آینده است. ناگفته پیداست که بهره‌مندی از چالش‌هایی همچون هدیه، مسافرت، تفریح و مقاومت روانی کودکان و نوجوانان را در پذیرفتن این آداب اخلاقی و رفتاری به حداقل می‌رساند.

چنانچه بیان کردیم مهمترین عامل تداوم و ماندگاری روحیه دین داری در کودکان خود والدین هستند. اگر کودک انجام امور دینی را به طور مرتب و مستمر در خانه شاهد باشد در سنین بالاتر برای اجرای آن‌ها مسائل کمتری خواهد داشت.

پیامبر (ص) می‌فرمایند:« خداوند رحمت کند کسی را که در نیکی و نیکوکاری به فرزند خویش کمک کند. راوی پرسید چگونه؟ حضرت فرمودند:« آنچه را که کودک در قوه و قدرت داشته و انجام داده است از او قبول کند. او را به گناه و طغیان وادار نکند به او دروغ نگوید و در برابر او مرتکب اعمال احمقانه نشود.»

سوالی که در این باره طرح است و آن این‌که در تربیت فرزند فقط نقش خانواده موثر است؟ در جواب این سوال می‌گوییم که ۷۰ درصد از عوامل تاثیرگذار خانواده‌ها هستند چون کودک است که سر حرکات از جمله راه رفتن، سخن گفتن، اعتماد به نفس، اخلاق را در خانواده یاد می‌گیرد و ۳۰ درصد آن مربوط به وراثت، محیط و تغذیه است. پس خانواده با سعی و تلاش خود در تربیت فرزند خود باید بکوشند. افراط در محبت یا همان گوش سپردن به خواسته کودک سبب می‌شود که فرزندان لوس و عزیز دردانه بار بیایند و کار را به جایی برساند که فرزندان در آینده نتوانند بیرون از چتر حمایت از والدین زندگی کنند.

کودک ناز پرورده چون فاقد اتکا به نفس و استقلال شخصیت است و امید یاری از دیگران را دارد نسبت به همه زبان عیب‌جویی و ناسزاگویی گشاید. امروزه در بسیاری از خانواده‌ها دیده شده که خانواده‌ها به جای آن‌که تفاوت‌های فردی کودکان را بشناسند و آن‌ها را با توجه به ذوق و استعدادشان پرورش می‌دهند، آنان را بیشتر با فرهنگ غرب آشنا می‌کنند به‌گونه‌ای که فرزندان با داشتن رایانه به جای آموزش‌های صحیح حدود چند ساعت مشغول بازی‌های رایانه‌ای هستند چه کسی گفته است که بازی‌های رایانه‌ای موجب سعادت،پیشرفت و بالارفتن هوش کودک می‌شود؟ بازی‌هایی که با در برگرفتن فرهنگ بیگانه سبب آسیب روحی و جسمی کودک خواهد شد.

اسلام با این‌گونه آموزش‌ها و تربیت‌های نادرست مخالف است و به جای آن روش‌های سالمی در دسترس خانواده‌ها قرار می‌دهد که مطمئنا با به کارگیری این روش بدانند آن طوری که می‌خواهند فرزنداشان را پرورش خواهند یافت. حقوق سالم کودک که خانواده و مربیان در برابر آن مکلف و مسئولند.

برخوردار کردن کودک از مزایای تعلیم و سوق دادن او به سوی ارزش‌های پاک در پرتو اهداف عالی انسان است. البته موضوع تعلیم، جامعه، فرهنگ، مطبوعات و رسانه های گروهی نیز نقش عمده دارند. ولی پدر و مادر به نظرات مستقیم خود کودک را در مسیری هدایت کنند. آموزش از نظر اسلام انواعی دارد از جمله آموزش قرآن، نماز، احادیث.

به طور کلی از آنجا که تربیت کودک بسیار مهم است باید از ابتدای تولد به فکر تربیت او بود. بعضی از خانواده‌ها فکر می‌کنند که نوزاد تا یک سالگی همانند جسمی است که فقط غذا می‌خورد و درک و فهمی ندارد به همین خاطر در مقابل آن هر رفتاری را انجام می‌دهند و به هر گفتاری سخن می‌گویند. جالب اینکه وقتی نوزاد عکس العملی نشان می‌دهد آن‌ها بسیار هیجان زده می‌شوند و بسیار تعجب می‌کنند به همین خاطر وظیفه پدر و مادر بسیار سنگین است و افکار آن‌ها همانند آبی در شنزار فرو می‌رود در عمق جسم و جان نوزاد اثر می‌گذارد و بعضی از اعمال تحت تاثیر اخلاق کودک به عنوان ظاهری موثر و بعضی دیگر در ضمیر ناخودآگاه او پنهان می‌شود.

به همین خاطر پیامبر گرامی اسلام (ص) بهترین روش و برخورد با کودک را داشتند که در روایت آمده است. امام صادق می‌فرمایند:« کودک هفت سال بازی می‌کند و هفت سال خواندن و نوشتن می‌آموزد و هفت سال حلال و حرام را یاد می‌گیرد. در هفت سال دوم کودک آمادگی لازم رابرای فراگیری معلومات و آداب اسلامی پیدا می‌کند.» نکته ای که دراینجا مهم است این است که محتوای آموزش و تعلیم باید با مسائل روز و مورد نیاز فراگیران و نیز شرایط محیطی و اجتماعی آن مرتبط باشد.