روش‌های آسان برای زایمان، بیهوشی عمومی یا بیهوشی موضعی؟

شهرزاد:قدیم تا مادر‌ها می‌خواستند سختی‌های بزرگ کردن بچه را به روی کسی بیاورند از‌‌ همان اول شروع می‌کردند، از‌‌ همان دردی که هنگام زایمان کشیدند،‌‌ همان درد وحشتناک زایمان که هیچ دردی مثلش نیست یعنی اصلا هنوز هم این‌طور است که وقتی می‌خواهند شدید بودن دردی را مثال بزنند آن را با درد زایمان مقايسه می‌کنند، شاید به خاطر همه این به رو آوردن‌ها و به رخ کشیدن‌هاست که این روز‌ها مادران پا به ماه از تحمل درد زایمان هراس دارند و از پزشک​شان می‌خواهند که به هر روشی شده این درد را برای​شان کمتر کند. تا چندی قبل حتی دلیل اکثر عمل‌های سزارین با همه عوارض​شان و خطراتی که برای جنین به همراه داشت، ترس مادران از درد زایمان بود به همین دلیل پزشکان به دنبال روشی برای کاهش این درد بودند. بی‌حسی اپیدورال یکی از این روش​هاست.

قطع موقت خطوط پیام

درد تمام نقاط بدن از طریق سلول​های عصبی به نخاع و از طریق نخاع به مغز منتقل می‌شود تا درد در آنجا درک شود. در روش بی‌حسی اپیدورال به وسیله مواد بیهوشی یا داروهای بی‌حس کننده که این سلول​های عصبی را به طور موضعی و در‌‌ همان ایستگاه اول​شان در نخاع بلوک می‌کنند به طور موقت پیام‌های درد به مغز منتقل نمي​شود. تفاوت اصلی بی‌حسی اپیدورال با بیهوشی عمومی این است که در این روش لازم نیست برای از بین بردن درد فرد را به طور کامل تحت تاثیر داروهای بیهوشی قرار داد و مادر حین زایمان کاملا هوشیار است. از سوی ديگر داروهای بیهوشی در جریان خون مادر قرار نمی‌گيرد و به بدن جنین وارد نمی‌شود و به او آسیب نمی‌رساند، اتفاقی که در بیهوشی‌های عمومی در سزارین‌های طول کشیده ممکن است رخ بدهد. اپیدورال قسمت پایینی نخاع و تمام حس اندام​های تحتانی را سرکوب می‌کند.

برای انجام اپیدورال داروهای بیهوشی یا مسکن‌های قوی خاصی را از طریق یک سوزن ویژه به فضای اپیدورال(محیط بین لیگامان بین ستون مهره و خود نخاع در کانال نخاعی) وارد می‌کنند. این دارو‌ها اغلب ترکیبی از چند داروی مسکن و بیهوشی هستند و اغلب ۱۵ دقیقه طول می‌کشد تا اثر دارو‌ها کامل شود. در بعضی از روش​های اپیدورال ماده بی‌حسی به حدی داده می‌شود که فرد حتی اسپاسم‌های شدید رحم را که دردهای زایمان را ایجاد می‌کند، حس نمی‌کند. معمولا انجام بی​حسی اپیدورال بعد از شروع زایمان فعال (مرحله نهایی زایمان) و هنگامی که دهانه رحم به اندازه ۴ تا ۵ سانتی​متر باز شده باشد، انجام می‌شود.

انجام بی​حسی اپیدورال باید توسط متخصص بیهوشی انجام شود و برای جلوگیری از عفونت تمام اقدامات استریل اتاق عمل هم برای این روش بی​حسی انجام می‌شود. موقعيت خاص مادر باردار برای دسترسی به فضای نخاعی باید توسط متخصص زنان هم کنترل شود. از مادر خواسته می‌شود تا به پهلو بخوابد یا اگر برایش امکان داشت بنشیند و کمی به سمت جلو خم شود تا بین مهر‌ه​ها فضای مناسب برای دسترسی به فضای نخاعی فراهم باشد. برخلاف تصور وارد کردن سوزن به فضای نخاعی درد چندانی ندارد چون ابتدا مسیر این سوزن را هم به وسیله بی‌حسی‌های موضعی کوچک‌تر بی‌حس می‌کنند.

بعد از انجام اپیدورال برای مادر سوند ادراری هم تعبیه می‌شود چون در اثر این بی​حسی فرد کنترلی بر مثانه‌اش ندارد. تاثیر اپیدورال بر بدن مادر در تمام مراحل زایمان توسط پزشک کنترل می‌شود و اگر مادر نتواند برای زور زدن زایمان از انقباضات رحم استفاده کند می‌توان با دادن داروهای خاص عمق بی​حسی را کم کرد و دوباره حس را به رحم برگرداند. به طور کلی این روش بی‌حسی یکی از کم خطر‌ترین روش​های بیهوشی برای مادر و جنین است و به راحتی توسط پزشک در تمام مراحل درمان قابل کنترل است.

