عوارض قرص ضد بارداری زنان

ایسنا:دسترسی همگانی به سلامت باروری پنجمین هدف توسعه هزاره برای ارتقای سلامت زنان است که بخشی از این اهداف با استفاده درست از روش‌ها و خدمات تنظیم خانواده قابل دستیابی است. قرص‌های پیشگیری از بارداری یکی از شایع‌ترین روش‌های جلوگیری از بارداری هستند و بیش از ۸۴ درصد زنان در سن باروری خود از روش‌های هورمونی جلوگیری از بارداری استفاده می‌کنند. حدود ۵۰درصد از مصرف‌کنندگان جدید روش‌های هورمونی به ویژه قرص‌های جلوگیری از بارداری مصرف آن را ۶ ماه یا ۱۲ماه بعد از شروع به علت بروز عوارض جانبی آن قطع می‌کنند تغییرات خلق و خوی و افسردگی به عنوان اولین دلیل قطع مصرف اعلام شده است. از سال ۱۹۶۰ که برای اولین‌بار قرص‌های جلوگیری از بارداری عرضه شدند تاکنون مطالعات متعددی به منظور تأثیر قرص‌ها روی تغییرات خلق و خوی زنان انجام شده که نتایج این تحقیقات متفاوت و مختلف بوده است. به‌طوری‌که تاکنون پاسخ روشنی به آن داده نشده است.

برخی از تحقیقات تأثیر قرص‌های جلوگیری از بارداری را روی خلق و خوی زنان تایید می‌کنند و این تغییرات را ناشی از تأثیر ترکیبات هورمونی بر انتقال‌دهنده‌های عصبی می‌دانند. برخی از مطالعات هم تأثیر قرص‌ها روی افزایش استرس و خلق‌وخوی را تایید می‌کنند ولی تأثیر آن را غیردارویی می‌دانند و اثر آن را بیشتر روحی و روانی دانسته و معتقدند که تلقین، انتظار بروز عوارض، شایعات و اغراق در بیان عوارض جانبی قرص‌ها که عمدتاً از سوی دوستان، همسایگان و هشدارهای روی بسته‌های قرص وجود دارد ایجاد کننده این حالت است. برخی از مطالعات نیز هیچ‌گونه تغییرات خلق و خوی را بعد از مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری تایید نمی‌کنند.

این نتایج در حالی است که هم‌اکنون بیش از ۱۰۰ میلیون زن در سراسر جهان از قرص‌های جلوگیری از بارداری استفاده می‌کنند و تغییرات خلق و خوی به عنوان اولین دلیل قطع مصرف قرص‌ها به شمار می‌رود.

در همین زمینه پژوهشی در کشور به روش توصیفی تحلیلی در شهر اهواز در سال ۱۳۹۰ انجام شده است که جامعه آن را کلیه زنان همسردار ۱۵ تا ۴۹ ساله که مصرف‌کننده قرص‌های منوفازیک LD بودند و برای دریافت خدمات تنظیم خانواده به مراکز بهداشتی درمانی شهری و روستایی مراجعه می‌کردند را تشکیل دادند.

معیارهای ورود به مطالعه شامل داشتن سن ۱۵ تا ۴۹ سال، حداقل یک ماه استفاده از قرص LD، دارای فعالیت جنسی و نداشتن بیماری خاص بود.

میانگین سن زنان مورد مطالعه این پژوهش که شامل ۵۰۰ نفر بوده است، ۲۷.۵ بوده است.

بیشترین فراوانی را زنان در گروه‌های سنی ۲۲ - ۲۸ سال با ۴۵ درصد و ۲۹ - ۳۵ سال با ۳۰ درصد داشتند. از نظر تحصیلات زنان مورد مطالعه، ۹ درصد دانشگاهی، ۳۳ درصد دبیرستانی، ۲۴ درصد راهنمایی، ۲۶ درصد ابتدایی و ۸ درصد بی‌سواد بودند. ۹۶.۴ درصد زنان نیز خانه‌دار و ۸۵ درصد آنها شهری بودند.

شرکت‌کنندگان بروز عوارض جانبی را در مدت مصرف قرص، تغییرات خلق و خوی گزارش کردند که از مهمترین عوارض قرص‌های ضد بارداری است و حدود ۳۰.۶ درصد گزارش شد.

نتایج پژوهش ارتباط بین متغیرهای آموزش کنترل عوارض جانبی در موقع تحویل قرص با متغیر «تغییرات خلق وخوی» را معنی دار نشان داد به این ترتیب زنانی که این آموزش‌ها را در مراکز بهداشتی ندیده بودند ۱.۸ برابر بیشتر نسبت به آموزش دیده‌ها تجربه تغییرات خلق و خوی را داشتند.

همچنین این مطالعه رابطه محل سکونت با میزان تأثیر قرص‌های ضد بارداری بر خلق و خوی زنان را نشان داد که بین متغیرهای «محل سکونت زنان» و «خودکارآمدی مصرف قرص» با متغیر «تغییرات خلق و خوی» زنان رابطه معنی‌داری وجود داشت. شهرنشینی حدود ۲.۵ برابر بخت ایجاد تغییرات خلق و خوی را نسبت به روستانشینی افزایش داد. همچنین زنانی که خودکارآمدی بیشتری داشتند به میزان ۱۳درصد کمتر تغییرات خلق وخوی را داشتند.

مهمترین عوارض گزارش شده از سوی زنان شرکت‌کننده، تغییرات خلق و خوی، سردرد، لک‌ صورت، کاهش میل جنسی، خونریزی بین قاعدگی و سایر عوارض بودند.

در این مطالعه مشاهده شد که ۸۱ درصد از زنان مورد مطالعه در مدت مصرف قرص دچار عوارض جانبی ناشی از مصرف شده‌اند. طبق یافته‌های این مطالعه ۳۱ درصد از زنان مصرف کننده قرص مهمترین عوارض جانبی را تغییرات خلق و خوی گزارش داده‌اند و از نظر فراوانی بیشترین عارضه جانبی گزارش شده تغییرات خلق و خوی است.

یافته‌های مطالعه اخیر نشان داد که زنان ساکن روستا نسبت به زنان ساکن شهر تغییرات خلق و خوی کمتری را در مدت مصرف قرص گزارش کرده‌اند، به طوری که زنان شهری ۲.۵برابر بیشتر از زنان روستایی در معرض بروز تغییرات خلق و خوی بودند. شاید بتوان این امر را به آستانه تحمل بالاتر در زنان روستایی نسبت داد. در مورد دلایل اینکه تغییرات خلق و خوی در زنان روستایی نسبت به زنان شهری در اهواز به عنوان یکی از کلان شهرهای کشورکمتر است باید گفت که احتمالاً این امر به علت فعال بودن نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه در روستاهای ایران نسبت به شهرها بوده است.

یعنی علی‌رغم اینکه روستاها دارای یک بافت سنتی و بومی بوده و انتظار می‌رود باورها و نگرش‌های غلط در مورد قرص و عوارض جانبی آن در این جوامع گسترش بیشتری داشته و موجب تشدید عوارض مصرف می‌شود ولی ملاحظه می‌شود که با اطلاع‌رسانی مناسب بهورزان خانه‌های بهداشت و اجرای برنامه‌های آموزشی توانسته‌اند این عوارض را نسبت به شهرها کاهش دهند. پس محل سکونت زنان با توجه به فعال‌تر بودن نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه در روستاها می‌تواند به عنوان یک عامل پیش‌بینی‌کننده در کنترل تغییرات خلق و خوی شناسایی شود.

نتایج مطالعه اخیر همچنین نشان داد که تأثیر خودکارآمدی زنان بر کاهش عوارض قرص‌های ضد بارداری کاملاً مشهود است، اما زنانی که میزان کارآمدی بیشتری داشته‌اند تغییرات خلق و خوی کمتری را در مدت مصرف قرص‌های ضدبارداری تجربه کرده‌اند. یعنی زنانی که خودکارآمدی بالایی داشته‌اند۱۳ درصد کمتر از زنانی که خودکارآمدی کمتری داشته‌اند تغییرات خلق و خوی را در حین مصرف قرص تجربه کرده‌اند.

در مجموع با توجه به نتایج این مطالعه می‌توان نتیجه‌گیری کرد تعدادی از زنان در مدت مصرف قرص جلوگیری از بارداری دچار تغییرات خلق و خوی می‌شوند که علت آن احتمالاً همین مصرف قرص است ولی در اکثر راهنماهای مصرف قرص موجود در مراکز ارائه خدمات تنظیم خانواده یا اشاره‌ای به بروز تغییرات خلق و خوی بعد از مصرف قرص نشده یا بسیار کم اهمیت و ناچیز در نظر گرفته شده است و به همین علت هم راهکار عملی برای کنترل آن ارائه نشده است. به نظر می‌رسد نه تنها باید به طور منطقی به عوارض جانبی قرص به ویژه تغییرات خلق و خوی بعد از مصرف آن پرداخته شود بلکه باید به عوامل تشدیدکننده آن که در این مطالعه به برخی از آنها اشاره شد مانند آموزش نحوه کنترل عوارض جانبی در هنگام تحویل قرص از مراکز ارائه خدمت و اجرای برنامه‌هایی برای افزایش خودکارآمدی به عنوان ارتقاء ‌دهنده سلامت زنان مصرف کننده قرص توجه ویژه‌ای شود.