بعد از زایمان به تدریج اثر بی‌حسی اپیدورال طی یک تا 2 ساعت برطرف می‌شود، مادر ممکن است تا مدتی احساس لختی در اندام تحتانی‌اش بکند و انگشتانش یا تمام پایش بی‌حس باشد، احساس سرما و لرز، احساس گز گز و بی‌حسی در یک سمت بدن و احساس درد در محل تزریق اپیدورال از عوارض شایع این روش بی‌حسی است. در موارد خاص ممکن است فرد به دليل نشت مایع نخاعی بعد از بر طرف شدن بی‌حسی دچار سردرد شود که این سردرد با دراز کشیدن و بعد از یک روز خود به خود از بین می‌رود. طبیعی است که بعد از برطرف شدن اثر دارو در محل زایمان و زخم‌ها و برش‌های آن درد وجود داشته باشد، اما نکته اصلی و هدف اصلی بی‌حسی اپیدورال از بین بردن درد وحشتناک زایمان است که مادر هیچ چیزی از آن را حس نکرده است. به غیر از آن تجربه زایمان برای مادر تبدیل به تجربه لذت​بخشی می‌شود، خستگی و فرسودگی ناشی از درد‌ها و زایمان​های طولانی و فشارهای روحی ناشی از آن از بین می‌رود.

چه مواقعی نباید از بی​حسی اپیدورال استفاده کرد

اگر مادر از داروهای رقیق کننده خون استفاده می‌کند یا میزان پلاکت پایینی دارد یا سابقه خونریزی و شوک داشته، نباید از این روش استفاده شود. بیهوشی اپیدورال به خاطر احتمال انتقال باکتری‌ها به فضای داخلی کانال نخاعی در مادرانی که دچار عفونت‌هایی در کمرشان هستند یا مشکلات پوستی خاصی در آن منطقه دارند یا عفونت خونی دارند هم نباید استفاده شود. در افرادی که زایمان به سرعت در حال انجام شدن است و فرصت کافی برای اثر دارو وجود ندارد هم نباید از اپیدورال استفاده کرد.

به غیر از بی​حسی اپیدورال روش​های بی​حسی دیگری هم برای کاهش دردهای زایمان وجود دارد که اغلب مکانیسمی شبیه همین دارند. بلوک پودندال، بلوک خاجی و بلوک نخاعی تحتانی همه روش​هایی برای تزریق ماده بی​حسی به مسیرهای عصبی در نقاط مختلف کانال زایمانی یا اطراف لگن هستند که با بی‌حس کردن موقت اعصاب آن مناطق درد زایمان را کمی کاهش می‌دهند، اما تاثیر هیچ‌کدام از این روش‌ها به اندازه بی​حسی اپیدورال نیست.

برای برخی از مادر‌ان که دوست ندارند از هیچ​کدام از این روش​های بی​حسی استفاده کنند می‌توان از تزریق عضلانی بعضی داروهای ضد درد خفیف مانند دمورل و بیهوش کننده‌های ضعیفی مانند فنرگان یا داروهای ضد اضطراب استفاده کرد. این دارو‌ها مادر را فقط کمی به طور عمومی بی​حس می‌کنند تا به خاطر درد دچار استرس نشوند.

اپیدورال در سزارین

روش اصلی انجام بیهوشی در جراحی‌های سزارین مانند همه روش​های جراحی دیگر بیهوشی عمومی است، نکته متفاوت در سزارین با روشهای جراحی دیگر این است که پزشک در دقایق اولیه آن استرس زیادی دارد چون باید به سرعت به رحم دسترسی پیدا کند و جنین را از رحم خارج کند، در غیر این‌صورت ممکن است ورود داروهای بیهوشی از طریق خون مادر به جنین باعث شل شدن بچه و بیهوشی و حتی خفگی جنین شود. وارد شدن این دارو‌ها به بدن جنین می‌تواند آسيب​های مغزی خاصی را نیز برای نوزاد به وجود بیاورد که اثرات آن ممکن است تا سال‌ها بعد خود را نشان ندهند به غیر از همه این‌ها، خود بیهوشی عمومی هم مانند همه جراحی‌های دیگر خطرات خاص خود را برای مادر به همراه دارد از جمله عفونت‌های ریوی، آسیب​های مغزی در اثر ماده بیهوشی و دردهای شدید بعد از عمل جراحی که معمولا با برطرف شدن بیهوشی به وجود می‌آیند.

به دليل همه این خطرات پزشکان از روش​های بی​حسی موضعی اپیدورال یا نخاعی هم برای انجام سزارین استفاده می‌کنند. در روش بیحسی نخاعی که ساده‌تر و سریع‌تر است، ماده بیهوشی به خود فضای نخاعی تزریق می‌شود، اما روش اپیدورال برای این عمل جراحی کمی بیشتر طول می‌کشد و دقت بیشتری را می‌طلبد. نکته مثبت این روش بی​حسی هوشیار بودن مادر حین انجام جراحی است. اگرچه مادر نمی‌تواند محل انجام عمل را ببیند اما به سرعت و بعد از خارج کردن جنین از رحمش می‌تواند نوزاد را در آغوش بگیرد و این از نظر روحی و ارتباط عاطفی مادر و نوزاد بسیار حائز اهمیت است. سزارین معمولا وقت زیادی نمی‌گیرد و روش​های بی‌حسی موضعی زمان مناسبی در اختیار پزشک قرار می‌دهند تا بدون استرس از آسیب‌های احتمالی به جنین کار خود را انجام دهند.

با توجه به نکات بالا معمولا توصیه می‌شود بیهوشی عمومی فقط در مادرانی که امکان انجام روش بیهوشی موضعی وجود ندارد، انجام شود. انتخاب روش مناسب بیهوشی هم باید با مشورت متخصص زنان و پزشک متخصص بیهوشی و با توجه به شرایط مادر انجام شود.